Finansal Tablolar ve Muhasebe Kayıtlarına Kısa Bir Bakış Prof. Dr. F. N. Can Şımga-Muğan Giriş
Yüklə 0,58 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Özkaynak Değişim Tablosu
- Muhasebe işlemlerini analiz etmek ve günlük deftere kaydetmek
- Borçlu Büyük Defter Sayfa No Alacaklı Büyük Defter Sayfa No Yevmiye Madde Numarası
- Tarih Hesap Adı ve Açıklama Büyük Defter Bağlantı *
- Hesap Adı Hesap No: Sol taraf veya BORÇ
|
Nakit Akış Tablosu Nakit Akış veya Akım Tablosu olarak adlandırılan bu tablo diğer tahakkuk esasına göre düzenlenen mali tablolardan farklıdır. Çünkü amacı işletmenin raporlanan dönemdeki nakit hareketleri hakkında bilgi vermektedir. Temel olarak işletmenin likiditesi hakkında önemli bilgi verir ve gelecekteki tahmini nakit akışlarının belirlenmesinde gelir tablosuyla birlikte kullanıldığında oldukça önemli bilgi verir. Nakit Akışları ( yani nakit giriş ve çıkışları) üç bölümde incelenir: 
İşletme faaliyetlerinden elde edilen nakit bölümü ile gelir tablosu birbirine paraleldir. Aynı döneme ait gelir tablosunu ve nakit akış tablosunu karşılaştırdığımızda işletmenin faaliyetlerinin nakte dönüşümü hakkında fikrimiz olur. Çünkü gelir tablosu tahakkuk esasına göre hazırlanırken, nakit akış tablosu nakit bazında hazırlanır. Örneğin, herhangi bir satış yapıldığında satışın bedeli satış anında alınsın alınmasın tahakkuk esasında toplam tutar satış olarak kayda alınır ve gelir tablosunda raporlanır. Öte yandan aynı satış nakit akış tablosunda ancak satıştan nakit elde edildiğinde raporlanır. Yatırımlarla ilgili nakit akışları makina ve teçhizat yatırımları için ödenen nakit veya bunların satışlarından elde edilen nakiti yansıtabileceği gibi menkul kıymet alış ve satışlarını da yansıtabilir. Temel olan nokta sadece el değiştiren nakit miktarının raporlanmasıdır. Finansman faaliyetlerinden elde edilen nakit gerek hissedarlardan alınan nakti gerekse borçlanma yoluyla elde edilen nakti gösterir. Benzer şekilde hissedarlara ödenen karpayı ve borç geri ödemeleri de bu grup içinde yansıtılır. Dolayısıyla bir bütün olarak nakit akış tablosuna bakıldığında işletmenin faiz ve kar payı ödeme kapasitesi hakkında bir fikir sahibi oluruz. Elimizdeki örneği kullanarak nakit akış tablosunu aritmetik olarak ifade edersek Net nakit akışı= nakit girişleri – nakit çıkışları olmak üzere
Örnek nakit akış tablosunda şirketin işletme faaliyetlerinden 2008 yılında net nakit çıkışı olduğunu 2009 yılında ise net nakit girişi olduğunu görüyoruz. Dolayısıyla işletmenin faaliyetlerinden dönem içinde iyi bir nakit sağladığını (faaliyet karı 2008 e göre düşmüş olmasına rağmen) ve bu nakti hem yatırım yapmakta hem de borçlarını ödemekte kullandığını söyleyebiliriz. Özkaynak Değişim Tablosu İşletmelerin hazırlamak ve kamuya sunmakla yükümlü oldukları son tablo Özkaynak Değişim Tablosu dur. Bu tablo esas olarak Finansal Durum Tablosunda Özsermaye grubunda yer alan hesaplarda dönem içinde olan hareketleri, ödenmesine karar verilen kar paylarını ve dönem karını gösterir. 
Sunduğumuz örnek tabloyu incelerken Finansal Durum Tablosunun Özsermaye bölümünü göz önünde bulundurmak gerekir. Örneğin, finansal durum tablosunda Özsermaye bölümünde ilk hesap olarak yer alan Sermaye burada ilk kolondadır ve en altta 31 Aralık 2009 itibariyle bakiye her iki tabloda da aynıdır. Hesaplar incelendiğinde sadece Yasal Yedekler, Diğer yedekler ve geçmiş yıl karları ve Net dönem kari hesaplarında dönem içinde hareket olduğu görünmektedir. Net dönem karı kolonuna eklenen rakam gelir tablosundaki dönem karı rakamına eşittir (39.062.477 TL). Yani işletmenin 2009 yılında faaliyetlerinden elde ettiği kar özsermayeye eklenmiştir. Öte yandan, 2009 yılında şirket 28.905.083 TL temettü ödemeye karar vermiştir. Bu karar da özsermaye de bir azalmaya neden olmuştur. Ödenmesine karar verilen 28.905.083 TL gerçekten dönem içinde ödenmiş midir? Bu sorunun cevabını ancak nakit akış tablosuna bakarak bulabiliriz. Nakit akış tablosunda Ödenen Temettüler satırındaki tutar (2009 yılı) aynıdır. Dolayısıyla işletme ödemeye karar verdiği temettünün tamamını ödemiştir. Özetle, tüm finansal tablolar aynı döneme ve aynı işletmeye aittir. Ancak işletmenin faaliyetleri hakkında karar vericilere değişik bir bilgi sunarlar. Finansal durum tablosu belli bir güne ait işletmenin elindeki faaliyetlerinde kullanabileceği kaynakları ve bu kaynakları nasıl finanse ettiğini gösterir. Gelir tablosu ise belli bir dönem içinde işletmenin elindeki kaynakları kullanmakta ne kadar başarılı olduğunu gösterir. Nakit akış tablosu da aynı dönem içinde işletmenin üç temel faaliyetinden elde ettiği nakti gösterir. İşletme faaliyetlerinden sağlanan net nakit akışı gelir tablosunda hesaplanan dönem karıyla yakından ilişkilidir. Gelir tablosu nakit alımı ve ödemesi göz önüne alınmadan işletme faaliyetlerindeki etkinliği gösterirken, nakit akış tablosundaki işletme faaliyetlerinden sağlanan net nakit akışı sadece nakit üzerine odaklanmıştır; ancak unutulmaması gereken raporlanan faaliyetlerin aynı olduğudur. Dolayısıyla finansal tablolar arasındaki ilişkiyi aşağıdaki şekildeki göstermek mümkündür:
Finansal tabloları ve işlevlerini gördüğümüze göre, sıra bu tabloların nasıl hazırlandığı görmeye geldi. Muhasebe süreci içinde ekonomik işlemler kaydedilir, özetlenir ve raporlanır. Muhasebe sürecinin adımları şöyledir:
Yukarıda sıraladığımız işlemleri aşağıda verdiğimiz kısa örnek üzerinden uygulayarak anlayalım. Ay Kırtasiye A.Ş, 1 Nisan 2011 de kurulmuş ve Nisan ayı içinde aşağıdaki işlemleri gerçekleştirmiştir.
Ek bilgiler: Ay sonunda sadece 200 TL değerinde ofis malzemesi kalmıştır. Fotokopi makinasının ve ofis mobilyasının ömrü 5 yıldır ve hurda değeri yoktur. Avans ödemesi alınan kırtasiye malzemesinden 1.000 TL değerindeki kısmı müşteriye Nisan ayı içinde gönderilmiştir. Katma Değer ve diğer vergi etkileri göz önüne alınmayacaktır.
Bir işletme yıl içinde binlerce işlem yapar. İşletmenin her yaptığı faaliyet bir işlemdir. Bu işlemler örneğin, mal alımı için bir sözleşme imzalamak da olabilir; mal almak da olabilir. Sözleşme imzalanması o anda herhangi bir mal veya hizmet el değiştirmesine yol açmadığı için ekonomik bir işlem değildir. Ama mal alımı sahiplik değişimine yol açtığı için ekonomik bir işlemdir. Her bir işlem kayıt altına alınıp alınmayacağına karar verilmek üzere analiz edilir; ve ekonomik işlemler kaydedilir. Kayıt işlemi önce işlemlerin belgelere dayanarak tarih sırası ile, maddeler halinde kaydedildiği Yevmiye Defteri (Journal)” veya “Günlük Defter” kayıt yapmakla başlar. Yevmiye defterine yapılan her kayıt mutlaka bir belgeye dayanmalıdır. Belgesi olmayan hiçbir işlem kaydedilemez. Yevmiye defterine muhasebe işlemleri yevmiye maddesi halinde yazılır. Yevmiye defterinde iki çizgi arasında yer alan terimler yevmiye maddesini oluşturur. Yevmiye maddesine kayıt yapılırken önce borçlu hesaplar kaydedilir, daha sonra alacaklı hesaplar kaydedilir. Borçlu hesapların tutarları borç sütununa, alacaklı hesapların tutarları alacak sütununa yazılır. Her yevmiye maddesinin altında işlemi açıklayan kısa bir not yer alır.
Ancak gösterimde kolaylık için biz aşağıdaki yöntemi kullanacağız:
* Hesap numarasını bağlantı için kullanacağız Hesap Nedir? Hesap belli bir varlık, borç veya özsermaye kalemini etkileyen tüm işlemleri özetleyen bir çizelgedir. Hesap o kalemde ortaya çıkan tüm artış ve azalışları gösterir. Daha önceki bölümde sunduğumuz finansal durum tablosu ve gelir tablosunun kalemleri ayrı ayrı hesaplardır. Örneğin, finansal durum tablosundaki Kasa, Ticari Alacaklar, Maddi Duran Varlıklar, Ticari Borçlar, ve Sermaye gibi. Benzer şekilde gelir tablosundaki Satış Gelirleri de ayrı bir hesaptır. Ayrıca her hesabın detayları için o hesaba ait alt hesaplar da açılabilir. İşletmede yapılan faaliyetler sonucu varlık, kaynak, borç, alacak, gelir ve gider tutarlarında sürekli değişiklikler meydana gelir. Ama bunları her biri tarih sırasına göre düzenlenmiş günlük defterden izlemek imkansızdır. Bu yüzden işlemlerin etkilerini özetleyen hesaplar kullanılır. Her bir varlık, borç, sermaye, gelir ve gider kalemi ayrı ayrı hesaplar şeklinde gösterilir. Hesaplar büyük defterde gösterilir. Hesap büyük defterin (Defteri kebir) sayfaları üzerinde iki kısımdan oluşmaktadır. Her hesabın bir ismi ve kodu bulunur ve çizelgenin üst tarafına yazılır. Çizelgenin sol kısmına BORÇ, sağ kısmına ise ALACAK tarafı denmektedir. Her iki tarafta da tarih, açıklama ve tutar sütunları bulunur. Hesabın şekli aşağıdaki gibi olabilir:
Ancak biz öğrenirken uygulamada kolaylık olması açısından Hesapları genellikle T- hesabı şeklinde gösteririz.
Hesabın hangi tarafına nasıl bir kayıt yapılacağını hesabın cinsi belirler. İşletmeler kayıtlarını çift taraflı defter tutma sistemine göre tutarlar. Çift taraflı defter tutma sisteminin temeli Varlıklar = Borçlar + Özsermaye temel muhasebe denkleminde bulunur. Her durumda varlıklar borçlar ve özsermayenin toplamına eşit olacaktır. Artık işletmeler bilgisayarlı muhasebe kullanıyorlarsa da mantığı anlamak için elimizi kirletmek gerekiyor. Yukardaki denklemden hareketle
Yani varlık hesapları borç kaydıyla, borç ve özsermaye hesapları ise alacak kaydıyla artar. Varlık hesapları alacak kaydıyla azalırken borç ve özsermaye hesapları borç kaydıyla azalır. Temel muhasebe denkleminin her zaman eşitliğinin sağlanacağını ve çift taraflı kayıt sisteminin dikte ettiği her yevmiye kaydında toplam borç tutarının toplam alacak tutarına eşit olacağını unutmayalım. Bu durumda bir varlık hesabında artışa neden olan her bir ekonomik işlem ya 1 borç hesabında artışa neden olacak, ya 2. özsermaye hesabında artışa neden olacak, ya da 3. diğer bir varlık hesabında azalışa neden olacaktır. Örnek üzerinden açıklamalı olarak yevmiye kayıtlarını yapalım:
olacaktır. Dolayısıyla gider hesapları özsermayeyi azaltıcı bir etkisi olacaktır. Bu nedenle gider hesapları borç kaydıyla artar, alacak kaydıyla azalır kuralını öğrenmiş oluyoruz. Gider hesaplarının artış ve azalışını T-hesabı üzerinde aşağıdaki şekilde gösterebiliriz:
Giderin olabilmesi için gereken koşul, belli bir harcamanın veya tahakkukun o dönemin gelirinin gerçekleşmesine katkıda bulunmasıdır. Yani, varlık olarak kayıtlara alınan stoklar, satıldıklarında gelir sağlamakta ve dolayısıyla giderleşmektedir. Çünkü satıldıktan sonra bunlardan gelecekte bir fayda beklemiyoruz, ve el değiştirdiği için işletmenin de bunlar üzerinde kullanım veya sahiplik hakkı yoktur.
Yukarıda iki kayıt yapıldığına dikkat edin lütfen. Birinci yevmiye kaydı satış faaliyetine, ikinci yevmiye kaydı stokların azaldığına ve varlıklar kullanıldığı için bir gider doğduğuna ilişkin kayıttır.
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||