Finansal Tablolar ve Muhasebe Kayıtlarına Kısa Bir Bakış Prof. Dr. F. N. Can Şımga-Muğan Giriş
Günlük deftere kaydedilen işlemlerin büyük defterdeki ilgili hesaplara geçirilmesi ve mizanın hazırlanması
Yüklə 0,58 Mb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Dönemsonu işlemlerinin yapılması ve ayarlamalar sonrası mizanın hazırlanması
- Önceden ödenen giderlerdeki ayarlama kayıtları
- Önceden tahsil edilen gelirdeki ayarlama
- Tahakkuk eden giderler
|
Günlük deftere kaydedilen işlemlerin büyük defterdeki ilgili hesaplara geçirilmesi ve mizanın hazırlanması
Muhasebe sürecinde bir sonraki adım yevmiye kayıtlarının büyük deftere geçirilmesidir. Bu aktarmayı T-hesapları üzerinden yapacağız. Yevmiye kayıtlarında kullanılan her hesap için ayrı bir T-hesabı açmamız gerekmektedir. Yevmiye kayıtlarını geçirirken dikkat edeceğimiz nokta, tutarların doğru olması ve yevmiye kaydında hesaba nasıl bir kayıt yapılmışsa – borç ise borç (yani sol tarafa) ; alacak kaydı yapılmışsa alacak (yani sağ tarafa-) aynen aktarmaktır.
Yukarıdaki T-hesaplarından da görüldüğü gibi yevmiye kaydında her bir hesapla ilgili olan kayıtlar ait oldukları tarafa geçirilmiştir. Bundan sonraki adım hesapların bakiyesini almaktır. Bakiye hesaba yapılan toplam borç ve alacak kayıtlarını toplayıp farklarını alıp; hangi taraf fazlaysa o tarafa (borç veya alacak) yazmaktır. Genellikle hesaplar ne taraftan artıyorsa, bakiyesi de o tarafta olur. Örneğin, Kasa hesabı borç tarafından artar ve bakiyesi de “borç bakiyesi”dir. Öte yandan Satışlar hesabı alacak tarafından artar ve “alacak bakiyesi” verir. Bir sonraki adım mizan hazırlanmasıdır. Mizan, borç ve alacak bakiyelerinin toplu bir şekilde yazılmasıyla oluşan özet bir tablodur. Mizan, aritmetik bir hata yapılıp yapılmadığını kontrol etmemize yarar. Herhangi bir aktarma hatası, veya işlem hatası yapılmazsa mizan borç ve alacak toplamları birbirine eşit olacaktır. Mizanda hesapların sıralaması varlık hesapları, borç hesapları, özsermaye hesapları, gelir hesapları ve gider hesapları şeklindedir. Mizan istenilen zamanda hazırlanabilir. Ama genelde aylık ve/veya hesap dönemi sonunda hazırlanmaktadır. Günümüzde bilgisayarlı muhasebe yapıldığı için bir işlem yevmiye defterine kaydedildiği zaman otomatik olarak büyük deftere aktarılır, ve hesapların bakiyesi değişir. Dolayısıyla kayıtlar günlük yapıldığı sürece, mizan hesapların günlük bakiyelerinin dökümünü verebilir. Örneğimizdeki mizan ay sonu itibariyledir: Ay Kırtasiye A.Ş 30 Nisan 2011 tarihli geçici mizan
İşlemlerde bir hata yapmadığımızı mizandaki borç ve alacak bakiyelerinin toplamından anlıyoruz. İşletmenin finansal tablolarını her ay hazırladığı varsayalım, dolayısıyla her ay sonu işletme için dönem sonu oluyor.
İşletmelerin varlıklarının ve borçlarının ve özsermayesinin finansal durum tablosunun hazırlanma günündeki gerçek miktar ve değerlerinin saptamak, hesapları gerçek durumları gösterir bir duruma getirebilmek ve işletme sonucunu çıkarabilmek için dönemsonu işlemleri yapılır.Dönemsonu işlemleri ayarlama kayıtları ile başlar. Ayarlama kayıtlarının yapılmasının temel nedeni hesapları o günkü durumu yansıtacak duruma getirmektir. Örneğin, makina teçhizattaki eskime payı yansıtılması gibi. Ayarlama kayıtları esas olarak dört grupta ele alınabilir:
Ayarlama kayıtları da yevmiye defterine kaydedilir ve büyük defterdeki ilgili hesaplara aktarılır.
Hatırlayacağınız gibi önceden ödenen giderler önce varlık olarak kaydedilmekte, zamanın geçmesi ile işletmenin kullanma veya talep hakkının azalması ile giderleşmektedir. Ancak günlük muhasebe kayıtlarına bu durum yansımamaktadır. Dolayısıyla dönem sonunda bu hesapların gerçek bakiyelerini saptamak için böyle hesaplar incelenir ve ne kadarlık kısmının azalmış olduğu tesbit edilir. Elimizdeki örnekte bu gruba giren Peşin Ödenen Kira ve Peşin Ödenen Sigorta vardır. Ayrıca, daha uzun dönemde kullanılan ancak kullanıldıkça faydası azalan varlıklar da vardır. Bu azalmayı göstermek amacıyla bu gibi varlıklar amortismana tabi tutulur. Çeşitli amortisman yöntemleri olmakla birlikte en çok kullanılan ve en kolay hesaplaması olan Normal veya Doğrusal Amortisman’dır. Bu yöntemde belli bir döneme ait amortisman gideri aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanabileceği gibi yayınlanan Amortisman Cetvelleri de kullanılabilir. 
Örneğimizde hurda değeri olmadığını varsayacağız.
Örneğimizde bu gruba giren ayarlama kayıtları aşağıdaki gibidir: Peşin Ödenen Kira – Nisan ayı geçtiği için işletmenin ofisi kullanma hakkı dolmuş oluyor. Dolayısıyla varlık olarak kayıtlara geçen bu hakkın giderleşmesi gerekiyor.
Bu kaydın büyük deftere geçirilmesi ve yeniden bakiye hesaplanması gerekiyor. Bu arada yeni bir gider hesabı açtığımıza ve var olan hesabın bakiyesinin değiştiğine dikkat edin lütfen:
Peşin Ödenen Sigortanın Nisan ayına düşen payı 240TL /12= 20 TL dir. Dolayısıyla bu tutarın da giderleşmesi gerekmektedir:
Nisan ayı içinde alınan ofis malzemesinden ay sonunda kalan malzeme 200TL değerindedir; yani Nisan ayı içinde 300 TL değerinde malzeme kullanılmış demektir. Hesabın Nisan sonu bakiyesini 200TL’ye getirmek için gerekli ayarlama kaydı aşağıdaki gibidir:
Büyük defter kayıtları da:
Fotokopi makinasının ve mobilya ve mefruşatın eskime payını gösterdiğine inanılan amortisman giderleri de bu grup ayarlama kayıtları içinde ele alınmaktadır. Yukarıda verdiğimiz formülü uyguladığımızda Makina Nisan ayı amortisman gideri= 5750 TL / 60 ay = 96 TL Mobilya Nisan ayı amortisman gideri= 8000 TL /60 ay= 133 TL dir. Ancak bu tutarları doğrudan hesaplardan düşmeyip bir kontra varlık (yani varlık hesapların aksi yönde işleyen) hesabında Birikmiş Amortisman topluyoruz. Birikmiş Amortismanlar hesabı alacak tarafından artar ve borç tarafından azalır. Finansal tablolarda da eksi olarak varlıkların altında yer alır.
Büyük deftere de aşağıdaki şekilde geçirilir:
Müşterilerden dönem içinde veya daha önceki dönemlerde alınan avans karşılığında dönem içinde gönderilen mallar veya sağlanan hizmetler genellikle ay sonlarında veya dönem sonlarında gözden geçirilerek gerçekten müşteriye alınan avans karşılığında ne kadar borç kaldığı saptanır. Bu işlemin sonucu bir ayarlama kaydı gerektirir. Örneğimizde, Ay işletmesi 20 Nisan’da 4.000 TL avans almış ve bu avans karşılığında 1.000 TL tutarında kırtasiyeyi müşteriye göndermiştir. Ancak bu işlemle ilgili dönem içinde kayıt yapılmamıştır. Dolayısıyla, gerçekte 3.000TL kalan borcu, büyük defterde hala 4.000TL görünmektedir. Bununla ilgili yapılan ayarlama kaydı ve kaydın büyük deftere geçirilmesiyle hesaptaki avans tutarı gerçek tutarı olan 3.000 TL ye inecektir:
Büyük deftere aktarım sonrası:
Ayarlama kaydı sonrası Satışlar hesabının bakiyesinin artmış ve Alınan Sipariş Avansı hesabının bakiyesinin de gerçek borç miktarı olan 3.000 TL ye düşmüştür. Aynı şekilde stoklardan çıkan malı da göstermemiz gerekmektedir.
Dönem içinde katlanılan ancak kayıtlara geçmeyen giderler ayarlama kayıtları sırasında tanınıp kayıtlara geçirilir. Bu gibi giderler arasında en sık karşılaşılan geri ödeme ve faiz ödeme tarihi dönem sonundan sonra olan borçlara ilişkin işleyen dönem faizidir. Örneğimizde, Ay işletmesi 90 gün vadeli banka kredisi almıştır. Kredi geri ödemesi işlemiş faiziyle birlikte 1 Temmuz 2011 ‘de yapılacaktır. Dolayısıyla, bu borca ilişkin Nisan ayı içinde herhangi bir ödeme yapılmamış, ve herhangi bir faiz gideri kaydı yapılmamıştır. Ancak muhasebe kuralları gereği (dönemsellik prensibi) Nisan ayına tekabül eden faiz giderini Nisan ayı giderleri arasında göstermemiz gerekmektedir. Ayarlama kayıtları sırasında bu işlemi gerçekleştirecek ve büyük deftere yansıtacağız.
Bu kayıtla daha önceden kaydedilmemiş olan işlemiş olan Nisan faizini kayıt altına almış oluyoruz. Dikkat etmemiz gereken faiz tutarını Banka Borcu hesabına kaydetmediğimizdir. Büyük deftere aktardığımızda:
Sekreter Nisan ayının ortasında işe başlamış ve hizmetlerinden Nisan sonuna kadar yararlanılmıştır. Ancak maaşı Mayıs ayının ortasında ödenecektir. Dolayısıyla şirketin sekretere hizmetleri için bir borcu doğmuştur – yarım aylık maaş. Bu ücret gideri dönem içinde kayıtlara geçmemiştir. Dolayısıyla ayarlama kayıtları sırasında kayda alınacaktır.
Büyük defter kayıtları ise aşağıdaki gibi olacaktır:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||