Фирузя мяммядли

Фирузя Мяммядли 
LĠNQVĠSTĠK EKVĠVALENTLĠK 
Ekvivalentlik riyazi terminologiyaya aid olsa 
da, bu sözün daxili məzmunu bir çox cəhətdən 
başqa elm sahələrini də ehtiva edir. Ümumən 
"ekvivalent" dedikdə – eyni qiymətli, eyni mənalı 
əşya, əlamət, keyfiyyət, miqdar
1
, sıra, hal, vəziyyət, 
hərəkət və s. nəzərdə tutulur. Ekvivalentlik tipoloji 
bərabərlik 
mənasında 
riyaziyyata, 
kimyaya, 
fizikaya, o cümlədən dilçiliyə aid edilir.
Dilçilikdə, 
yəni 
linqvistik 
aspektdə 
ekvivalenlik "başqa bir nitq vahidinin funksiyasını 
yerinə yetirən nitq vahidi"
2
kimi qəbul edilir.
"İzahlı 
dilçilik 
terminləri 
lüğətində" 
ekvivalentliyin müxtəlif forma və tipləri təqdim 
edilir: "Mütləq sintaktik ekvivalentlər", "sintaktik 
ekvivalentlər", "sözün ekvivalenti", "Cümlənin 
ekvivalenti" kimi növlərə ayırmaqla ekvivalentliyin 
dil səviyyələrinin ifadə vasitələri təqdim olunur.
Bu mənada, ekvivalentlik 
mütləq sintaktik 
ekivalentlər
– öz quruluşuna, sintaktik tərkibinə 
görə bir-birinə tam uyğun olan sintaktik vahidlər, 
paralelizm, 
sintaktik ekvivalentlər 
– məna və 
1
Советский енсиклопедий словарь. М., 1986, с.154.
2
M.Adilov. Z.Verdiyeva, F.Ağayeva. İzahlı dilçilik 
terminləri. "Maarif" nəşr, 1989, səh.94. 

---

289 
Сечилмиш ясярляри 
lX 
funksiyaca uyğun gəlib, strukturunda cüzi fərqlər 
olan sintaktik vahidlər; (nə deyirsən, de görüm; - de 
görüm, nə deyirsən; deyirəm, gedək; - gedək, 
deyirəm); 
sözün ekvivalenti
– funksiyaca sözə 
məxsus sintaktik vəzifədə işlənən söz birləşməsi 
nəzərdə tutulur. Adətən sabit birləşmələrin 
əksəriyyətinin bir sözdən ibarət ekvivalenti olur 
(başa düşmək–anlamaq); cümlənin ekvivalenti-söz 
cümlələr, qiymətləndirici cümlələr, vokativlər və s. 
cümlə deyil, cümlənin ekvivalenti hesab olunur» 
kimi izah edilir.
Müəlliflərin "mütləq sintaktik ekvivalentlər" 
adı altında verilən izahatının da "sintaktik 
uyğunluğun", "paralelizmin" mütləq ekvivalent 
vahidlərlə ifadə olunduğu göstərilir. Burada məna 
uyğunluğu nəzərdə tutulmadığından ekvivalentlərin 
obyekti aydınlaşmır. Struktur uyğunluq sintaktik 
tərkibin təkrarından başqa bir şey olmadığından 
bizcə lüğətdə məsələnin bu istiqamətdə qoyuluşu 
dolaşıqlığa aparıb çıxarır. "Sintaktik ekvi-
valentlər"ə aid edilən nümunələr isə cümlə 
variantlığından başqa bir şey deyildir. Burada 
ancaq baş və budaq cümlələrin yeri dəyişməklə 
eyni fikrin eyni cümlə quruluşunda tabeli mürəkkəb 
cümləyə məxsus tip müxtəlifliyi istiqamətində 
təqdimini görürük.
Ekvivalentlik isə "başqa bir nitq vahidinin 
funksiyasını yerinə yetirən nitq vahidi" kimi izah 
edilir. Bu meyarla yanaşdıqda nümunələrdə təqdim 

---

290