Фирузя мяммядли

Сечилмиш ясярляри 
lX 
baxmayaraq, heç kəs bunlardan sərbəst surətdə isti-
fadə oluna bilən söz kimi istifadə etmir. 
Bu qrupa daxil olan sözlərin bəziləri öz 
yeniliyini nisbətən gec itirir, dilin leksik tərkibinə 
daxil olur, ya da məhdud üslubi sözə çevrilir, 
yenilik rəngini ititrir, işlənilməz olur. 
Bütün bunlar yeni sözlərin öz yerində, dürüst 
və dəqiq işlədilməsi ilə bağlıdır. Buna görə də yeni 
sözlərin üslubi məqamlarını təyin edərkən, xüsusən 
aşağıdakı konkret hallar nəzərə alınmalıdır. 
1. GeniĢ dairədə yayılan yeni sözlər. 
Belə 
sözlər müxtəlif üslublarda, həm də geniş dairədə 
işlənilməsinə görə, adətən, dilin lüğət tərkibində 
olan çoxişlək sözlərə oxşayır, lakin yenilik 
koloritinə malik olmalarına görə onlardan fərqlənir. 
Belə sözlərin çoxu sırf sovet quruluşu və onun 
inkişafının müxtəlif mərhələləri ilə əlaqədar 
məfhumları ifadə edən, o zaman üçün yeni söz-
lərdir: məsələn, 
komsomol, ittifaq, üzv, namizəd, 
sədr, aqrotexnik, traktorçu, qazma ustası, 
cəbhəçi, avtomatçı, pioner düĢərgəsi, staxanovçu, 
bolĢevik, partiyaçı 
və s. 
Yeni sözlərin aşağıdakı üslubi xüsusiyyətləri 
vardır: 
a) Bu sözləri diqqətlə nəzərdən keçirdikdə 
aydın olur ki, hər birinin özünəməxsus yaşı var, 
özünə məxsus rəngi və dövrü vardır. Məgər 20-ci 
illərə dair yazılmış bir əsərdə həmin dövrün 
ideologiyası, ictimai quruluşu, əmək adamları elm 

---

574 
Фирузя Мяммядли 
və texnikası haqqında danışarkən bu sırada – 
faĢizm, staxanovçu, kolxozçu, yerin peyki və 
televizordan 
bəhs edilə bilərmi və bu sözləri 
işlətmək olarmı? Məgər keçmişə dair yazılmış bir 
əsərdə 
əmək gün, özək, namizəd, ittifaq 
kimi 
sözləri indiki yeni mənada işlətmək olarmı? Olmaz. 
Ona görə olmaz ki, hər söz müəyyən dövrlə 
əlaqədar olaraq doğan məfhumun ifadəsi kimi dilə 
gətirilir, üslubi məqsədəuyğunluq isə bu sözlərin 
hər birinin dövrünə, şəraitinə müvafiq olaraq 
istifadəsini tələb edir. 
b) Yeni sözlərin elə təqəbəsi də vardır ki, 
bunlar ya daha çox ümumi məfhumlarla 
əlaqədardır, ya da elmin, texnikanın, mədəniyyətin 
nailiyyətləri ilə əlaqədar olaraq yaradılmış bu və ya 
digər əşyanın, hadisənin, prosesin adını bildirən 
sözlərdir; məsələn: