Фирузя мяммядли

«Tərcih etmək»
 
- ərəb mənşəli, «tərcih» sözü 
ilə «etmək» köməkçi felindən formalaşıb, «bir şeyi 
başqasından üstün tutmaq» mənasındadır.
 
«Tərcih 
etmək» 1930-ci illər Azərbaycan bədii nəsr dilində 
(Y.V.Çəmənzəminli. «Qızlar bulağı» romanı) 
işlənsə də, ədəbi dilimizdə işlək vahid olmamışdır. 
Bu söz də gənc yazıçı Kənan Hacının publisist 
dilində işlənmişdir: 
– Belə olduqda yazmağı 
tərcih edir. 
Ərəb 
mənşəli 
«fəci»
sözü 
dilimizin 
qrammatik normalarına uyğun «faciəli» şəklində 
işləndiyi halda, A.Turan bu sözü mənbə dildəki 
kimi «fəci» fonetik tərkibində verir: 
«O 
fəci 
bir aqibət yaşamışdır». 
Yaxud başqa bir nümunə: 
– Hüseyn Bayqaranın nəslinə 
xatimə 
çəkmişdi. 
Müəllif dilində işlənən «xatimə çəkmişdi» 
arxaik ifadə tərzi «son qoymuşdur» ifadəsinin 

---

602 
Фирузя Мяммядли 
əvəzində işlədilmişdir. «Son qoymaq» bilavasitə 
dilimizin özünə məxsusdursa, «xatimə çəkmək» 
ərəb mənşəli «xatim» sözü ilə xalis Azərbaycan 
sözü olan «çəkmək» sözünün birləşməsindən 
yaranmışdır. Müasir dilimizdə dini mərəsimlərlə 
bağlı işlənən «xətm etmək» ifadəsində sözün ilkin 
ifadə forması qorunub saxlanmışdır. 
b) Tarixən dilimizdə iĢlək olub sonradan 
arxaik plana keçən qədim türk sözləri 
 
Gənc müəlliflərin dilində işlənən köhnəlmiş 
sözlərin bir qismi qədim türk mənşəli olub, öz 
işləkliyini çoxdan itirmiş sözlərdir. 
Bu qəzetin səhifələrində gedən yazılarda 
qədim türk fonetik tərkibində işlədilən sözlər də 
maraqlı məqamlarla bağlıdır. Aşağıdakı nümu-
nələrə diqqət yetirək: 
– Hələ Tacizadə kimi 
bilgə
bir adam Taclıya 
toxuna bilmirdi. 
«Bilikli», «bilici» sözlərinin 
bilgə
fonetik 
tərkibində, həm də tarixi mövzuda yazılmış bədii 
əsərin təhlilində işlədilməsi tarixi keçmişimizə 
ehtiramdan irəli gəlsə də, müasir ünsiyyət 
mövqeyindən yanaşdıqda dildə işlək olan «bilikli», 
«bilici» sözlərinin arxaik plana keçməsi məqsədi 
daşıdığından rəğbət doğurmur. 

---

603