Fiskal siyosat, davlаt byudjeti va uning taqchilligi

Fiskal siyosat, davlat byudjeti va uning taqchilligi
. 
452 
- 
Kapitalistik iqtisodiyot har doim ham o‘zini-
o‘zi tartibga solishga layoqatli emas. Shunday ekan, 
mehnat va kapital yuqori darajada umumlashgan sharoitda 
davlatning iqtisodiy jarayonlarga aralashuvi muqarrardir. 
Bunda davlat tomonidan tartibga solish iqtisodiyotni narx
yordamida tartiblash mexanizmi orqali to‘ldirib borilishi 
zarur; 
- 
Takror ishlab chiqarish jarayonida yuzaga 
keladigan ortiqcha ishlab chiqarish, iqtisodiy beqarorlik 
holatlarining sababi talabning etishmasligidandir, 
shunday ekan iqtisodiyotdagi muvozanatlikni ta’minlash 
muammosini talab nuqtai nazaridan hal qilish zarur. 
Buning uchun Keyns “samarali talab” tushunchasini 
kiritadiki, u daromad va bandlik, iste’mol va ishlab 
chiqarish 
o‘rtasidagi 
muvozanatlikni 
o‘zida 
mujassamlashtiradi; 
- 
Davlatning iqtisodiyotni tartibga solishdagi 
muhim dastagi bu byudjet siyosatidir. Davlat byudjeti va 
moliyaviy siyosatning asosiy maqsadi ishchi kuchi va ishlab chiqarish 
uskunalarining bandligini ta’minlashdan iboratdir
4
. 
Iqtisodiyotning siklik rivojlanishi va krizislarni bartaraf etishning asosiy 
dastagi bu – davlat xarajatlaridir. Keynsning fikricha, uning shakllanishi, tuzulishi 
va o‘sishi “samarali talab”ga erishishdagi muhim omildir. 
Shunday qilib, Keyns davlat monopolistik kapitalislik iqtisodiyotni tartibga 
solishda yangi moliya nazariyasining ustuvor yo‘nalishini ishlab chiqdi. Mazkur 
moliyaviy siyosat Keyns izdoshlari tomonidan (Amerikada – R.Xarrod, A.Ouken, 
U.Xeller,
Buyuk Britaniyada – J.Vaysman, Fransiyada – F.Perru, Yaponiyada – K.Emi, 
X.Itolar) amaliyotga joriy etildi. Bu 40-60 yillarda iqtisodiyotni 
tartibga solishda ijobiy natijalarni berdi. 70-yillargacha 
ko‘pchilik etakchi g‘arb davlatlarning moliya nazariyasi va 
amaliyoti asosida Keyns nazariyasining qoidalari yotadi. 
Neokonservatorlar 
Keyns 
ta’limotining 
ayrim 
kamchiliklarini topib, unga muqobil o‘z konsepsiyalarini ilgari 
suradi. Bular asosan quyidagilardan iborat: 
1. 
Keyns konsepsiyasidagi inflsiyani jilovlash, ishlab 
chiqarish va bandlikni kengaytirishda moliyaviy dastaklardan 
foydalanish to‘g‘risidagi fikriga qarshi muomaladagi pul 
miqdorini kamaytirish haqidagi g‘oyalari;
2. 
Soliqlarning tez o‘sishi ishlab chiqaruvchi va 
tadbirkorlarning moddiy manfaatdorligini pasaytirib yuborishi 
sababli taklifni kengaytirish orqali iste’molchilik talabini 
4
Keyns Dj.M. obshchaya teoriya zanyatosti, protsenta i deneg – M.; Progress, 1978 str. 142