Fitohormonlar və ya bitki hormonları-bitkilərin intensiv
Yüklə 24,01 Kb.
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.12.Qlikozidlər
|
Abstsiz turşusu. Kimyəvi quruluşuna görə abstsiz
turşusu–izoprenoiddir:
H 3 C CH 3 CH 3
CH C OH CH CH
O CH 3 COOH
197
Abstsiz turşusu–təbii ingibitordur, onun ikinci adı dormindir. O, yarpaqların və tumurcuqların sakit (dəyişməyən) vəziyyətdə qalmasına səbəb olur. Abstsiz turşusu toxumların cücərməsini ləngidir, gövdənin ayrı-ayrı hissələrinin böyüməsinə mane olur. Abstsiz turşusu payızda toxumlarda və tumurcuqlarda toplanır. Ali bitkilərin bir çox toxumları abstsiz turşusunu mevalon turşusundan sintez etmək qabiliyyətinə malikdir.
HO CH 3 HOOC C CH 2 CH 2 –CH 2 OH
Bu sintez avokado tropik bitkisinin rüşeymlərində və ləpələrində, gövdələrində və yarpaqlarında, günəbaxanın köklərində, buğdanın rüşeymində və endospermində müşahidə olunur. Pambıq toxumalarının rüşeymlərində proteazanın və izositrat–liazanın sintezini, çovdarın aleyron qatının hüceyrələrində α-amilazanın sintezinə nəzarət edən RNT-in spesifik növlərinin məhdud sayda sintezini ləngidir. Bundan başqa abstsiz turşusu yarpaqlarının ağızcıqlarının bağlanmasına səbəb olur və beləliklə də, kalium ionlarının və hidrogen protonlarının hüceyrə membranlarından keçməsinə təsir göstərir. Nəticədə hidrogen protonları hüceyrədən çıxa bilmirlər, hüceyrədə osmos təzyiqi aşağı düşür və ağızcıq bağlanır. Abstsiz turşusunun preparatları bitkiçilikdə ingibitor kimi istifadə olunurlar.
2 =CH 2 həmişə az miqdarda maddələr mübadiləsinin aralıq məhsulu kimi bitkilərdə əmələ gəlir. Daha çox miqdarda etilen bitkilərin qocalan və ya yetişən toxumalarında, eləcə də, yetişməmiş toxumalarda əmələ gəlir. Yetişmiş toxumalarda etilen çox az miqdarda əmələ gəlir.
198
Bununla belə, bütün bitkilər yaşından asılı olmayaraq toxumaların mexaniki zədələnməsində, aşağı temperaturlarda, su çatışmamazlığında və ya başqa stress vəziyyətləri zamanı çoxlu sayda etilen əmələ gətirir. Meyvələrdə, çiçəklərdə, yarpaqlarda, gövdələrdə və köklərdə olan etilen auksinlərin antaqonistləri sayılırlar. Etilenin təsiri ilə hüceyrələrin böyüməsi ləngiyir və onlar daha tez qocalır, yetişmə sürətlənir, meyvələrin və yarpaqların tökülməsi tezləşir. Metionin aminturşusu etilenin törəməsi sayılır.
CH
–S–(CH 2 ) 2 –HC– COOH
NH 2
Metioninin etilenə çevrilməsi prosesində CH 3 –S qrupu toxumada qalır və yenidən metioninin sintezində iştirak edir, metioninin etilenə çevrilməsi nəticəsində əmələ gələn qarışqa turşusu və CO 2 molekulu ayrılır, aminqrupu isə -NH 4 + forma- sında olur. Etilenin meyvələrin yetişməsini sürətləndirmək qabiliy- yəti bir çox illərdir ki, məlumdur. Etilenin təsiri ilə toxumaların yumşalması sürətlənir, ehtiyyat birləşmələrinin hidrolizi tezləşir və saxlanılan meyvələrin rəngi, ətri və tənəffüs səviyyəsi dəyişir. Müxtəlif növ meyvələr etilenə qarşı fərqli reaksiya göstərirlər. Bəzi
meyvələrdə etilenin hüceyrədaxili miqdarı yetişmədən əvvəl artır, məsələn, yetişəndə -3 dəfə, çünki etilenin sintezi bilavasitə meyvənin özündə gedir. Avokado və manqo meyvələrində etilen meyvənin bitkidən ayrılmasından sonra toplanır. Bananların bəzi növlərində yetişmə üçün lazım olan etilen konsentrasiyası, hətta yetişməmiş vəziyyətdə kifayət qədər olur, ancaq meyvə yetişənə qədər buna heç bir reaksiya
199
vermir. Pomidorlarda, yemişlərdə etilenin əmələ gəlməsi yetişmə fazası dövründə baş verir və meyvənin gövdəsinin üstündə qalmasından yaxud qalmamasından asılı olmur. Etilen yüksək uçuculuq qabiliyyətinə malikdir, buna görə də bir bitkidə əmələ gələn etilen onunla bir sırada bitən bitkilərin inkişafına təsir göstərə bilər. Etilenin KMnO 4 təsiri ilə etilenqlikola (CH 2 OH–CH
2 OH)
qədər oksidləşməsi qabiliyyəti kənd təsərrüfatında onun atmosferdən kənarlaşdırılması üçün istifadə olunur. Konteynerlərə KMnO
4
silikaqel yerləşdirilir, nəticədə etilen oksidləşir və meyvələrin yetişmə sürəti və çiçəklərin açılması ləngiyir. Molekulyar səviyyədə etilenin təsir mexanizmi aydınlaş- dırılmamışdır, ancaq müəyyən edilmişdir ki, o dənlərin inkişaf edən ləpələrinin Qolçi aparatında və endoplazmatik retikul membranlarında zülalla birləşir və beləliklə də, RNT-yə daxil olaraq hüceyrə divarlarının strukturunu dəyişən fermentlərin sintezini stimullaşdırır. Bitkilərdə bir sıra biokimyəvi proseslərin tənzimlənməsi zamanı etilen abstsiz turşusu ilə birlikdə təsir göstərir. Kənd
təsərrüfatında şəkər
qamışının yetişməsini, ananasların çiçəklənməsini, eləcə də, bitkilərin təbii rənglərinin sürətləndirilməsi üçün etilen və ya etileni istehsal edən etefon (2-xloroetilfosfon turşusu) preparatı istifadə olunur. Bundan başqa, bitkilərin etefonla işlənməsi zamanı (aerozol şəklində) bitkinin gövdəsi böyümür, ananasların çiçəklənməsi sinxronlaşır (eyni vaxta çiçəklənmə). Plantasiyada dənlilərdə, paxlalılarda və
tərəvəz
bitkilərində yan zoğlarının sayı artır. Bu
hormon bitkinin çiçəklənməsini, inkişafını, meyvələrin yetişməsini tezləşdirir. Hal-hazırda etilen bəzi meyvə-tərəvəz məhsullarının saxlanması zamanı onların yetişməsini sürətləndirir.
200
1.12.Qlikozidlər
Qlikozidlər – təbiətdə geniş yayılmış üzvi birləşmələrdir. Onların tərkibi şəkər qalıqları ilə qeyri-karbohidrat molekulla- rının birləşməsindən əmələ gəlmişdir. Qeyri-karbohidrat birləş- mələrinə aqlikonlar da deyilir. Qlikozidlər acıtəhər dada, spesi- fik ətirə malik olmaqla qida sənayesində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Onunla zəngin olan bitki mənşəli xammallar qida sə- nayesində geniş istifadə olunur. Qlikozid molekullarının əmələ gəlməsində aqlikon kimi alifatik və aromatik spirtlər, aldehid- lər, steroidlər, alkoloidlər və qeyriləri də iştirak edirlər. Tərki- bindəki karbohidratların müxtəlifliyinə görə qlikozidlər bir ne- çə qrupa ayrılırlar. Məsələn, pentozidlər. Bu qlikozidlərin əmə- lə gəlməsində aqlikonlar karbohidratların hidroksil qrupu ilə birləşirlər. Əgər pentozid ksilozadan, arabinozadan və ya ribo- zadan ibarət olarsa, onda alınmış pentozidə ksilozid, arabinozid və ya ribozid deyirlər. Təbiətdə heksozaların da çoxlu sayda qlikozidləri, yəni heksozidləri mövcuddur. Bunlara misal ola- raq, qalaktozidlər, qlükozidlər, fruktozidlər, monnozidlər və s. göstərmək olar. Bundan başqa bitkilərdə disaxaridlərin də qli- kozidlərinə rast gəlinir. Şəkərlərin quruluşundan asılı olaraq qlikozidlər α- və β-formalarda olurlar. Məsələn: H–C–OCH
3 H 3 CO–C–H
H–C–OH H–C–OH HO–C–H HO–C–H
H–C–OH H–C–OH H–C–OH H–C–OH
CH 2 OH CH 2 OH
α-metilqlikozid β-metilqlikozid
201
Təbiətdə yayılmış qlikozidlərin əmələ gəlməsində hidroksil qrupu iştirak etdikdə, onun aqlikonu O-qlikozidlər, kükürd olduqda–S-qlikozidlər, azot olduqda N-qlikozidlər, karbon olduqda isə C-qlikozidlər adlanırlar. Bu posesi sxematik olaraq aşağıdakı kimi göstərmək olar:
R–C–O–A R–C–S–A R–C–N–A R–C–C–A
O-qlikozid S-qlikozid N-qlikozid C-qlikozid Burada, R–qlikozidin tərkibindəki karbohidrat molekulu- nu göstərir, A isə aqlikonu göstərir. Bitkilərdən sintez olunmuş bir çox qlikozidlər müalicəvi xüsusiyyətə malik olub, tibb sənayesində geniş istifadə olunur. Bundan başqa sənaye üsulu ilə alınmış boyaq (rəngləyici) qlikozidlər qida sənayesinin müxtəlif sahələrində, o cümlədən qənnadı məmulatlarının istehsalında geniş tətbiq olunur. Qlikozidlər ən çox bitkilərin meyvəsində, toxumunda, yarpaqlarında və başqa orqanlarında geniş yayılmaqla, qida maddəsi kimi insanlar tərəfindən istifadə olunur. Qlikozidlər insanlarda baş verən maddələr mübadiləsi proseslərində iştirak edirlər. Bir neçə qlikozidlərlə tanış olaq.
Yüklə 24,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|