“Fitopreparatlar texnologiyasi” fanidan o‘quv –uslubiy majmua

“Fitopreparatlar texnologiyasi” fanidan o„quv –uslubiy majmua
36 
pedunculata Ehrh.) va 
bandsiz gulli eman (kish 
dubi) – Quercus petraea 
Liaebl. (Quercus sessiliflora 
Salisb.); 
Ilonsimon toron (erkunok) – 
Polygonum bistorta L., 
Torondoshlar - Polygonaceae 
Ilonsimon toron usimligining 
ildizpoyasi Rhizomata bistorlae 
Oshlovchi moddalarni taxlil kilish usullari 
Usimlik tarkibidagi oshlovchi moddalarni aniklash. 
Odatda skumpiya barglariga tanidlardagi sifat analizi uchun 10% li suvli ajratma tayerlab, 5ta 
probirkaga 3 ml dan kuyiladi va ular ustiga temir – ammoniyli achchiktoshning va temir xloridning 
xamda alkaloidlar, usimlik shillik moddalari va jelatinining 1% li eritmasidan kushiladi. 
Temir tuzlari kushilgan probirkada tanidlar bulsa, kora-kuk (pirogallol guruxi) yoki kora-yashil 
(pirogallol guruxi) rang va shu rangdan chukma, shillik moddalar, jelatina xamda alkaloidlar eritmasi 
kushilgan probirkada esa rangsiz chukma xosil buladi. 
Oshlovchi moddalarning tasnif reaksiyalari. 
Oshlovchi moddalarni kaysi guruxga mansubligini aniklash. Oshlovchi moddalarning kaysi 
guruxga mansubligini xlorid kislota va formalin ishtirokida olib boriladigan klassifikatsiya reaksiyasi 
erdamida aniklash mumkin. Buning uchun 200-250 ml xajmli tagi tekis kolbga skumpiya barglarida 
tayyorlagan 10% li tanid ajratmasidan 50 ml solinadi va ustiga 10 ml konsentratlarga (1:1) xlorid 
kislota va formalinning 40% li eritmasidan 15 ml kushiladi. Sungra kolbani tik turuvchi shisha nay 
bilan birlashtirib, elektr plitka ustida to gisht rangli kizil chukma (tanidlarning kondensatsiyalanuvchi 
guruxi kondensatsiyalanishdan vujudga kelgan chukma) xosil bulguncha kadar asta-sekin kizdiriladi. 
Xosil bulgan chukma filtrlansa, filtratda gidrolizlanuvchi guruxning parchalangan maxsulotlari koladi. 
Bu gurux mavjudligini aniklash uchun 5 ml filtrat olib, ustiga 1g kristall xoldagi natriy atsetatdan asta–
sekin solinadi va suyuklikni chaykatmay, temir-ammoniyli achchiktoshning 1% li eritmasidan 10 
tomchi kushiladi. Natijada krisstal ustidagi neytral zonada filtratdagi tanidlarning gidrolizlanuvchi 
guruxi parchalangan maxsulotlari mavjudligini isbotlovchi kuk yoki zangori rangli tugarakcha xosil 
buladi. 
Pirokatexin gurux uchun tasnif reaksiyasi. 
Kolbachaga skumpiya barglaridan tayerlangan 10%li tanidlar ajratmasidan solib, unga 
nitrozometil uretan kushib kaynaguncha kizdirilsa, kondensatsiyalanuvchi (pirokatexin gurux) 
oshlovchi moddalar tulik chukadi. CHukma filtrlanadi. Filtratda gidolizlanuvchi (pirogallol gruppa) 
oshlovchi moddalar borligini aniklash uchun probirkada olingan 5ml filtratga 1g kristall xoldagi natriy 
atsetatdan solinadi va suyukli chaykatmay, temir-ammoniyli achchiktoshning 1% li eritmasidan 10 
tomchi kushiladi. Pirogallol gurux oshlovchi moddalar bulsa, filrat binafsha rangga buyaladi.
Kurgoshin atsetat bilan boradigan reaksiyasi. 
Kolbachaga skumpiya barglaridan tayerlagan 10%li tanidlar ajratmasidan 5ml solib, unga 
kurgoshin atsetatning 10%li eritmasidan 5ml va sirka kislotning 10%li eritmasidan 10 ml kushilsa, 
gidrolizlanuvchi (pirogallol gurux) oshlovchi moddalari chukadi. 
 
Vanilin bilan boradigan reaksiyasi. 
Kondensatsiyalanuvchi oshlovchi moddalarning asosiy kismi bulgan katexinlarga vanilin bilan 
reaksiya kilinadi. Buning uchun skumpiya barglaridan tayerlangan ajratmaga vanilin va 
konsentrlangan xlorid kislot (yoki vanilinning konsentrlangan xlorid kislotadagi 1% li eritmasi) 
kushiladi. Agar ajratmada katexinlar bulsa, aralashma kizil rangli buyaladi. 
Maxsulot tarkibidagi oshlovchi moddalar mikdorini aniklash usullari. 
Dorivor maxsulotlardagi oshlovchi moddalar mikdori XI DF kabul kilingan Levental – 
Kursanov usuli buiicha aniklanadi. Bu usul tanidlarning kislotali sharoitda kaliy permanganat – 
KMnO
4
yordamida oksidlanishiga asoslangan. Indikator sifatida ingosulfon kislota kullaniladi. Bu 
kislot (1g ingokarminni 50ml konsentrlangan sulfat kislotada eritiladi va eritmani suv bilan 2 litrgacha 
suyultiriladi) tanidlar oksidlanib (titrlanib) bulgan zaxoti (filtratdagi usimliklardan ajralib chikkan 

---