«Fiziki və kolloid kimya-1»

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

19 
 Termodinamikanın I qanunu və onun müxtəlif 
proseslərə tətbiqi. 
Gündəlik həyatda görürük ki, enerji heçdən yaranmır və yox olmur. 
Ekvivalent miqdarda bir növdən digər növə çevrilir. Bu enerjinin 
saxlanması qanunudur. Termodinamikanın I qanununda daxili enerji 
anlayışı mühüm rol oynayır.
Təbiətin fundamental qanunlarından biri olan 
enerjinin saxlanması qanununa görə, qapalı sistemin tam enerjisi (mexaniki 
və daxili enerji) qapalı sistem daxilində baş verən bütün proseslərdə sabit 
qalır: E + U = const 
İstilik proseslərində enerjinin saxlanması qanunu termodinamikanın 
birinci qanunundan ibarətdir: 
● Termodinamik sistemin daxili enerjisinin dəyişməsi bu sistemə verilən istilik 
miqdarı ilə xarici qüvvələrin sistem üzərində gördüyü işin cəminə bərabərdir. 
ΔU = Q + A
Qapalı və izolə edilmiş sistem üzərində xarici qüvvələr iş görmür (A = 0) 
və o, ətrafdakı cisimlərlə istilik mübadiləsində olmur (Q = 0). Belə halda 
termodinamikanın birinci qanununa görə, qapalı və izolə edilmiş sistemin 
daxili enerjisi dəyişmir: 
ΔU = U
2
− U
1
= 0 → U
2
= U
1
Sistemin xarici qüvvələr üzərində gördüyü iş əks işarə ilə xarici 
qüvvələrin sistem üzərində gördüyü işə bərabər olduğundan (A = −A' ) 
termodinamikanın 
birinci 
qanunu 
belə 
də 
ifadə 
edilə 
bilər: 
● Termodinamik sistemə verilən istilik miqdarı onun daxili enerjisinin 
dəyişməsinə və sistemin xarici qüvvələr üzərində gördüyü işə sərf olunur: 
Q = ΔU + A' 
Enerjinin saxlanması qanunu kəşf ediləndən sonra məlum oldu 
ki, birinci 
növ 
daimi 
mühərrik yaratmaq 
mümkün 
deyildir: 
● Birinci növ daimi mühərrik (perpetuum mobile I) - bir dəfə işə salınan və kənar 
mənbədən enerji almadan daim işləyən mühərrikdir. 
Q = 0 və ΔU = 0 olarsa, A'= 0 olur və “daimi
mühərrik” işləmir.
Termodinamikanın I qanununu müxtəlif proseslərə tətbiq edək:
a) T=const. İzotermik proseslər. Əgər sistemdəki işçi cisim ideal qazdırsa, 
ideal qazın daxili enerjisi təzyiq və həcmdən asılı olmayıb, yalnız 
temperaturun funksiyasıdır. 
Bu prosesdə sistemin temperaturu sabit 
olduğundan onun daxili enerjisi də sabit qalır, daxili enerjinin dəyişməsi 
isə sıfıra bərabər olur: U = const → ΔU = 0. 
Q = A' Q = −A.  

---

20 
● İzotermik prosesdə sistemə verilən istilik miqdarı tamamilə işin görülməsinə sərf 
olunur.
b)İzoxor proses (m = const, V = const). Bu prosesdə həcm sabit olduğundan 
ifadəsinə əsasən iş görülmür (A = 0, A'= 0). Termodinamikanın birinci 
qanununa əsasən: Q = ΔU
İzoxor proseslərdə götürülən iş sıfra bərabərdir
.
c) P=const. İzobar proses üçün termodinamikanın I qanununu aşağıdakı 
kimi yazarıq: Qp= ΔU+pΔV
və ya Qp= U
2
–U
1
+P(V
2
-V
1
)=U
2
-PV
2
–(U
2
+PV
1
)= H
2
-H
1
=ΔH 
U - hal funksiyasıdır, hal parametrlərinin hasili olan PV də hal 
funksiyasıdır.
 
d) Adiabatik elə proseslərə deyilir ki, onun gedişində ətraf mühitlə 
(cisimlərlə) istilik mübadiləsi baş vermir. Aşağdakı 3 halda adiabatik 
proses əldə etmək olar. 
Adiabatik proses üçün termodinamikanın I- ci qanunu belə şəkildə 
yazılır: dQ= dU+ dA= 0 
 
m=const, Q=0 
Bu prosesdə sistem kənar cisimlərlə istilik mübadiləsində olmadığından 
termodinamikanın birinci qanunu belə yazılır: 
= -A 
1
və ya = A 
 
 
 
 
 
 

---

21