Fiziologiyasi va gigiyenasi

Organizmda oqsillarning parchalanishi. 
Organizmni o ‘zi 
uchun xos b o ig a n oqsillar sintezlanishi uchun sarflanmagan ami- 
nokislotalar o'zgarishga majbur b o ia d i, uning natijasida azotli 
moddalar hosil b o ia d i. Bunday o"zgarishlar paytida aminokislota- 
lardan ammiak - NH, shaldidagi azot ajraladi. A m inoguruhlar N H, 
shaklida bitta am inokislotadan ajralgan azot ikkinchisiga q o ‘shili- 
shi mum kin va bunday hollarda organizmga yetishmayotgan ami- 
nokislota yuzaga kelishi mumkin. Bunday jarayonlar, odatda, jigar- 
da, muskullarda va buvraklarda bajariladi. Aminokislotalam ing
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

azotsiz qoldiqlari yana o'zgarishda davom etadi va ulardan karbo- 
nat angidrid gazi ham da suv hosil b o ia d i.
Organizmda oqsillarning parchalanishi natijasida hosil bo‘lgan 
ammiak (zaharli modda) jigarda zararsizlantiriladi va u yerda mo- 
chevinaga avlanadi, oxirgisi siydik tarkibida organizmdan chiqa- 
riladi.
Organizmda oqsillarning parchalanishining oxirgi mahsulotlari 
bo'lib faqatgina m ochevina hisoblanmasdan, ular qatoriga siydik 
kislotasi va boshqa azotli moddalar ham kiradi. Ular organizmdan 
siydik va ter bilan chiqarib yuboriladi.
Bolalarda oqsillar almashinuvining o‘ziga xos xususivat-
lari. 
Bolalar organizmida o'sish va rivojlanish. yangi hujayralar va 
to'qimalarning shakllanish jarayonlari jadal kechadi. Bu esa bolalar 
organizmiga voyaga yetgan odamlardagiga nisbatan ancha katta miq- 
dordagi oqsillarning tushishini talab qiladi, O'sish jarayoni qanchalik 
jadal kechsa, oqsilga bo'lgan talab ham shunchalik katta bo'ladi.
Organizmdagi oqsillar almashinuvi darajasining ko'rsatkichi 
bo'lib oqsilli ovqatlar bilan organizmga kiritilavotgan va siydik bi­
lan organizmdan chiqarilavotgan azotlar miqdori orasidagi nisbat 
hisoblanadi. Barcha to'yim li moddalar orasida faqatgina oqsillar 
tarkibida azot saqlanganligi va faqat u bilangina organizmga tu- 
shadi. Organizmga oqsilli ovqatlar bilan kiritilavotgan azotning 
miqdori, siydik bilan chiqarilayotgan azotning miqdoridan yuqori 
bo'lganligi sababli bolalarda azotli muvozanat musbat bo'ladi, 
faqatgina yuqoridagiday holatlarda o'sayotgan organizmning oqsil- 
larga bo'lgan talabi qondiriladi.
Bolalar bir yoshgacha bo'lgan muddatda har bir kilogramm ti- 
rik vaznga 4 -5 g dan: 1 yoshdan 3 yoshgacha bo'lgan muddatda
4-4,5 g; 6 dan 10 yoshgacha 2,5-3 g: 12 yoshdan yuqori bo'lganda
- 2-2,5 g ni tashkil etsa. voyaga yetgan odam larda 1,5-1,8 g ga 
teng bo'ladi. Demak, bolalarning voshi va tirik o g ’irligiga bog'liq 
holda 1 yoshdan 4 yoshgacha bo'lgan vaqtda bir kecha-kunduzda 
30-50 g, 4 yoshdan 7 yoshgacha - 70 g ga yaqin, 7 yoshdan bosh- 
lab - 75-80 g oqsil olishlari kerak. Bunday ko'rsatkichlarda orga­
nizmda azot maksimal darajada ushlab qolinadi.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Oqsillar organizmda zaxira holda jam lanm aydi, shuning uchun 
organizmning talab darajasidan oziqlar bilan ular k o 'p berilsa azot- 
ning ushlab qolinishi ham ko'payadi va, nihoyat, oqsillar sintezla- 
nishi kuzatilmaydi. Bu paytda bolalarning ishtahasi yomonlashadi, 
kislota - ishqor tengligi buziladi, siydik va najas bilan azotning 
chiqarilishi tezlashadi. Bolalarga maqbul miqdorda barcha am inok­
islotalar yig'indisiga ega bo'lgan oqsillar berilishi zarur, bu vaqtda 
oqsillar, yo g'lar va uglevodlarni ovqatlar tarkibidagi miqdorlari- 
ning o'zaro nisbati 1 : 1 : 3 bo'lishi ta ’minlanishi kerak, ana shun- 
dav sharoitlardagina organizmda ushlab qolinadigan azotning 
miqdori maksimal darajada bo'ladi.
Biz yuqorida aytganimizdek, organizmga oqsilli oziqlar bi­
lan tushayotgan azotning katta qismi siydik bilan ajratiladi. Yosh 
o'zgarishi bilan siydik tarkibidagi azotning miqdori ham o'zgaradi. 
Bolani dastlabki tug'ilgan kunlarining boshida bir kecha kunduzlik 
siydikning 6 -7 % ini azot tashkil qiladi. Yosh ulg'ayishi bilan siy­
dik azotining nisbiy miqdori kamayadi.