Fiziologiyasi va gigiyenasi

0 ‘quvchilarining taxminiy kun tartibi
Kun tartibining
tarkibiy qism lari
1-4-sin f
(vaqti)
5 -7 - sin f
(vaqti)
8 -1 1 -sin f
(vaqti)
Ertalabki u y q u d a n
turish.
7. 00
7. 00
7. 00
Erta labki badanta rbiy a, 
c hin iqis h m uolaja lari 
(artinish.d ush) o*rin 
у ig ’ ish, y u v in ish
7. 30 gacha
7. 30 ga c h a
7. 30 g acha
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

E rta labki n o n u s h t a
7. 50 g acha
7. 50 ga c h a
7. 50 g a c h a
M a k t a b g a y o ' l olish
8. 20 g ach a
8 . 20 g acha
8. 20 g a c h a
M a k t a b d a g i dars la r
8. 3 0 - 1 2 . 30
8. 3 0 - 1 4 . 00
8. 3 0 - 1 4 . 00
M a k t a b dan qaytish yoki 
sayr qilish
13. 00 g acha
14. 30 gacha
15 ga c h a
T ushlik
13. 30
14. 30
15. 30
D a m olish (7 yoshli 
bola lar u c hun uyqu) 
ochiq h a v o d a sayr. 
harak at li o 'y i n l a r
14. 30 g acha
15. 00 g acha
16. 00 g a c h a
Uy vaz ifala rin i 
ta y y o r la s h
16. 00 g acha
16, 00 g acha
17. 00 g acha
O c h iq h a v o d a g i sayrlar 
v a o 'y i n l a r
17. 30 g acha
19. 00 gacha
20. 00 g ach a
L'v vazif ala rin i 
tay y o rlash
19. 00 g acha
20. 00 g acha
21. 00 g a c h a
K echki ovqat, erkin 
m a s h g 'u l o t l a r (kitob 
o 'q is h . uy ishlariga 
y o r d a m berish. m u s iq a
eshitish)
20. 00 g ach a
21. 00 g acha
21. 30 g a c h a
L'yquga ta y y o r la n i s h va 
xonani sh a m o lla tish
20. 30
21. 30
22. 00 g a c h a
T ungi uvqu 
......... w .
_
. . .
.. 
.
21. 00
22. 00
22. 30
O 'quvchi uyda maxsus jihozlangan joyda qaddini to 'g 'r i tutib, 
boshini qiyshaytirmasdan. tirsaklarini stol ustiga qo'ygan holda 
o'tirib dars tayyorlashi kerak. Y orug'lik yetarii b o im asa, k o 'z
muskullari tez charchaydi. Shuning uchun v o ru g iik normal b o i i ­
shi va chap tomondan tushushi kerak. O 'qiyotganda kitobdan 
ko'zgacha b o ig a n masofa 40 sm b o iish i shart. To'xtam ay uzoq 
vaqt yozish o'quvchini charchatadi. Shuning uchun 7-10 yoshli
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

o'quvchi tinimsiz 10 daqiqa, 10-12 yoshda 15 daqiqa, 12-15 yosh­
da 20 daqiqa, 15—18 yoshda 25-30 daqiqa yozishi mumkin.
Bola dars tayyorlashdan oldin va keyin hamda uyqudan oldin 
bo'sh vaqtlarini ko'proq ochiq havoda o'tkazishlari lozim. Kichik 
maktab yoshidagi o ’quvchilar ochiq havoda 3-3.5 soat, o 'rta mak­
tab yoshidagilar 2,5-3 soat va yuqori sinf o'quvchilari 2 soatdan 
kam bo'lm asligi kerak.
O 'quvchi tushlik ovqatini yeb bo'lib, dam olganidan keyin ke- 
chi bilan soat 16. 00 da uy vazifalarini bajarishga kirishishi lozim. 
O 'quvchilarning nonushta va tushlikdan keyin ochiq havoda bir oz 
o'ynab kelib, keyin dars tavyorlashi maqsadga muvofiqdir.
14-17 yoshni fiziologlar va shifokorlar oraliq yosh deb hisobla- 
shadi, chunki shu yoshda o 'sm ir organizmi z o 'r berib rivojlanib, 
balog'atga yetib boradi, markaziy asab tizimi holatida va o'sm ir- 
ning yurish-turishida o'zgarishlar sodir b o ia d i.
14-17 yoshli o'quvchining o'qu v dasturi ancha o g 'ir b o ia d i, 
chunki o'quvchi va talabalar imtihonlarga ham tayyorgarlik ko'ra- 
di, imtihonlarga tayvorlanish va ularni topshirish davrida organizm 
hammadan k o'p zo'riqadi. M ana shu davrda kun tartibiga puxta 
amal qilish, tunda yetarlicha qoniqib uxlashi kerak. Ish qobiliyatini 
kun bo'yi vuksak darajada saqlab qolish uchun o'quvchilarga kun- 
duzi 1.5-2 soat uxlab olib, keyin bir soat ochiq havoda sayr qilish 
tavsiya etiladi. O 'quv m ashg'ulotlari paytida har 45 daqiqadan ke­
yin 10-15 daqiqa tanaffus qilib turish lozim.
O 'quvchi qanchalik yosh bo'lsa, mehnat qobiliyatini tiklanishi 
uchun shunchalik k o 'p vaqt kerak b o ia d i. O 'quvchining yoshiga 
qarab tungi uyquning fiziologik m e'yorlari belgilangan.
Uyqu asab tizimini toliqib qolishdan saqlaydi. Uxlaganda orga­
nizmdagi hamma a ’zo va to'qim alar, jum ladan, bosh miya p o 'st­
lo g 'i ham orom oladi. Nerv hujayralari oziq moddalar zaxirasiga 
to'lib. quvvat yig'adi, organizm yangi mehnat kuniga tayvorlanadi.
Odam qattiq va miriqib uxlashi uchun m a iu m bir soatda yo- 
tishga o'rganishi, uxlashdan 1—1,5 soat oldin hech qanday aqliy ish 
bilan shug'ullanm asligi kerak.
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Uyquga qoniqmaslik o'quvchilarning ish qobiliyatiga salbiy 
ta'sir ko'rsatadi. Uxlashdan oldin xonani shamollatish. xona haro- 
rati 16— 17°C bo'lganda deraza yoki fortochkani ochib qo'yish ke­
rak.
M aktabdagi m ashg'ulotlardan keyin ochiq havoda sayr qilish. 
serharakat o'yinlar o'ynash kuch-quvvatni tiklashga yaxshi ta ’sir 
k o 'rsatad i.
Aqliy mehnat bilan jism oniy mehnatning. almashinib turishi ish 
qobiliyatini oshiradi. Yurak-tomirlar tizimi. nafas a'zolari faoliyati­
ni yaxshilaydi, m oddalar almashinuvini kuchaytiradi.
M aktabdan va sinfdan tashqari ishlarning (sport m ashg'ulot- 
lari. turistik safarlar. to'garak ishi. jam oat ishi. adabiy kechalar. 
m uzeylarga borish va boshqalar) o'quvchilarga zavq bag'ishlab, 
kuch-quvvatlari va aqliy mehnat qobili\ atlarini oshirishga ijobiy 
ta'sir qiladi.
B a'zi to'garaklarga qatnashishga ancha vaqt va kuch sarflana- 
di. buni unutmaslik kerak (m odellar yasash. radio, foto, havaskor- 
lik to'garaldari va boshqalar). M ashg'ulotlar ko'pi bilan haftasiga 
1-2 marta. 50-60 daqiqadan o ’tkazilgani m a’qul. Sinfdan tashqari 
ish va jam oat ishlarini tushlikdan so'ng. ochiq havoda dam olib 
bo'lgandan keyin o'tkazish kerak.
Aqliy mehnat bilan shug’ullangandan keyin, albatta. dam olish, 
badantarbiya mashqlari bilan shug'ullanish lozim (kerishish. gav- 
dani pastga egish. o'tirish-turish) va hatto uy ichida aylanib yurish 
ham charchoqni yozib. ish qobiliyatini tiklavdi. Dam olish kunlari 
va maktab ta'tillari paytida imkon boricha ko'proq ochiq havoda 
yurish. sport o ‘yinlari. ekskursiyalar. sayohatlar uyushtirish orga- 
nizmni chiniqtiradi va aqlni oydinlashtiradi..