Forobiv foz1l odamlar t o s h k e n t «o z b e k I s t o n m I l L i y e n s I k L o p e d I y a s i» d a V l a t L m I y n a s h r I y o t I 84(5U)1 a b u n a s r f o r o b I y. F 4 Fozil odam lar shahri

A R A S T U F A L S A F A S I
( “ s u b s t a n s i y a ” ) d e b a ta la d i, a l m a s h i n i b va o ‘z g a rib t u r u v c h i
n a r s a l a r “ o r a z ” ( “ a k s i d e n s i y a ” ) dey ilad i.
Biz h i s - t u y g ‘u b i l a n b il a d i g a n va u l a r t a s d i q e t a d i g a n
n a r s a la r t a b i a t a n m a v ju d n a r s a la r d ir . M a v ju d n a r s a la r n in g
r u t b a l a r i ( k a t e g o r i y a l a r i ) - x a b a r d o r e t u v c h i ( n a r s a l a r g a )
k e lsa k , r u t b a l a r b iz g a o ‘z g a b i r n a r s a h a q i d a e m a s , faqat 
o ‘s h a n a rs a h a q i d a a x b o r o t b e r a d i , u l a r b iz g a o ‘s h a n arsa 
q a n c h a l i g i n i ( m i q d o r j i h a t i d a n ) , q a n d a y lig in i b ild ir a d i, yoki 
h is - tu y g “u ila b ilin a y o tg a n n arsag a n isb a ta n ta s h q a r id a b o ‘lgan 
b o s h q a n a r s a h a q i d a a x b o r o t b e r a d i. Bu h o l a t , q a c h o n k i ,
b i r l a r i d a n b o s h q a l a r i o r q a li f o y d a la n ils a , q a c h o n k i , birlari 
b o s h q a la r i o rq a li a n i q l a n s a r o ‘y b e ra d i.
B iz f i k r a n t a s a w u r e t a d i g a n m a ’q u l o t - a q l a n t u s h u n s a
b o M a d ig a n m o h i y a t l a r s i f a t l a r i n i n g k o ‘pligi b i l a n a jr a lib
tu r a d i , b u l a r d a n h i s - t u y g lu ila b ilin u v c h i n a rs a g a o ‘x s h a tib , 
u l a r n i h o l a t i g a q a r a b x a y o l a n t a s a w u r e t i l a d i g a n l a r i
m u s t a s n o d i r . B i z n i n g t a s a v v u r i m i z d a m a ’q u l o t l a r q a n d a y
h o l a t d a ek a n lik la rin i s e z g a n im iz d a , biz fikr q ilg a n b e a d a d lik n i 
x a y o la n t a s a w u r e t a m i z . C h u n k i biz m a ’q u l o t d e b x a y o la n
t a s a w u r e ta d i g a n va s e z a d ig a n v o h i d (b ir) n a r s a , b iz b e a d a d
s i f a t i d a x a y o l a n t a s a w u r e t a d i g a n va f i k r l a y d i g a n i m i z ,
sifa tla r n in g k o ‘p !ig id a n t u y g ‘u l a r ila b i l in a d ig a n n a r s a l a r n i n g
b e a d a d l i g i g a o ‘x s h a m a g u n c h a b e a d a d ( k o ' p l i k ) boM ib 
q o la v e ra d i. C h u n k i b ir n a r s a t o 'g ' r i s i d a , b ir h o l a t d a u b e a d a d
sifa tla r va m a h m u l l a r ( p r e d i k a t ) g a e g a , d e b a x b o r o t berilsa. 
u h o l d a o ' s h a n a rs a g a s h u s ifa tla rd a n h a r q a n d a y b ir sifat 
m a n s u b , d e b t u s h u n i l a d i .
S h u n d a y q ilib, y u q o r i d a a y tib o 't i l g a n i d e k , u s h b u ( o d a m )
z a y d , u n g a tirik lik , o q lik , ( b o 'y i ) b a l a n d l i k sifatlari xosligini 
t a ’k id la b o ' t s a k b o 'l a d i . Biz z e h n i m i z b ila n u n g a b e a d a d
m a v ju d lik (sifatlari) m a n s u b lig in i t u s h u n a m i z .
A m m o biz, b ir n a r s a n i n g b e a d a d m a ’q u l o t l a r i b o 'l m i s h
b e a d a d a s h y o l a r n i n g h a r q a y s i s i b e r g a n a x b o r o t n i f a r q
e t a d i g a n b o ' l s a k , b i z s h u n a r s a n i n g z e h n i n i b i l o l g a n
t a q d i r i m i z d a u n i n g “ n i m a l i k l i g i n i ” b e lg ilo v c h is in i a n i q l a y
o la m iz . S h u , o 's h a n a r s a n in g ja v h a r i — s u b sta n siy a b o 'l a d i . Bu 
n a r s a n i n g j a v h a r i ( su b sta n siy a si) d e b a t a g a n i m i z o ' z i h a q id a
q u y i d a g i l a r n i b i l d i r a d i : “ n i m a l i k ” n i n g o ' z i n i m a , u o ' z i
123

---

A B U N A S R F O R O B IY
q a n c h a , q a n d a y , yoki “ o ‘zi n i m a l i g i d a n ” b o s h q a b i r h o lat 
h a q id a x a b a rd o r etadi. U s h b u n arsa haqida va o ‘sha m a ’lu m o tla r 
h a q i d a b i z u l a r n i h a q i q a t a n h a m j a v h a r d i r d e b a y t a m i z ,
c h u n k i u l a r “ n im a lig i h a q i d a ” a x b o r o t b e ra d i va u la r o ra z
( a k s i d e n s i y a ) d i r l a r , n e g a k i o ' z l a r i h a q i d a “ n i m a l i k ” d a n
t a s h q a r i, b o s h q a a n iq l o v c h i l a r n i m a ’l u m qiladilar.
A g a r y u q o rid a aytib o 'tilg a n narsa tu y g 'u ila id ro k etiladigan 
n a rs a b o 'l s a va k o 'p g i n a m a ’q u lo tla rg a ega b o 'ls a , u la r o rasida 
ush b u tu y g 'u ila idrok etiladigan n a rs a n in g " n im alik lig i” haq id a 
m a ’l u m o t b e r a d ig a n m a ’q u lo t b o r b o 'l s a va a g a r bizga b o s h q a
b ir n arsa h a q i d a h e c h n a r s a - n a u n i n g q a n c h a lig i ( m i q d o r
h i s o b i d a ) , u n i n g o ' z i va h o l a t i q a n d a y l i k l a r i — m a ’l u m
b o 'l m a s a , u h o l d a b iz s h u n a r s a n i s o 'z n i n g t o m m a ’nosi ila 
j a v h a r d e b a t a g a n b o ' l u r e d ik , a m m o aslo b i r o n - b i r n a r s a n in g
ja v h a ri v a b o s h q a n a r s a n in g o ra z i b o 'lis h u c h u n q ab u l q ilingan 
ja v h a r , d e b a t a l m a s edi. M o d o m i k i , s h u n d a y e k a n , biz b a r c h a
t a b i a t a n m a ’q u l o t l a r n i s o 'z n i n g t o m m a ’n osidagi j a v h a r d e b
a ta y m iz . U n g a ta b i a t a n taallu q li b o 'l m a g a n b a r c h a n a r s a la r
esa , m u t l a q j a v h a r d e b a ta lu v c h i n a r s a n in g , ta b ia tig a m u z o f
m u n o s a b a t d o r b o 'l g a n o ra z i ( a k s id e n s iy a s i) d e b a talad i. Va 
n i h o y a t , m u z o f i y j a v h a r d e g a n i m i z n i , a g a r d a u b i z g a
n a r s a n in g “ n im a lig i” h a q id a m a ’l u m o t b ersa, h a q i q a t a n h a m ,
u s h b u ja v h a rg a b o 'lg a n o 'x sh a sh lik u lushiga k o 'r a u n in g javhari 
d e b a ta y m iz . 
M u t l a q m a ’n o d a g i j a v h a r d a n b o s h q a j a v h a r
m avjud em as. Boshqa h a m m a s i u m u m i y n o m bilan “javhardagi 
o r z u l a r ” d e b a talad i.
S o 'n g r a A rastu u s h b u h o ln i, avvallari m a n t i q d a q o 'lla n ilg a n
d a ’v o b i l a n q u v v a t l a y d i : j a v h a r d a g i m a v j u d o r a z l a r n i n g ,
ja v h a rd a g i m o h iy a ti “ n im a lik n i” o ra z y o r d a m id a aniqlovchilari 
h a m b o 'la d i. Z o tiy , y a ’ni ay n a n narsaga kelsak, u n d a n b irin ch i 
t a r tib d a g i “ n i m a l i k ” kelib c h iq a d i. U s h b u j a v h a r s h u n d a y
j a v h a r d i r k i , u n i o r a z d a n n a his-sezg i va n a fikr b i l a n ajratib 
b o 'l a d i . A m m o a q l, h a r h o l d a ja v h a r n i o r a z d a n va o ra z la rn i 
b i r - b ir la r id a n , u la r ja v h a r g a xos ek a n lik la ri u c h u n e m a s , balki 
fa q a t b i r g in a j a v h a r n i i d r o k e tis h o r q a l i g i n a a jr a tib olishi 
m u m k i n . U n i n g m a v ju d lig i h i s - t u y g 'u l a r i m i z va o 'z i m i z n i n g
s h a x s a n b u n a r s a l a r d a n f o y d a l a n i s h i m i z o rq a li t a s d iq la n a d i, 
c h u n k i bizga in so n iy b a r c h a n a r s a l a r xosdir.
124

---