Forobiv foz1l odamlar t o s h k e n t «o z b e k I s t o n m I l L i y e n s I k L o p e d I y a s i» d a V l a t L m I y n a s h r I y o t I 84(5U)1 a b u n a s r f o r o b I y. F 4 Fozil odam lar shahri

UCHINCH I BO'LIM
Bu m a s a la la r n i k o 'r i b c h i q q a c h , A r a s tu ta b iiy fa n h a q id a
g a p ira d i va “ K ito b fi a l - j a d a l ” risolasida tu rla rin i b a y o n etgani 
m a v ju d n a rs a la rg a q a y ta d i.
U , m a v j u d n a r s a l a r n i n g b o r l i g i g a h i s - s e z g i s h u n d a y
s h a h o d a t b e r is h i m u m k i n k i , u l a r d a n h o sil b o ' l g a n t u r l a r
( k a t e g o r i y a l a r ) d a n b i z o ' z ix t i y o r i y i r o d a l a r i m i z o r q a l i
b i r i d a n b o s h q a s ig a n i s b a t a n f o y d a l a n a m i z , u l a r n i n g birlari 
b o s h q a s i o r q a li b iz g a m a ’l u m o t b e r a d i l a r , b a ’zilari b o s h q a la r i 
tu fa y li, yoki i n s o n n i n g o ' z i va ru h iy a ti, y o x u d b o s h q a birov 
b ila n b ah si o r q a li i d r o k etila d i, d e b h is o b la y d i.
T a b i a t a n m a v ju d b o 'l g a n n a rs a la r n in g borligi b iz n in g idrok 
e tis h q o b iliy a tim iz g a b o g 'l i q , d e b h i s o b la s h m u m k i n e m a s . 
T a b i a t a n m a v ju d lik - ta b iiy sifat va m o h iy a tla r d ir . B u - u l a r n i n g
b iz id ro k q ila d ig a n va his e ta d ig a n belgisidir. Biz t u s h u n c h a l a r
321

---

A B U N A S R F O R O B IY
ila to M d irg a n o ‘s h a h o l a t — y o kr i q l a r m a n t i q i y h o l a t -
y o ‘riq lard ir. M a n t i q t o ‘g ‘ri fikr y u r itis h g a a l o h i d a q o id a la r , 
u s u l l a r v a y o ‘s i n l a r b e r a d i , u n i n g i x t i y o r i d a m a v h u m
t u s h u n c h a l a r b o r , u in s o n n i ( u n i n g a q lin i) a d a s h i s h l a r va 
x a t o l a r d a n o g o h l a n t i r a d i , m u h o f a z a q iladi.
M a v j u d n a r s a l a r h o l a t i g a n i s b a t a n h i s - s e z g i s h a h o d a t
b e r a d ig a n n a r s a — b e a d a d lik ( k o 'p l i k ) dir. H is-se z g i b ilan biz 
b i l a d i g a n b e a d a d l i k ikki x ilg a b o M in a d i. B i r i n c h i x iliga, 
b e a d a d l i k n i tu r l i h o l a t l a r d a aj ra t ish y o r d a m i d a h is - s e z g i 
t o m o n i d a n e r is h ila d ig a n n a r s a l a r k iradi, y a ’ni b i r xil n a r s a la r
b o s h q a l a r i d a n a y r im h o la t b ilan farq q ila d ila r. B u - k o kp ro q
m a ’l u m b o 'l g a n , b irin c h i xil b e a d a d lik la r d ir. I k k in e h i xiliga 
bir n a rs a ( b u y u m ) d a n va b ir xildagi his-sezg i tufayli bilib 
o l a d i g a n i m i z k o kp n a r s a l a r k i r a d i , b a ’z a n b u n a r s a l a r
(b u y u m la r ) bir-biriga zid b o 'l m a g a n n a rs a la r b o 'lis h i m u m k in . 
B u n g a u s h b u m is o ln i k e ltirs a b o 'l a d i : biz b i r j i s m g a q o 'l
t e k k iz ib k o 'r i b , u n i n g issiq, s o v u q , q a t t i q , y u m s h o q l i g i n i
b ila m iz .
B a ’z a n n a r s a la r b ir-b ir la r ig a zid b o 'l a d i l a r , m a s a la n , issiq 
va s o v u q , q a ttiq va y u m s h o q , d a g 'a l va m a y in kabi. S h u n g a
o 'x s h a s h , b a ’z a n s h u u r i m i z o rq a li b ilg a n im iz m a v ju d sifatlar 
b e a d a d lig i farqli b o 'l a d i . M a s a l a n , u s h b u n a rs a issiq va oq. 
U l a r d a n b irin i q u w a i lo m is a ( u s h la b , q o 'l te k k iz ib sezish) 
t u y g 'u s i b ila n b o s h q a s i n i n i g o h ( k o ' r i s h ) o r q a l i b i lin a d i. 
S h u n g a o 'x s h a s h , u s h b u h o la t b o s h q a sezgi a ’z o la rig a h a m
te gishli.
S o ' n g r a A r a s t u , s h u u r o r q a l i b i l i n a d i g a n h a r b ir n a rs a
to 'g 'r i s i d a sezgidan o lin a d ig a n b ilim d arajasi h a q id a va u la rd a n
birini b o s h q a s id a n farq etu v ch i belgilar h a q id a gapiradi. S h u u r, 
m a v ju d n a r s a l a r n i n g h a m m a s i yoki k o 'p i o 'z g a r is h i va bir 
j o y d a n b o s h q a j o y g a o 't i b tu ris h i, b ir h o l a t d a n b o s h q a h o latg a 
o 't i s h i h a q i d a s h a h o d a t va b ilim b e ra d i. M a s a l a n , o q n arsa 
q a n d a y qilib q o r a b o 'l g a n i h a q id a .
B ead ad zid d iy a tla r b ir-b irlarin i alm a sh tirib tu rad ilar. U s h b u
t a n o v o b l a r d a ( a l m a s h i n i b t u r i s h l a r d a ) b itta o 'z g a r m a y d i g a n
d o i m i y n a r s a bor. U , u s h b u t a n o v o b l a r n i s a q la b tu r a d i va 
ula rg a singib k etadi. N a r s a la r b ir-b irlarig a e rg a s h ib va o 'z g a r ib
t u r g a n la ri h o l i d a d o i m i y b o 'l i b k e l a d i g a n n a r s a " j a v h a r ”
122

---