Forobiv foz1l odamlar t o s h k e n t «o z b e k I s t o n m I l L i y e n s I k L o p e d I y a s i» d a V l a t L m I y n a s h r I y o t I 84(5U)1 a b u n a s r f o r o b I y. F 4 Fozil odam lar shahri

ETTINCHI BO LIM
B u la rn i к о ‘rib c h i q q a c h , A ra stu o ‘s h a t o ‘il ( t u p r o q , olov, 
h a v o va suv) j i s m n i n g tahlil iga o 't a d i . Bu u n s u r l a r q a n d a y
x islatg a e g a , u la r g a q a n d a y m a z m u n s i n g d i r i l g a n , u l a r d a
s h u n d a y boMishlariga y o r d a m b e r u v c h i asos va k u c h l a r b o r m i, 
u la r o ' z m o h iy a tla r ig a k o ‘ra u n s u r m i l a r yoki ta b iiy s a b a b la r 
tufayli m i, u l a r b irin c h i e n g o d d i y j i s m l a r m i y o k i u l a r d a n
avval b o s h q a z a r r a l a r b o r m i , ularga u la rn i b e n i h o y a e tu v c h i 
k u c h l a r
h a m r o h
b o ' l a d i m i
y o k i
u l a r
n i h o y a l i
( c h e g a r a l a n g a n ) m i . B u y e r d a A r a s t u , a w a l g i a y t i b
134

---

A R A S T U F A L S A F A S I
o ‘t g a n la r id a n farqli ra v ish d a u n s u r l a m i b e n i h o y a d e b h isoblab 
b o i m a y d i , d e y d i. A v v alid a o ‘z t a d q i q o t l a r i d a u , h a r qaysi 
a y r i m
o l i n g a n
u n s u r
f a z o d a
b e n i h o y a m i
y o k i
c h e g a r a l a n g a n m i , k o i n o t n i t a s h k i l e t g a n b i r i n c h i j i s m l a r
b e n i h o y a k o ' p m i q d o r d a m i yoki y o ‘q m i , d e g a n m a s a la la rn i 
q o ‘y g a n e d i.E n d ig i t a d q i q o t l a r e sa u s h b u m a s a la la r n i y o ritish
u c h u n o lib b o r ilg a n : u l a r ( y a 'n i u n s u r l a r ) q a n d a y d i r y o 'l 
b ila n o ‘s h a u n s u r l a r n i b e n i h o y a k o ‘p u n s u r l a r boMishlariga 
y o r d a m b e r u v c h i k u c h g a e g a b o l a d i l a r m i , y o ' q m i , u n s u r l a r
a b a d iy m i yoki u la r h a m p a y d o b o l i b y a n a b a r b o d b o ‘la d im i?
U l a r a b a d i y ( b o q iy ) b o 'l o l m a y d i l a r , c h u n k i h a v o , suv, 
t u p r o q va o lo v b o 'l i n a d i l a r , birlari b o s h q a s ig a a y l a n a d i l a r va 
b alk i h a r b ir u n s u r h a r b i r b o s h q a s i d a m a v j u d d i r . M iso l 
ta r iq a s id a h a v o n i olaylik, c h u n k i u t o ' r t u n s u r n i n g biridir. 
U n g a q a n d a y d i r b i l q u v v a t ( p o t e n s i a l ) i m k o n i y a t h a m r o h
b o 'lis h i m u m k i n . S h u bilq u v v at i m k o n i y a t tufayli u u n s u r
b o 'lib qolishi m u m k i n va u n g a h a m o 'z nav b atid a uni unsurlarga 
a jra tib y u b o r u v c h i o 'z g a b i r k u c h h a m r o h b o 'l i s h i m u m k i n .
Bu hoi u s h b u v a q t d a r o 'y b e rish i m u m k i n : y o suv b e n i h o y a t
k o ' p q i s m l a r g a ( b o 'l a k l a r g a ) b o ' l i n i b k e ta d i y o k i s u v n i n g
h a r b i r q ism i - b o 'l a g i d a s h u n d a y k u c h l a r b o r k i, u l a r tufayli 
suv, s h u h a r b ir k u c h g a e g a b o 'l g a n u n s u r b o ' l a o lad i. A ra s tu
b u l a r n i n g h a m m a s i b o q i y b o 'l i s h i m u m k i n e m a s , c h u n k i
u n s u r l a r s o n i b e n i h o y a e m a s v a u n s u r l a r m a v j u d l i g i n i
t a ' m i n l o v c h i s a b a b l a r m u t l a q b o q i y b o 'l i b q o l o l m a y d i l a r ,
d e b t u s h u n t i r a d i .
A r a s tu b ilq u v v a t i m k o n i y a t l a r b o r, u la r tufayli b ir ji s m l a r
b o s h q a l a r i g a t a ’s i r o ' t k a z a d i l a r , b i r l a r i b o s h q a l a r i d a n
t a ’s i r l a n a d i l a r , d e b t u s h u n t i r a d i . C h u n k i h a r b i r p a y d o
b o ' l a d i g a n j i s m n i n g p a y d o b o 'l i s h i a v v a lo j i s m n i n g b a ’zi 
t u y g 'u b ila n id ro k e tila d ig a n sifatlariga t a ’siri sa b a b b o 'la d i. 
N a t i j a d a j i s m ja v h a r i va y u q o r i d a a y tilg a n id e k , j i s m l a r u s h b u
t o ' r t j i s m u n s u r b o 'l i s h l a r i g a s a b a b b o 'l u v c h i s h u sifatlar, 
s ifa tla rd a n t a ’sirla n ish la ri u c h u n z a r u r iy s a b a b b o 'l a d i , d e b
tu s h u n t i r a d i .
S o ' n g r a A ra s tu , h a r b ir a y r im u n s u r b o s h q a s i d a n p a y d o
b o 'l a d i m i yoki u c h t a u n s u r b itta s id a n p a y d o b o 'l a d i m i , d e g a n
m a s a l a n i k o 'r i b c h i q a d i . U , b ir u n s u r n i n g b o s h q a s i d a n p a y d o
135

---