Fotihbek Komilov Genetikadan masalalar yechish

Gametalar 
X
a
 
Y 
X
A
 
X
A
X
a
X
A
Y 
X
a
 
X
a
X
a
X
a
Y 
F1 da 4 ta organizmdan 2 tasi qizil, 2 tasi oq ko`zli yani fenotipik nisbat 1:1ni tashkil etadi. 4 ta 
duragayning ham genotiplari bir biriga o`xshamagani uchun, genotipik nisbat 1:1:1:1 bo`ladi. 
2. Odamlarda ranglarni ajrata olmaslik (daltonizm) retsessiv belgi bo‘lib, uni belgilovchi d geni 
va uning dominant alleli D geni (ranglarni normal ajrata olishlik) X xromosomada joylashgan. 
Ranglarni normal ajrata oladigan qiz, xuddi shunday ranglarni normal ajrata oladigan yigitga 
turmushga chiqqan. Oilada tug‘ilgan qizlarning hammasi normal, o‘g‘illarining ayrimlari esa 
daltonik bo‘lgan. Ota-onaning genotipi qanday bo‘lgan? 
Yechish: 
Ota ona sog`lom bo`la turib farzandlarning ayrimlarida kasallikning kuzatilishi, ota-onalardan 
biri yoki har ikkalasining tashuvchi, yani o`zi sog`lom bo`lsada, genotipida kasallik keltirib 
chiqaradigan retsessiv gen mavjudligini bildiradi. Ota sog`lom bo`lsa, genotipi X
D
Y bo`lib, 
tashuvchi bo`la olmaydi, demak ona tashuvchi hisoblanadi va genotipi X
D
X
d 
tarzda belgilanadi. 
P X
D
X
d 
x X
D
Y 
Gametalar 
X
D
 
Y 
X
D
 
X
D
X
D
X
D
Y 
X
d
 
X
D
X
d
X
d
Y 
Ko`rib turganimizdek, X
d
Y genotipli o`g`il farzandda daltonizm kuzatilmoqda. 
3. Odamlarda ko‘z rangi jigarrang (dominant) va ko‘k (retsessiv) bo‘ladi. Ko‘z rangini ta’min 
etuvchi genlar autosomada joylashgan. Daltonizmni belgilaydigan retsessiv gen va uning 
dominant alleli X xromosomada joylashgan. Jigarrang ko‘zli, ranglarni yaxshi ajrata oladigan 
ayol (otasi ko‘k ko‘z va daltonik), ko‘k ko‘z, ranglarni normal ajrata oladigan erkakka turmushga 
chiqqan. Shu oilada o‘rganilayotgan belgilar bo‘yicha qanday fenotipga ega bo‘lgan farzandlar 
tug‘ilishi mumkin? 
Yechish: 
Masala shartidan ma`lumki, ko`z rangini belgilovchi genlar autosomada, daltonizmni 
belgilaydigan genlar jinsiy xromosomada joylashgan. Jigarrang ko`zli, otasi ko`kko`z ayolning 
shu belgi bo`yicha genotipi Aa bo`lishini bilib olishimiz mumkin. Ayol sog`lom va otasi daltonik 
ekanini hisobga oladigan bo`lsak, unga X
D
X
d
genotip to`g`ri kelishini aniqlaymiz hamda ayol 
uchun xos bo`lgan genotiplarni AaX
D
X
d
tarzida yonma yon joylashtirib qo`yamiz. Erkakning 
genotipini ham shu tarzda aniqlab, aa X
D
Y ekanini bilamiz. Ularni o`zaro chatishtiramiz: 

---

Fotihbek Komilov Genetikadan masalalar yechish 
34 
P AaX
D
X
d
x aaX
D
Y