Ishlab chiqish (o’rganish, eslab qolish va tahlil) natijalari bo’yicha ilmiy axborot belgilanadi:
Dolzarblik va mavzuning yangiligi;
Mavzu bo’yicha nazariy va eksperimental tadqiqotlar sohasidagi so’nggi yutukdar;
Ilmiy tadqiqotning maqsad va vazifalari;
Mavzu bo’yicha ishlab chiqarish tavsiyalari;
ilmiy ishlanmalarning texnikaviy, iqtisodiy va ekologik maqsadga muvofiqligi. ilmiy axborotni izlash va ishlab chiqish (o’rganish, eslab qolish va tahlil) ilmiy tadqiqotning muhim vazifalaridan hisoblanadi. Ularning natijalari asosida mavzuning dolzarbligi va yangiligi, uning maqsad va vazifalari belgilanadi.
lmiy axborot izlash texnologiyasi, internetdagi ilmiy ma'lumotlarni qidirish uchun foydalaniladigan qidiruv tizimlari va algoritmlardan foydalanishni o'z ichiga oladi. Bu tizimlar, ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlarni izlash, filtratsiya qilish va mos keluvchi natijalarni chiqarishda yordam beradi.
Qidiruv algoritmi, ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlarni izlash uchun qo'llaniladigan tartib va qadam-qadam usullarini ifodalaydi. Bu algoritm ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlarni tezroq topish, mos keluvchi natijalarni chiqarish va boshqa muhim vazifalarni bajarishda yordam beradi.
Qidiruv tizimlarining yashirin imkonyatlari, foydalanuvchilar uchun ma'lumotlarni tezroq va sodda usulda topish imkoniyatini ta'minlaydi. Bu tizimlar, ma'lumotlar bazasidagi ma'lumotlarni indekslash, avtomatik tarqatish va boshqa yashirin usullardan foydalanadi.
Ixtisoslashgan qidiruv tizimlari, belgilangan so'rov bo'yicha ma'lumotlar bazasidagi ilmiy ma'lumotlarni topish va chiqarishda yordam beradi. Bu tizimlar, ilmiy axborot izlash so'rovlari uchun maxsus ravishda ishlaydi va foydalanuvchilarga eng mos keluvchi natijalarni taqdim etadi.
Internetda ilmiy ma'lumotlarni qidirish, ilmiy axborot izlash texnologiyasining asosiy bosqichlaridan biridir. Bu bosqichda, foydalanuvchilar internet orqali ilmiy ma'lumotlarni qidirib topishadi va ularga kirish imkoniyatiga ega bo'ladi.
Elektron o’quv-uslubiy majmua – zamonaviy AKT muhitida fanning asosiy komponenti hisoblanadi, chunki unda fanning maqsad va vazifalari, mazmuni, o’qitishning zamonaviy shakl, usul va vositalari hisobga olingan.
O’quv maqsadli elektron vositalarni yaratish quyidagi uchta muhim bosqichning o’zaro bog’liqligini ta’minlaydi:
mazmun bosqichi – bu bosqichda elektron vositalarning axborot-ta’lim resurslarini shakllantirish va uning axborot ta’minoti mazmuni yaratiladi;
tashkiliy bosqich – bu bosqichda elektron vositalar yaratishning texnik jihatlari bilan bir qatorda, foydalanuvchilarning toifalarini aniqlashtirish, mavjud resurslarni tizimlashtirish va yangilab borish mexanizmlarini ishlab chiqish, ta’lim muassasalaridagi mavjud resurslarni integratsiyalash, elektron ta’limni tashkil etish, axborot-ta’lim resurslariga bo’lgan talabni aniqlash maqsadida foydalanuvchilar bo’yicha statistik ma’lumotlarni yig’ish va tahlil etish amalga oshiriladi;
metodik ta’minot bosqichi – bu bosqichda elektron vositalardan o’quv jarayonida foydalanish metodikasini ishlab chiqish, maslahat xizmatlarini bajarish yo’lga qo’yiladi.
O’quv maqsadli elektron vositalarni yaratish quyidagi kontseptual tamoyillarga ega bo’lishi lozim:
Maqsadga yo’naltirilganlik tamoyili.
Integratsiya tamoyili.
To’laqonlilik tamoyili.
Yaxlitlik tamoyili.
Ochiqlik tamoyili.
Elektron darslik – kompyuter texnologiyalariga asoslangan o’qitish metodlaridan foydalanishga mo’ljallangan o’qitish vositasi bo’lib, undan mustaqil ta’lim olishda va o’quv materiallarini har tomonlama samarali o’zlashtirishda foydalanish mumkin.
Elektron darslikda fanning o’quv materiallari talabaga interaktiv usullar bilan, psixologik va pedagogik jihatlar, zamonaviy axborot texnologiyalari, audio va video animatsiyalar imkoniyatlaridan o’rinli foydalaniladi.
Elektron darsliklar quyidagi qismlardan iborat bo’lishi zarur:
1. O’rgatuvchi qism – gipertekstga asoslangan va statik, dinamik rasmlardan iborat.
2. Mashq qildiruvchi qism – xatolarni ko’rsatib beruvchi va to’g’ri xulosaga olib keluvchi.
3. Nazorat qiluvchi – testlar orqali nazorat qiluvchi tizim asosida shakllanadi.
Elektron darsliklar quyidagi asosiy xossalari bilan ajralib turadi:
ta’limni va o’quv mashg’ulotlarini yuqori sifatli darajada olib borilishini ta’minlashi;
mustaqil ta’lim olish va egallangan bilimlarni mustaqil baholash imkoniyatining berilishi;
ma’ruza va amaliy mashg’ulotlarning uyg’unligi;
axborot-ta’lim resurslarini rivojlantirish va tezkor yangilab borish imkoniyatining mavjudligi;
matn, shuningdek, boshqa axborot materiallarini maxsus navigatsiya (gipermatn) va illyustratsiya (multimedia vositalari, rasmlar, diagrammalar va jadvallar) orqali taqdim etilishi.
Elektron darsliklarning quyidagi belgilariga ko’ra o’zaro farqlash mumkin:
I. Foydalanish maqsadlariga ko’ra: jamoa bo’lib va individual foydalaniladigan elektron darsliklar.
Jamoa bo’lib foydalaniladigan elektron darsliklar kompyuterning katta tizim resurslarini talab qilmaydigan bo’lishi maqsadga muvofiq bo’lib, ular server kompyuterga joylashtiriladi va ulardan kompyuter tarmoqlari (Internet yoki Intranet) orqali foydalanish mumkin.
Individual foydalaniladigan elektron darsliklar o’quv materiallarini o’qituvchining ishtirokisiz o’rganishga mo’ljallangan bo’ladi.
Elektron darsliklarning bu ikki turidan auditoriya mashg’ulotlarida ham foydalanish mumkin.
II. O’quv materiallarini taqdim etishi bo’yicha: tartibli va ixtiyoriy. Tartibli elektron darsliklar ma’lum bir bo’lim o’quv materiallarini o’zlashtirmasdan keyingi bo’limga o’tishga imkoniyat bermaydi.
III. O’quv materiallari va axborotlarni yangilash bo’yicha: uzluksiz va davriy yangilanuvchi. Uzluksiz ravishda yangilanadigan elektron darsliklar odatda elektron o’quv bazalar (portallar, veb-saytlar va boshqalar)ga va elektron kutubxonalarga joylashtiriladi. Davriy yangilanadigan elektron darsliklar asosan elektron axborot eltuvchilar (disketa, CD-disk va boshqa) kabilar bilan taqdim etiladi.
O’quv jarayonlarini axborotlashtirish maqsadlariga ko’ra elektron darsliklar quyidagi tamoyillarga javob berishi kerak:
1. Kvantlash tamoyili: o’quv materiallarini mazmunan yopiq, minimal hajmga ega modullarga ajratish. Modullar bir necha tashkil etuvchidan iborat bo’ladi.
2. To’laqonlilik tamoyili: o’quv materiallarining asosiy mazmunini qamrab olgan har bir modul o’zida quyidagilarni mujassamlashtirgan bo’lishi kerak:
gipermurojaatga ega kalit so’zlar;
nazariy materiallar;
nazariy materiallar bo’yicha nazorat savollari,namunalar;
mustaqil yechish uchun masalalar;
modul bo’yicha nazorat savollari.
Shuningdek, modul tarkibiga quyidagi qo’shimchalar kiritilishi maqsadga muvofiq hisoblanadi:
Testlar, nazorat ishi;
Yordamchi ma’lumotnoma;
Tahlillar.
3. Ko’rgazmalilik tamoyili: Elektron darsliklar modullari matn va vizuallashtirilgan materiallarning ma’lum nisbatini saqlagan holda illyustratsiyalar va kadrlar jamlanmasidan iborat bo’lishi zarur.
4. Erkin boshqarish tamoyili: talabalar kompyuter ekranidagi kadrlarning almashishini mustaqil boshqarishlari, zarur materiallarni istalgan marta ekranga chiqarishlari va nazorat topshiriqlarini bajarish orqali bilimlarini mustaqil sinashlari imkoniyatlariga ega bo’lishlari kerak.
5. Moslashuvchanlik tamoyili: elektron darsliklar o’quv jarayonida ma’lum bir foydalanuvchining ehtiyojlariga moslanishni ta’minlashi, o’rganilayotgan materialning murakkabligini va chuqurligini, uning amaliy yo’naltirilganligini o’zgartirish, foydalanuvchining ehtiyojlaridan kelib chiqib, qo’shimcha illyustrjativ materiallarni shakllantirish imkoniyatlariga ega bo’lishi kerak.
6. Kompyuter ko’magi tamoyili: o’quv materiallarining mohiyatiga e’tibor qaratish maqsadida talaba istalgan vaqtda kompyuter ko’magiga ega bo’lishi kerak. Bunday qo’llash kompyuter yordamida uzundan-uzun hisoblashlarni amalga oshirishda, turli grafiklar chizishda va olingan natijalarni istalgan bosqichda tekshirishda foydalidir.
