Fozilov ilxom suzish va uni o‘qitish metodikasi
Yüklə 1,18 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
2.
Turkistonda ommaviy suzishning dastlabki qadamlari Turkistonda ommaviy sport rivojining dastlabki bosqichlarida mahalliy aholi o‘rtasida turlicha munosabat bo‘lgan. Bir tomondan, ko‘pchilik jismoniy tarbiya g‘oyasini qabul qildi. Sport va boshqa jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanishning afzalliklarini ko‘rdi. Ular jismoniy tayyorgarlik umumiy salomatlik va farovonlik uchun muhim ekanligini tan oldilar va ommaviy sport dasturlari taqdim etayotgan imkoniyatlardan keng foydalandilar. Turkistonda asrlar davomida suzish, ommaviy suzishning rivojlanishi XX asr boshlarida boshlangan, Rossiya imperiyasi davri, XIX asr oxirida yirik shaharlarda qurilgan jamoat hovuzlari, Sovet davrida, jismoniy tayyorgarlik va gigiyena uchun ommaviy suzishga ustuvor ahamiyat berildi, 1920-1930-yillarda tashkil etilgan jamoat hovuzlari, sport klublari va o‘quv markazlari, Markaziy Osiyo suzish federasiyasi 1936-yilda tashkil topgan. Suzish bo‘yicha 41 ixtisoslashtirilgan sport maktablari tashkil etildi. Resurslarning yetishmasligi va suzishga bo‘lgan an’anaviy munosabat rivojlanishga to‘sqinlik qildi, suzish sog‘lom va jismonan yetuk bo‘lish usuli sifatida targ‘ib qilinadi [10-rasm]. 10-rasm. Markaziy Osiyoda Suzish bo‘yicha ixtisoslashtirilgan sport maktablari Boshqa tomondan, ommaviy sportga shubha bilan qaraydigan va uni chet eldan majburlash deb biladiganlar ham bor edi. Ba’zilar sportni ta’lim va iqtisodiy rivojlanish kabi muhimroq narsalardan chalg‘itish deb hisoblardi. Boshqalar esa jismoniy tayyorgarlikka e’tibor Markaziy Osiyo an’anaviy qadriyatlari va amaliyotlariga zid bo‘lgan "Gʻarb" turmush tarzini targ‘ib qilishdan xavotirda. Biroq, bu tashvishlarga qaramay, 1920-1930-yillarda Turkistonda ommaviy sport dasturlari ommalashishda davom etdi. Sovet hokimiyati jismoniy tarbiyani aholini sog‘lom va samaraliroq shakllantirish yo‘li sifatida rivojlantirishga sodiq bo‘lib, sport klublari, o‘quv dasturlari va boshqa tashabbuslarga katta mablag‘ sarfladi. Vaqt o‘tishi bilan Turkistonda tobora ko‘proq odamlar ommaviy sport g‘oyasini qabul qilishdi va ularning jismoniy salomatlik va umumiy farovonlik uchun foydalarini tan olishdi. Turkistonda ommaviy suzishning ilk qadamlari haqida cheklangan ma’lumotlar mavjud. Tarixiy ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, suzish Sovet Ittifoqi davridan oldin mintaqada sport turi va jismoniy mashqlar turi sifatida keng 42 tarqalmagan va aynan Sovet hukumati tomonidan sport klublari va basseynlarining tashkil etilishi O‘zbekistonda va boshqa joylarda ommaviy suzishni rivojlantirishga yordam bergan. Ammo shuni ta’kidlash joizki, suzish mintaqada qadim zamonlardan boshlangan. O‘zbekiston va Markaziy Osiyoning boshqa davlatlaridan o‘tuvchi Amudaryo va Sirdaryo asrlar davomida suzish va boshqa suv faoliyati uchun foydalanilgan. Bundan tashqari, ko‘plab o‘zbekistonliklar suv tanqis bo‘lgan cho‘l hududlarida yashaydi va suzish omon qolish uchun muhim mahorat bo‘lishi mumkin. Sovet Ittifoqi davrida sport klublari va suzish havzalarining tashkil etilishi O‘zbekistonda va boshqa O‘rta Osiyo respublikalarida ommaviy suzishni rivojlantirishga yordam berdi. Suzish jismoniy tayyorgarlik va gigiyenani targ‘ib qilish usuli sifatida ko‘rilgan va Sovet hukumati odamlarni sog‘lom va jismonan yetuk bo‘lib shakllanish usuli sifatida muntazam ravishda suzishga undagan. Bu say-harakatlar viloyatda ko‘plab suzish havzalari qurilishiga, raqobatbardosh va ko‘ngilochar suzishni ommalashtirishga olib keldi. Issiq iqlimi va mo‘l suv resurslari bilan Turkistonda suzish asrlar davomida mashhur bo‘lib kelgan. Biroq, suzishning ommaviy sport turi sifatida rivojlanishi XX asrning boshlarida, Rossiya imperiyasi davrida boshlangan. XIX asr oxirlarida rus hukumati Turkistonning Toshkent va Samarqand kabi yirik shaharlarida umumiy hovuzlar qurishni boshladi. Bu hovuzlar asosan rus amaldorlari va harbiy xizmatchilari tomonidan foydalanilgan, lekin asta-sekin mahalliy aholi uchun ham foydalanish mumkin bo‘lgan. Ilk sovet davrida ommaviy suzishni rivojlantirish Turkistondagi sovet hokimiyati uchun ustuvor vazifaga aylandi. Sovet tuzumi suzishni aholi o‘rtasida jismoniy tayyorgarlik va gigiyenani targ‘ib qilishning muhim vositasi deb bilgan. Turkistonda ommaviy suzishni rivojlantirish yo‘lidagi eng muhim qadamlardan biri 1936-yilda O‘rta Osiyo suzish federasiyasining tashkil etilishi bo‘ldi. Ushbu federasiya O‘rta Osiyoning barcha respublikalari, jumladan 43 Turkistondan suzuvchilar va murabbiylarni birlashtirib, suzish bo‘yicha mintaqaviy musobaqalar va o‘quv lagerlari tashkillangan. Sovet hokimiyati Turkistonda yosh sportchilarni tayyorlash va iste’dodlarni rivojlantirish maqsadida suzish bo‘yicha ixtisoslashtirilgan sport maktablarini ham tashkil etdi. Ushbu maktablar texnika, chidamlilik va kuchni rivojlantirishga qaratilgan qat’iy o‘quv dasturini taqdim etdi. Sovet hokimiyatining say-harakatlariga qaramay, bu davrda Turkistonda ommaviy suzish juda ko‘p qiyinchiliklarga duch keldi. Resurslar, jumladan, suzish inshootlari va malakali murabbiylarning yetishmasligi sportning rivojlanishiga to‘sqinlik qildi. Bundan tashqari, suzishga bo‘lgan an’anaviy munosabat va jamiyatdagi gender roli ham ayollarning suzishda ommaviy ishtirokiga to‘sqinlik qildi. Bunday qiyinchiliklarga qaramay, suzish bo‘yicha musobaqalar o‘tkazish va ixtisoslashtirilgan maktablarni rivojlantirish bilan bir qatorda ommaviy suzish havzalari, sport klublari, o‘quv markazlarining tashkil etilishi ilk Sovet Ittifoqi davrida Turkistonda suzishni ommaviy sport turiga aylantirishga yordam berdi. Turkistonda ommaviy suzish yo‘lidagi bu ilk qadamlar keyingi o‘n yilliklarda mintaqada sportning rivojlanishiga zamin yaratdi. Umuman olganda, Turkistonda ommaviy suzishning dastlabki qadamlari haqida cheklangan ma’lumotlar mavjud bo‘lsa-da, O‘zbekistonda va boshqa O‘rta Osiyo respublikalarida suzishni sport va jismoniy mashqlar turi sifatida ommalashtirishda Sovet davri muhim rol o‘ynaganligi aniq. Yüklə 1,18 Mb. Dostları ilə paylaş:
|