G. A. Xudoynazarova yuqori molekulyar birikmalar

_KS _ (V - V) f • 0,00561 • 1000 _ (V - V) f • 5,61 ' ' g g bunda, K.S.- MAK tarkibidagi kislota soni

0. 
   00561 - 0,1M KOH eritmasining titri, g/ml
   

Stirolning sopolimerdagi miqdori X₁ = 100 — X₂ dan topiladi. Yuqoridagi qayd etilgan monomerlarning dastlabki aralashmadagi miqdoridan va MAK ning sopolimer tarkibidagi miqdoridan foydalanib M₁, M₂, m₁, m₂ ya’ni dastlabki aralashmadagi monomerlarning molyar qismi va sopolimer tarkibidagi monomer bo’g’inlarining molyar qismlari hisoblanib jadvalga yoziladi.


11

Monomer aralashmasi- ning tarkibi		Sopolimerning miqdori			Sopolimerning tarkibi
hajm nisbatida	molyar qismda		g	%	Og’irlik bo’yicha,%	molyar qism
M4 M^2	M4 M^2				m1 m 2	m1 m2

2


Topshiriq

1. 
   Jadvaldagi natijalar asosida Mayo - Lyuis va Faynman - Ross usullari bilan r₁ va r₂ hamda Q va e larni hisoblang.
   
2. 
   Stirol va metakril kislotasi (akrilonitril) sopolimerlanish reaksiya sxemasini keltiring.
   
   2. 
      -laboratoriya mashg’uloti
      

METILMETAKRILAT BILAN METAKRIL KISLOTASINI TURLI DARAJADA SOPOLIMERLANISHI

Ishning maqsadi: sopolimer hosil bo’lish darajasini uning tarkibiga ta’sirini o’rganish.

Reaktivlar: metilmetakrilat (MMA), metakril kislotasi (MAK), initsiator, dimetilformamid (DMFA), petroley efiri yoki geksan, inert gaz, KOH ning 0,1 n spirtli eritmasi.

Idish va asboblar: shlif tiqinli ampulalar (6 ta), pipetkalar (2 ta), qopqoqli stakan (sig’imi 100 ml), 100 ml sig’imli Stakan (6 ta), soat oynasi (3 ta), termostat, konussimon kolba (3 ta).

Ishning bajarilishi: Qopqoqli stakanda 0,1 mol MMA va 0,1 mol MAK aralashtirilib, ularning umumiy og’irligiga nisbatan 0,2 % miqdorda initsiator eritiladi. Hosil qilingan eritmadan 6 ta ampulalarga 3 ml dan quyiladi. Ampulalardan inert gaz o’tkaziladi va ularning og’zi berkitiladi. Ampulalar 60°C li termostatga o’rnatilib har 30 minutda termostatdan bitta ampula olinadi. Ampula uy haroratigacha sovutilib og’zi asta ochiladi va undagi aralashma DMFA eritiladi. Hosil bo’lgan eritmadan polimer geptan yoki petroley efiri yordamida stakanlarda cho’ktiriladi, Cho’kma ajratib olinadi, tortilgan soat oynasiga quyib 30 - 40 °C larda og’irligi o’zgarmay qolguncha


12

Dastlabki aralashmani tarkibi, mol,%		Polimerlanish vaqti, min.	Sopolimer unumi		Sopolimer tarkibi
					massasi,g		mol,%
M1	M2		g	%	m1	m2	m1	m2

Topshiriq

1. 
   Sopolimerlanish reaksiyasining turli darajada, unumiga qarab uning tarkibi o’zgarishini tushuntiring.
   
2. 
   Metilmetakrilat va metakril kislotasi sopolimerlanish umumiy sxemasini keltiring.
   

3. 
   POLIKONDENSATLANISH REAKSIYALARI
   

1. 
   -laboratoriya mashg’uloti
   

ADIPIN KISLOTASINING ETILENGLIKOL BILAN POLIKONDENSATLANISHI Ishning maqsadi: Polikondensatlanish reaksiyasiga haroratning ta’sirini o’rganish.

Reaktivlar: Adipin kislotasi, etilenglikol, n - toluolsulfokislota, xloroform, etanol, KOH (0,1 n spirtli eritmasi), fenolftalein, inert gaz (yoki azot)

Idish va asboblar: 100 ml li 4 bo’g’izli kolba, mexanik aralashtirgich, termometr (200°C), sovutgich, shisha tayoqcha, stakan yoki kolba, rezina nok (kapillyarlik), soat oynasi, elektr isitish asbobi.

Ishning bajarilishi: Reaksiya olib borilayotgan kolbaga (8 - rasm) 9,5 ml (0,1 mol) adipin kislotasi va 0,152 g (0,8 mol) n-toluolsulfokislota solinadi. Dastlab qizdirilgan Vud qotishmali hammomga kolba o’rnatiladi. Naychadan inert gaz o’tkazib quyiladi va polikondensatlanishni 150°C da olib boriladi. Termometr o’rnatilgan joydan reaksiya davomida namuna olib turiladi. Birinchi namuna 45 minutda, keyingilari esa har 15 minutda olib turiladi. Tajribani 160°C, 170°C va 180°C larda ham takrorlash mumkin. Kolbadan namuna olayotganda aralashtirgich to’xtatib turiladi va kapillyarli rezina nok bilan 1 ml namuna olinadi. Olingan namuna juda tezlik bilan tortilgan stakanga puflab tushiriladi.


13

8. 
   rasm. Polikondensatlanish reaktori
   

So’ng stakanga 10 ml xloroform quyiladi va ustiga 10 ml etil spirti qo’yilib
polimer eritmasi hosil qilinadi. Eritma 0,1 n KOH ning spirtli eritmasi bilan
titrlanadi.

Reaksiya uchun balans tenglamasi yozilsa quyidagi formula hosil bo’ladi:

W = SNo + (1 - P) 18No + 190 r No

W - reaksion aralashmadan olingan namunaning og’irligi, g;

N_o- namunadagi bo’g’inlarning mollar soni,

r- reaksiyaning tugallanish darajasi,

g - katalizatorni mollar sonini bo’g’inining mollar soniga nisbati.

190 - n-toluolsulfokislotaning molekulyar massasi.

g=0,004 ga teng, S esa bir efir bog’iga to’g’ri kelgan polimer bo’g’inining
molekulyar og’irligi:

^ M_a + M_D - 2M_b -H2О ₌₁₀₈
2

M_a - adipin kislotaning, M_D - esa etilenglikolning molekulyar massasi. Olingan

namunani titrlash uchun sarf bo’lgan ishqor miqdori B quyidagi formula bilan
topilanadi:

B = (l - P) No+ r No

B ning ma’lum qiymatlarida polimerning molekulyar massasi hisoblanadi.

E -18

^Pn


1 - P S +190-r - rE


14

Bu yerda E = ^W; tekshirilayotgan sistemaga yuqoridagi formula shunday

B


yoziladi:


^Pn


1


E -18

1. 
   - P 108,76 - 0,004 E
   

Olingan natijalar asosida


1


(1 - P)


ni vaqt bilan o’zgarish grafigi chiziladi.


Hosil bo’lgan to’g’ri chiziqning tga sidan reaksiyaning tezlik konstantasi topiladi. Shu grafik yuqorida qayd etilgan 4 xil haroratga chizilib, har biri uchun tezlik

konstantasi topiladi. So’ng lg K = f I ^ 1 grafigidan E (faollanish energiyasi) topiladi.

E = tgaK kJ/mol, E = 19,15 tga kJ/mol


Topshiriq:

1. 
   Poliefir hosil bo’lish reaksiyasini yozing, haroratning reaksiya tugallanish darajasiga ta’sirini tushuntiring.
   
2. 
   Vud qotishmali hammom qanday tayyorlanadi?
   

2. 
   -laboratoriya mashg’uloti
   

GEKSAMETILENDIAMINNING ADIPIN KISLOTASI BILAN

POLIKONDENSATLANISHI

Ishning maqsadi: poligeksametilenadipamid (neylon 6,6) olish va uni tavsiflash.

Reaktivlar: adipin kislotasi, geksametilendiamin, etil spirti, distillangan suv, inert gaz.

Idish va asboblar: shisha stakan (3 dona), Byuxner voronkasi, tomchilovchi voronka, 100 ml hajmli uch bo’g’izli kolba, termometr (300°C), Vud qotishmasi, soat oynasi.





i3

Reaksiya vaqti, min	V1, ml	V2 , ml	^ g	Mn	Pn^-

16





Topshiriq:

1. 
   Poliamidning hosil bo’lish reaksiyasini yozing, hosil bo’lgan polimerning eruvchanligini aniqlang;
   
2. 
   Kislota soni asosida polimerning molekulyar massasini hisoblang. Kislota son qiymati o’zgarib borishini tekshiring.
   

3.