G. A. Xudoynazarova yuqori molekulyar birikmalar

DESTRUKSIYALANISH REAKSIYALARI

6. 
   -laboratoriya mashg’uloti
   

POLIVINILXLORIDNING TERMIK DESTRUKSIYASI

Ishning maqsadi: polivinilxloridning termik desturuksiyasini inert gaz atmosferasida tekshirish.

Reaktivlar: polivinilxlorid, NaOH va HCl ning 0,05n eritmasi.

Idish va asboblar: polivinilxloridning termik desturuksiyalash uchun ishlatiladigan asbob ( - rasm), 6 dona 250 ml hajmli konussimon kolba, elektr plitka, azotli gaz balloni.


Ishning bajarilishi:

1. 
   polivinilxloridning termik desturuksiyasini inert gaz atmosferasida o’tkazish.
   
2. 
   Destruksiua natijasida hosil bo’lgan xlorid kislotasi orqali destruksiya darajasini aniqlash.
   

-rasmda ko’rsatilgan uskunaning germetikligi tekshiriladi. Buning uchun (2) quritgich orqali gaz ballonidan 1 sekundda 1 ta pufakcha hosil bo’ladigan o’zgarmas tezlikda azot yuboriladi. O’zida 15 ml distillangan suv tutgan 250 mlli konussimon kolba (7) orqali gaz chiqishini kuzating. Yetarli germetiklikka

• 
  rasm. Termik desturuksiyasini o’tkazish uchun foydalaniladigan asbob
  

22

№	0,05n li NaOH miqdori, ml	Gazning yutilish vaqti, minut	Titrlash uchun ketgan HCl miqdori, ml	Ajralgan HCl miqdori, ml	Reaksiya boshlanishidan ajralgan HCl miqdori, ml
0	15	0
1	15	10
2	15	15
3	15	20

Topshiriq:

1. 
   ajralgan HCl miqdorini destruksiya vaqtiga bog’liqlik grafigini chizing
   
2. 
   destruksiya mexanizmini yozing
   
3. 
   qoldiqning eruvchanligini tekshiring
   

1. 
   -laboratoriya mashg’uloti
   

POLIMETILMETAKRILAT VA POLISTIROLNING TERMIK

DESTRUKSIYASI

Ishning maqsadi: Polimetilmetakrilat yoki polistirolni depolimerlab monomer hosil qilish

Reaktivlar: Polimetilmetakrilat, polistirol

Idish va asboblar: 200 ml hajmli Byurs kolbasi, termometr, sovutgich, alonj, yig’gich kolba

Ishning bajarilishi: Kolbaga 25g maydalangan polimetilmetakrilat yoku polistirol solinadida sovutgichdan suv o’tkazib quyiladi. So’ngra kolba gaz gorelkasi alangasida bir tekisda qizdiriladi. Bu vaqtda kolbadagi polimer yumshay boshlaydi. Taxminan 300⁰C atrofida polimetilmetakrilat, 350⁰C da polistirol


23

t	h	V1	q=Vrp/m0	^g( ^q 8 ^- ^q)

24





Olingan natijalar asosida bo’kish darajasi q va lg(q_ю -q) laming vaqtga bog’liqlik grafiklarini ikkala erituvchi uchun ham chiziladi. Rezinaning toluol va etilatsetatdagi bo’kish doimiylarini quyidagi tenglama asosida topiladi.

lg(q ю -q) = lgq ю - kt

lg(q -q) ning vaqtga bog’liqlik grafigidagi to’g’ri chiziq og’ishining tangens burchagi k bo’kish doimiysining qiymatini beradi.

Topshiriq:

1. 
   Rezinaning ikkala erituvchida bo’kish tezliklari har xil bo’lishini tushuntiring.
   
2. 
   Kauchuk va rezina tuzilishidagi farqni tushintiring.
   

1. 
   -laboratoriya mashg’uloti
   KAUCHUKLARNING BO’KISH TEZLIGINI O’RGANISH
   

Ishning maqsadi: kauchukning turli organik erituvchilarda bo’kish tezligini
o’rganish.

Reaktivlar: Tabiiy kauchuk (TK), sintetik kauchuklar: izopren (SKI-3),
butadien (SVK), divinil (SDK), butadien-stirol (SVSK), butadien-nitril (SVNk),
uretan (STSK-8), xlorpren (nairit), bo’kish va yuvish uchun suyuqlik: (CCI₄,
butilatsetat, etilatsetat, toluol, benzin, etilspirt, ksilol, metiletilketon)

Idish va asboblar: 100 va 250 ml hajmli stakanlar, analitik tarozi, filtr
qog’ozi, pinstet, byukslar, quritgich, bo’kishni o’rganish asbobi.

Ishning bajarilishi: Namuna massasi o’zgarishiga qarab bo’kish darajasini
aniqlash uchun 20x20 sm o’lchamda kauchukdan namuna kesib, uni analitik
tarozida 0,001 g aniqlikda o’lchab, bo’kish asbobiga joylashtiriladi. Har bir
namuna simga bog’langan bo’lib, bir-biridan 5 sm, idish devoridan 10 sm
masofada joylashgan bo’lishi zarur. So’ngra asbobga har xil namunaga 30 ml
hisoblab bo’ktirish suyuqligi solinadi.

Oldindan suyuqlik 15 minut 20 °C haroratda termostatda saqlanadi va uning

zichligi aniqlanadi. Suyuqlikka namuna tashlangan vaqti belgilanadi. Bo’kish
termostatda ma’lum haroratda, aniqlangan vaqtlar oraligida namunani har
15 minutda o’lchab olib boriladi. O’lchashdan oldin namunani idishdan olib, uni
stakanda yuvish suyuqligi bilan 30 sek mobaynida yuviladi. Namuna yuvilgandan
so’ng filtr qog’ozi bilan artilib analitik tarozida 0,001g aniqlikda o’lchanadi.
Olingan o’lchash natijalari jadvalga joylashtiriladi. Namuna og’irligi o’zg armay
qolgandan so’ng bo’kishni o’rganish to’xtatiladi. Bo’kish darajasi quyidagi
formula bilan topiladi:

r


а=


m - m₀ ^mo


25


100

Kauchuk nomi	Bo’kish suyuqligi	Bo’kish vaqtidagi harorat, °C	Yuvish suyuqligi
TK	Uglerod xlorid	20	Benzin
SKI-3	Butilatsetat	50	Benzin
	Etilatsetat	20	Yuvilmaydi
	Toluol	20	Yuvilmaydi
SBK	Benzin	20	Yuvilmaydi
	Spirt	20	Yuvilmaydi
SDK	Ksilol	40	Spirt
	Metiletilketon	40	Spirt
SBSK-30	Benzin	20	Yuvilmaydi
	Etilatsetat	40	Yuvilmaydi
SBNK-40	Butilstetat	50	Yuvilmaydi
	Uglerod xlorid	50	Benzin
SUK-8	Spirt	50	Yuvilmaydi
	Toluol	50	Yuvilmaydi
Nairit	Etilatsetat	20	Yuvilmaydi
	Benzin	40	Yuvilmaydi

Topshiriq

1. 
   Bo’kish darajasining vaqtga bog’liqligini ifodalovchi grafik chizing.
   
2. 
   Polimerning yuqori bo’kish darajasini a_max aniqlang.
   
3. 
   Bo’kish tezligini quyidagi formula yordamida topib, grafik tarzida ifodalang.
   

^d"' = к (amax -a,); k = V ^a"“


d_m/d_t - bo’kish tezligi;

k - bo’kishning tezlik doimiy si;

d_e - ma’lum vaqtdagi bo’kish darajasi;

a_max - yuqori yoki muvozanatli bo’kish darajasi

26

7.