G e n d e r V ə İ n s a n h ü q u q u
B Ə R A B Ə R H Ü Q U Q L U Q , Q A D IN H Ə R Ə K A T I
Yüklə 0,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
3. B Ə R A B Ə R H Ü Q U Q L U Q , Q A D IN H Ə R Ə K A T I, G E N D E R • Qadın hD rəkatının y a ra n n ıa s ı tarix in d ən . • Qadın horəkatının inkişaf istiqamətləri. D ü n y a Q a d ın h ə rə k a tın m in k iş a f m ərhələlərini nəzərdən keçirərkən son onilliklərin nəticələri kimi qeyd o lu n m a h d ır ki, bu illər beynəlxalq qadm h ərək atm m da çox ciddi bir siyasi q ü w ə y ə çevrilməsi ilə əlam ətdardır. Yer kürəsində canh h əy a tm q o ru n m ası və mühafızəsi, q a d m m cəmiyyətdə rolu və vəzifəsi kimi məsələlərin həlli yollarm a y a n a ş m a q d a fıkir a y rılığ m a m aiik o la n m üxtəHf beynəlxalq və milh q a d m cəmiyyətlərinin, q u ru m , birlik və h ə r ə k a tla r m m ö v q elərin in a y d ın la ş d ın lm a s ı, fıkirlərin yaxm laşm ası illəri kimi səciyyəvidir. Son illər ideoloji fərqh baxış tərzlərinə b ax m ay araq , bütün səylərin birləşdirilməsi üçün qarşılıqiı a d d ım la r atılması istəyi aydm nəzərə çarpu', Beynəixalq forum lar, k o n fra n sla r m iq y a sm d a görüşlər təşkil olunur, üm umi q ə ra rla r qəbul edilməsi üçün platfo rm alar müəyyən ediHr. Q a d m l a r "soyuq m ü h arib ə" nəlicəsində u z u n m ü d d ə tli fasilələrə səbəb olm uş və arası kəsilmiş qarşılıqh əlaqələri ya b ə rp a etmiş, yaxud d a h a d a möhkəmləndirmişlər. O n lar xalq d i p lo m a t iy a s m m tə ş ə b b ü s k a r və f ə d a k a r nüm ayəndələrinə çevrilmiş, mübarizləşmişlər. Bu illərdə ənənəvi beynəlxalq və milli q a d m cəmiyyətləri ilə y an aşı, Q a d m la r m Azadlığı U ğ r u n d a H ə rə k atm ( Q A U H ) iştirakçılan - neofeminist q a d m la r d a h a aktiv fəallıq göstərirlər. H ə rə k at əsarətə, iqtisadi və siyasi həyatda, ailədə hüquqların ta p d a n m a s m a , q a d m m ənliyinin a lç a ld ılm a sın a , mənəvi z o r a k ıh ğ a q arşı əsrim izin 60-cı illərində A B Ş -d a m e y d a n a gəlmişdir. Feminist q a d m la rm ideyalan kütlə a ra s m d a canh əks- sədaya səbəb olm uşdur. Bir çox tədqiqatçılarm fıkrincə bu illər A BŞ-ın q a d m hərəkatım m əhz feminist q a d m la r idarə edirdilərJ Bu hərəkat tezliklə Böyük B ritaniyada, K an a- d a d a , A vstraliyada, Yeni Z e la n d iy a d a və S kandinaviya ölkələrində geniş vüsət tapdı. Q a d m l a n n A zadhğı U ğ r u n d a H ə rə k at (Q A U H ) öz-özünə y aran m am ışd ır, əksinə, q a d m la rm cəmiyyətdə al- çaldılm asına qarşı etirazm m təşkilatlanm a ilə təsdiqi idi. Belə ki, bu nöqteyi-nəzərdən İngiltərədə b u n a bənzər prosesin kökləri hələ X V III əsrə a p a rıb çıxanr. O dövrdə feminizm o n u q a d m la rm bərabərUyinin əsas məqsədləri kimi bəyan etmiş inqilabi ru h lu burjuaziya sinfmin mütə- rəqqi fıkirlərindən bəhrələnən əks cins üçün ideologiyaya çevrilmişdi. X V III əsrin feminist q a d m la n öz sİniflərinin - yaşadıqları dövrün zəm anələrinin nümayəndələri idilər. Lakin, o n la r feodalizmin k a p ita h z m ə keçməsi nəticəsində cəmiyyəti .əhatə etmiş dəyişikhklərin q a d m la rm vəziyyətinə to x u n m ası ilə heç cürə barışa bilmirdilər. X V III əsrin a x ııia rm d a feminist q a d m hərəkatı öz ideoloqu kimi Böyük F ra n sız in q ilab m m tərəfdan, ingilis mənşəH x an ım M .U o ls to n k ra ftı irəli çəkmişdi. O n u n kəs- kin m ə z m u n d a ifşaedici çıxışları və məqalələri, qadını al- çaldan ictimai q u ru lu şu n dəyişdirilməsinə yönələn çağırış- l a n sanki barıt partlayışm a bənzəyirdi. Bu ideyalar uzun m ü d d ət yaşadı və s o n ra d a n q a d ın la n n b ərab ərh ü q u q lu ğ u u ğ r u n d a m übarizəsinin tə rə fd a rla n olan sufrajist q a d m la r tərəfindən d a h a d a ink işaf etdirildi. İlk etiraz aktı kimi, a m e rik a lı su frajist q a d m l a r m S e n e k e -F o lz e şəhərində keçirdikləri I q u ru lta y ın d a o dövrün real vəziyyətinə qarşı qəti çıxışlan göstərm ək olar. Q u ru lta y iştirakçıları tərə- fmdən hazırlanm ış D eklarasiya, burjuaziya m ühitindəki bərkim əkdə olan o rta təbəqə q a d m la rm m siyasi və sosial cəhətdən, ailədə və din tərəfm dən əzilməsinə qarşı sufrajist ' A. >KeuıunHa, p aca, KJiacc. M ., 1987, c.7 --------------------------------------- 28 ^----- q a d m la rın uzun illər ərzindəki kövrək, bəzənsə səssiz çağ rışlan n m kulm inasiya nöqtəsi sayıla bi.lərdiJ S onrakı illərdə sufrajist q a d m la r m əsas tələbi işlənib hazu-İandı ki, bu d a q a d m la r a seçmək h ü q u q u n u n veril- məsi idi. Sufrajist q a d m la r səmimiyyətJə inandılar ki, seç- m ək h ü q u q u q a d m la r m kişilərlə bərabərh ü q u q lu lu ğ u n u təmin edəcək, əm ək sahəsində b ərab ər ödənişin a p a n lm a - sm a im kan y a ra d a c a q , məktəblərə, kolleclərə və müxtəlif ixtisash peşələrə yiyələnməyə yol açacaqdır. Eyni zam an- da, bu vasitə ilə cəmiyyətddə q a d m la r a qarşı cinayətlər dalğasm m qarşısı alm acaqdır. X X əsrin başlanğıc m ərhələsində "q ad m larm azad o lm asm m h u m a n ist yolları" ideyası d a o rta y a çıxdı. Bu fık- rin müəlhfı, feminist u to p iy a n m banisi, Ş.P.G iIm an belə hesab edirdi ki, m ü b arizən in əsasm da q a d m la rm ictimai prosesləri dərk etməsinİn inkişafı durm alı idi. Q a d m la rm azad olm asm m bütün əvvəlki id eyalarm a qarşı müəllif ta- m am ilə yeni, "sosiahzm u ğ r u n d a q a d m la rm dinc kollektiv çıxışlan" h u m a n ist nəzəriyyəsini q o y u rd u . O n u n u topik "Xyerland" ölkəsində sosializmə, m üstəsna olaraq, qadm - l a n n başçılıq etdiyi siyasi rəhbərlik nəticəsində nail olm aq m üm kün idi. Cəmiyyətin mərkəzləyici qüvvəsi roJuna nə ahm , nə hərbçi, nə din xadimi, nə də sənətkar deyiJ, keç- mişJə gələcək a r a s m d a birJəşdirici oia biJəcək A n a irəli çəkilirdi.2 X X əsrin əvvəIJərində bir çox ölkələrdə q a d m la r ar- zu etdikləri siyasi h ü q u q la r a nail ola blIdiJər, Jakin, bu on- Jarm həyatm da heç bir əhəmiyyətU, nəzərə ç a rp a c a q dəyi- şikhkJərə gətirib çıxarm adı. B u n u d a qadm Jar çox gec dərk edə bildilər. İkinci D ü n y a m üharibəsindən sonra. I jlCBiıc A. >KeHmHHa, paca, K;ıacc. M 1987, c.67. - O i l m a n C h .P . " H e r l a n d ’'N .Y .. 1979. P .X . sufrajist q a d m hərəkatının b a ş m d a dayanm ış, əhalinin or- ta təbəqəsindən olan am erik ah və ingilis q a d m la n , uzun m üddət d e m o k ra tik h ü q u q la r u ğ ru n d a gedən m übarizədən k ə n a rd a qahTuşdılar. O n l a n n mübarizəyə q o şu lm a sm a və fəahaşm asm a 1963-cü ildə işıq üzü görmüş "Q adm hğm mistikası" k ita b ı (müəlhfı B .F rid a n d ır) qüvvəth tək an verdi. Bu k ita b m əsasmı - sosioloji tədqiqatlar (ölkənin qa- d m la n a ra s m d a a p a n lm ış sorğular, q a d m m ə tb u a tm m anahzi, və s.) təşkil edirdi. K ita b təbhğat m aşm ı tərəfm dən yaradıhııış ideal b u r j u a ailəsini, am e rik a sa y a g ı q a d m xoşbəxtUyini və istehlakçı - q a d m stereotipini tam am ilə if- şa edirdi. M üəlhfm fıkrincə, kollec q a d m la rm özlərinə ər ta p a bibcəyi yer kimi səciyyələndinhrdi. Q a d m cinsindən olan tələbələri h əd d in d ən artıq "düşünən" görünmənıək üçün öz bihklərini nüm ayiş etdirm əm əyə çağn-n-dılar, çün- ki, bu ərə getm ək şansım alt-üst edə bilərdi. Ev işlərindən yorulm asm ı, y a ş a d ıq la n həyatm boş, mənasız olm asm ı hiss edən q a d m l a n xanım B .F rid a n belə müəyyənləşdirmiş- di - "Adsız problem ". O, etiraz etməyə ç a ğ ın r və belə nəti- cəyə gəlmişdi ki, "Yalnız xəstə cəmiyyət öz problemlərini görm ək istəmir, öz üzvlərinə b ərab ər im k a n la r y a ra tm ır və öz q a d m la n n m b a c a rıq la rm a biganə q a h r ." ‘ T ənqid- çilərin və m ə tb u a tm e tira f etdiyinə görə, xam m B .F rid a n m kitabı əhahnin o r t a təbəqəsinə m ənsub q a d m la r üçün e n sik lo p e d iy a y a çevrilm işdi. Elə b u d ö v rlərd ə x an ım B .F r id a n m h əm fık irlə ri Q a d m l a n n MiUi T ə ş k ila tm ı (Q M T ) təsis etdilər. T əşkilatm əsas tələblərindən, əməyin ö d ən ilm ə sin d ə q a d m l a r m h ü q u q p o z u n t u l a r m m ləğv edilməsini və q a d m la r m im k a n la rm a biganə q alan q an u n - vericiliyə yenidən b ax ü m asm ı göstərmək oiar. Bu təşkilat liberal feminizmin əhval-ruhiyyəsini bildirərək, bir çox öl- ' F r i e d a n B. T l ı e F e m i n t n e M İ s i i g u e N.Y.,1963.P.223. --------------------------------------- 30 ---------- kələri bürüınüş, qadınların azadlığı u g ru n d a hərəkatın tərkib hissəsi ohTiuşdu. Q A U H - u n (Q a d m la n n Azadhğı U ğ ru n d a H ərəkat) digər q an ad ın ı neofeminizmin radikal istiqamətinin nümayəndələri təşkil edirdi. Tez bir zam an- d a bu istiqam ət q a d m la r a ra s m d a kütləvi x arak ter aldı. R adikal istiqamətin nümayəndələri Q M T -n in fəaliyyətini dəstək ləsəb r də, o n u y a n m ç ıq xarakterinə görə tənqid edirdilər. R a d ik a l istiqamətin ideoloqu sayılan, ju rn ah st, xanım R . M o r q a n yazırdı: "M ən q o rx u ra m ki, m üasir qa- d m hərəkatı da, bir z a m a n la r bizim sələflərimiz olmuş q a d m la n n sufrajist b urjua feminist hərəkatm ı y arad a rk ən düşdükləri kimi, to ra düşsün. B urjua feministləri həlledici a d d n T ila r a t m a ğ a cürət etm əm iş, həlledici məsələiərə əh əm iy y ət verm əm iş və n ə h a y ə t öz siniflərindən və irqlərindən k ə n a ra çıxa bilməmişlər. Yalnız bir ümid var ki, yeni feminist hərəkatı inqilabi feminİzm siyasətİQİn m əhsulu olacaqdır. 1970-ci ildə N y u -Y o rk şəhərində radikal istiqamət iştirak çıian m n "Bacıhq h ər şeyə qadirdir" a d h antologiya- sı işıq üzü gördü. T o p lu n u n 50 nəfər müəlhrmin hamısı (yazıçılar, jurnalistlər, müəlHmlər, həkimlər, hüquqşünas- lar, rəssam lar və s.) m ü x təh f millətlərin və siniflərin nüma- yəndələri-radikal feminizm ideyalarınm tərəfdarları idilər.2 Onİarın əksəriyyəti tələbələrin kütləvi etiraz çıxışlannm iştirakçısı idi və solçu h ə rə k a tm sıralanndaydı. Bir hissəsi isə ənənəvi q a d m təşkilatlarınm işində fəalhq göstərirdilər. "Radikal q ad m lar" cəmiyyəti tərəfm dən qadm ləyaqətinin və m ənhyinin alçaldılm asm a qarşı kəskin çıxış edilirdi. Ənənəvi q a d m təşkilatlarımn irəh sürdükləri mə > S is ie rh d is P o w e r f u l. An A ntologu o f W ritings froın ilıe W om en’s Liberation M üw ernent. V intage B ooks Dirision o f R andoın Hou.se. N.Y... 1970. H. XXIII. - S is le r h o o d is P o w e r f u l. P. VI ---------------------------------------3 1 --------------------------------------- sələlərdən fərqli o laraq , neofeminist q a d ın la r q ad ın şəx- siyyətinə hörm ət edilməsini qəti şəkildə t ə b b edirdilər. H ə tta Q M T -n in bəzi iştirakçılan belə hesab edirdilər ki, q a d m la r m bu vəziyyətinin kökünü dövlətin siyasi sistemin- də a x ta rm a q lazımdır və onlarm fıkrincə belə sistemi ya- r a d a n kişilərdir. Nəticədə, kişilərə qarşı m übarizə a p a r m a q lazımdn*. Seksizm feminizmin əsas istiqam ətlərindən biri elan edilrdi. Əlbəttə, feminizmin ideoloqları bu nəticəyə birdən- birə gəlməmişdilər. Ə v v ə lb r Q M T sol q ü v v ə b rin g ə n c b r h ə rə k a tm m bir q a n a d ı kimi fəaliyyət göstərirdi. O n u n üzə- rinə düşən vəzifə q a d m la rm siyasi cəhətdən hazırlanm ası və təşkilatlarm işinə cəlb edilməsi idi. L akin, h ə rə k a tm ba- ş m d a d u r a n k işib rin q a d m la n n t ə b b b r i n ə biganə q alm a- l a n Q M T -n in b u h ə rə k a td a n ayrılaraq, yalnız q a d m la r d a n ibarət olan, müstəqil hərəkat y a ra tm a la rm a səbəb oldu. Ə v v ə lb r qeyd etdiyimiz kimi, əsrimizin 60-cı ilbri- nin o r ta la r m d a A B Ş -da yaranm ış və ilk v ax tlar ölkənin bir neçə iri şə h ə rb rin d ə fəaliyyət göstərən hərəkət dalğası 70-ci ilb r d ə artıq A B Ş -m bütün şəhərbrini bürümüşdü. H ə r ə k a tm n ü m a y ə n d ə b r i ölkənin Siyasi E l m b r Assosasiyası, M ü asir D i l b r Assosasiyası, A n tr o p o lo q la r Assosasiyası və T arix E lm b ri Assosasiyası kimi m ötəbər təşkilatlarda təmsil o lu n u rd u lar. B undan əlavə, tibb bacı- ları, silahh q ü w ə b r d ə xidm ət göstərən q a d m la r q ru p la r şəklində h ə rə k a ta qoşulurdular. Eyni z a m a n d a , yaşh qa- d m la r m d a h ə rə k a t q ru p u yarandı. Fem inist q a d m la r tərə- flndən ciddi tənqidə m əruz qalmış ro m a -k a to lik kilsəsi də Q A U H - u n təsir qüvvəsini öz üzərində hiss etməyə başladı. K a t o l i k k i l s ə b r d ə x id m ə t göstərən ra h ib ə q a d m l a r bütünlükdə k iş ib rd ə n ibarət olan klerikal ierarxiyadan ö z b ri üçün d a h a çox müstəqillik t ə b b etməyə başladılar. Q a d m əm əyinin q iy m ə tb n d irilm ə sin d ə k i haqsızlığa və a b o rtu n q a d a ğ a n ı ilə bağh q a n u n a etiraz əlaməti olaraq çox sayda nümayişlər və m arşlar keçirilirdi. Fem inist qa- d m la r (hərəkatm əvvəhndə iştirakçılar tam am ilə ağ irqə m ənsub q a d m la rd a n ibarət idi) ABŞ-m q a r a dərih qadm la- rm a də müəyyən təsir göstərirdilər. ƏvvəUər bu q a d m la r vətəndaşhq h ü q u q l a n u ğ ru n d a Öz irqlərinə m ənsub kişilər- lə b ərab ər m übarizə a p a rd ıq la n haida, so n ralar ayrılaraq q arad ə rih q a d m la rm azad olunması u ğ ru n d a müstəqil hə- rəkat yaratdılar. A m erikah neofeminist q a d m la rm hərə- katı tezhklə digər ölkələrdə də geniş vüsət aldı. Tezhklə Q M T -n in (Q a d m la r Mihi Təşkihıtı) ardıcıllan K a n a d a d a , F ra n sa d a , A v strah y ad a, İsveçdə, Y a p o n iy ad a, Alm aniya- da, H o llan d iy ad a, F inlandiyada və Böyük Britaniyada m e y d a n a çıxdı. Beİə ki‘ Böyük B ritaniyada bu hərəkatm güc yığm asm a səbəb yorulm aq bihnəyən m übariz xanım M .U o ls to n k r a f tm əsərlərinin çap olunm ası idi. Ingihs Q M T -d ə iki xətt özünü aydm büruzə verirdi: hberai və sosialist feminizm. Liberal feminizm 1975-ci ildə Beynəlxalq Q a d m İIi münasibəti ilə yaradılm ış Bərabər İm k a n la r U ğ r u n d a K o- m issiyanm fəahyyətində h əy ata keçirihrdi. K om issiya X IX -cu əsrin feminist q ad m ların m təhsil ah n aq , məşğul- luq, vərəsəlik h ü q u q u və öz u şa q larm a sahib o lm aq hüqu- q u u ğ ru n d a mübarizəsini davam etdirirdi. Sosialist feminizm u topik sosializmin ənənələrinə söykənərək q a d m la rm sosial azadlığmm yolunu yalnız sin- fı m übarizənin m arksist nəzəriyyəsində görürdülər. Əgər hberal görüşlü feminist q a d m la r q a d m la rm hü- q u q la rm m genişləndirilməsi u ğ ru n d a çıxış edir və parla- m ent lobbilərində təzyiq qüvvələri yaradn’dılarsa, sosialist feminist q a d m la r sosial siyasi partiyalarda iş a p a n rd ıla r. Q a d m koo p erativ gildeyasmm. m üharibə əleyhinə yara- dılmış təşkilat və birləşmələrin işində y ax m d an iştirak edirdilər. Q a d ın la rın azad h ğ ı u ğ r u n d a İıərəkatın BÖyük B rilaniyadakı əsas vəzİfələri L o n d o n d a (70-ci illərdə) keçi- rilmiş Milli K o n fra n s iştirakçıları tərəfındən qəbul olun- m uş 7 tələbdə açıq-aydm görünürdü: - əməyə görə bərabər ödənişlər; - b ərab ər təhsil və im k a n la r haqqı; - gün ərzində ödənişsiz körpələr evi; - a b o r t etm ək h aq q ı və hamiləliyin qarşısmı alm aq üçün ödənişsiz vasitələr; - ailə vəziyyətindən asıh o lm a y a ra q bütün qadm - larm təcavüzə m əruz q alm a q o rx u s u n d a n azad o lm alan ; - kişilərə üstünlük verən və q a d m İa ra qarşı güc tət- biq olu n m asm ı müdafiə edən bütün institutlarm ləğv edil- məsi və s. Fem inist q a d m la r "Q a d m la rm qarşıhqh köm ək fe- derasiyalarm ı" y a ra tm a ğ a başladılar. 80-ci illərin əvvəÜə- rində İngiltərədə, Ş otlandiyada, Uelsdə və İrlandiyanm m üxtəlif guşələrində kişilərin təcavüzündən q o r u n a n qa- d m la r üçün 100-dən artıq sığm acaqİar yaradılmışdı. Bura- d a o n ia rm özİəri və övladları üçün kişiİərdən iqtisadi cəhət- dən asıiı o lm a m a q u ğ ru n d a m übarizə y oİian öyrədiiirdi. B u n d a n əiavə bütün ölkə üzrə "B öhranh vəziyyətlər mər- kəzləri" fəaiiyyət göstərirdi ki, o r d a z o ria n m a y a m əruz qalmış q a d m la r hüquqi məsiəİıətİər aiu* və on iarm bu işlə ə ia q ə d a r m əhkəm ə o rq a n İa rm a m üraciət etməiərinə kö- m əklik göstəriİirdi. F em inst q ad ın lar etiraz yürüşiəri təşkil edir, qadm - iarm öziərini küçəiərdə təhİükəsiz hiss etməiəri u ğ ru n d ak ı m übarizəsinə ictimaiyyətin diqqətini cəlb etməyə çaİışn‘dı- lar. Z o r işlədiiməyə qarşı keçirilən etiraz həftəiəri zam anı feminist q a d m ia r müvafiq ədəbiyyat və təşviqat vərəqələri yayır, teatrlaşdırıimış tam aşaiar göstərirdilər. Bu q a d m la r seksual fılmlərin və p a rn o q ra fık nəşrlərin yayılmasına qarşı çox həssaslıqia reaksiya verir və onların ləğvini tələb edirdilər. S kandinaviya ölkələrində məsələn N orveçin paytax- tı Oslo şəhərində də "Böhranh vəziyyətlər mərkəzləri" ya- radılmışdı. Belə mərkəzlərin yaradılması ideyasma bələdiy- yə o r q a n la r ın ın qərəzli y a n a ş d ıq la r m a b a x m a y a ra q , Q A U H - u n nümayəndələri öz tələblərinin N o rv eç parla- m entinin q ad ın d ep u tatları tərəfm dən dəstəklənməsinə nail oldular. Bu ölkədə fəaliyyət göstərən mərkəzlər sosial mə- sələlər üzrə Dövlət d ep artam en ti tərəfindən maliyyələşdi- rihr. B u n d an əlavə, Q A U H -un iştirakçıları öz qrupiarı nəzdində uşaq b ağ ç alan və körpələr evləri təşkil etmiş, bo- şa n an q ad ın lar üçün qadın evləri və m əsləhətxanalan aç- mışJar. Eyni z a m a n d a o n la r həbsdə olan q ad ın larm azad edilmələri məqsədi ilə xüsusi fondlar yaratm ışlar. Q a rşıy a q o y u lm u ş tələblərin h a m ı h q la qəbul olunması, k o n k re t fəaliyyət istiqamətləri, aktiv iş metodla- n , q arşıh q h an laşm a və köm ək etmə m ühitinin yaradılma- sı üçün edilən səylər, neofeminist q a d m hərəkatm ı güclü və sayılan qüvvəyə çevirmişdi. "Təmiz q a d m probIemİəri"nin d a r çərçivəsindən tədricən çıxaraq, d a h a geniş spektrə m a h k qlobal problemlərə müdaxilə edildikcə, Q A U H -u n nümayəndələri dem o k ratik və mütərəqqi qüvvəlirin ümumi m übarizəsinə q o ş u lm a ğ a başladılar. L a k in bu proses tədricən baş verirdi. Belə ki, hərəkatm lap başlanğıcmda Q A U H - u n nüm ayəndələri ənənəvi q a d m təşkilatlarına q o ş u lm a y a ra q öz fəaliyyətilərini d a r çərçivədə həyata keçirirdilər. Düzdür, ayrı-ayrı hallarda beynəlxalq əlaqələr y a ra tm a q təşəbbüsləri olm uşdu. A n c a q bu təşəbbüslər x a o tik şəkil a la ra q tənzim lənm ədiyindən in k işa f ta p a bilməmişdi. Q eyd etm ək lazım dır ki, sol qüvvələrin q a d ın --------------------------------------- 35 --------------------------------------- h ərək a tın d a baş verən prosesləri dərk e tm ə b ri üçün də uzun m üddət laznn gəlmişdi. H ə tta o n la r bir m ü d d ət neo- feminist q ad n ı h ə rə k a tm a şübhə ilə yanaşm ışdılar, lakin, tədricən vəziyyət dəyişmiş və feminist - solçu q a d m la r, pro- k o m m u n ist q a d m la r o rq a n la rd a çıxışlar edərək, kişilərin q a d m İa ra qarşı d a v ra n ış la n n d a dəyişikliklər baş verməsinə nail o h n a ğ a başlamışdılar. Nüvə q a rş ıd u rm a s m m gətirə biləcəyi ölümcül təhlü- kə və yer kürəsinin m ü x təh f hissələrində olan irtica ocaqla- rı q a d m la rm m üharibələr əleyhinə kütləvi surətdə çıxışla- rm m aktivləşməsinə gətirib çıxardı. M ü h a rib ə əleyhinə a p a n la n h ə rə k a td a feminist qa- d m la rm d a yerləri olm uşdur. Bu q ad ın larm d a h a mübariz- ləri 198I-Cİ ildə A B Ş -d a n , D a n i m a r k a d a n , Q ə rb i B erlindən, N o r v e n ç d ə n P r a q a y a gələrək B D Q F - n i n (Beynəlxalq D e m o k ra tik Q a d m Federasiyası) təşəbbüsü ilə keçirilən Q a d m l a n n Ü m u m d ü n y a K onqresinin işində işti- rak etmişiər. O n la rm məruzələrinin m övzusu və m əzm u n u 1975-ci il Berlin K o n q r e s in d ə k i ç ıx ış la rm d a n köklü dərəcədə fərqlənirdi. Ə gər I975-ci ildə o n la rm a ra sm d a üstünlüyü rad ik al feminist q a d m la rm çıxışları təşkil edirdi- sə və bu Beynəlxalq Q a d m ilinə həsr o lu n m u ş Berlin K onqresinin üm um i m ü d d ə a la rm d a n k ə n a rd a qalırdısa, artıq P ra q a d a neofeminist q a d m la r diqqəti kapitalist və sosialist ölkələrindəki q a d m la r a ra s m d a q arşıh q h inam y a ra n m a s m m əldə edilməsinin vacibliyinə yönəldirdilər. O n la r Şərqlə Q ərb nümayəndələri arasın d a bu məsələnin həll olunm ası məqsədilə m üzakirələr başlanm ası fıkrini irəli sürürdüiər.' Birinci ad d ım kimi təkİif o lu n u rd u ki, beynəlxalq ■ Ə li S e y d a b b a s o ğ lu v ə R a n a S e y d r z a qızı " G e n d e r t ə d q i q a t l a n " sə h . 20 -------------------------------------- 36 --------------------------------- m ünasibətlərin müzakirəsi birgə keçiriləcək tədbirlərlə əvəz olunsun. K o n k r e t olaraq sükut növbələrinin təşkili, sülh yürüşlərinin keçirilməsi və sülh düşərgələri yaradılm ası id e y alan m e y d a n a çıxdı. Fem inisl q ad ın iar həmçinin an- tikişi əqidəsindən də imlina etmirdilər. Eyni z a m a n d a mü- haribə əieyhinə çağnnşlarla bərabər həmçinin patriarxatı tənqid edən çıxışlar səslənir, lıətta uşaq d o ğ u şu n d a n imti- na etm ək ak tı kimi qəti tədbirlərə əl atnıağa çağu’ihrdı. B u n d a n əlavə M üdafıə Nazirliklərinin qarşısm da piketlər və hərbi b a z a la rm ə tra fm d a sülh düşərgələrinin yara- dılması tələbləri səslənirdi. F em inist q a d m la rm və sosialist ölkələri q a d m la n m n P ra q a konqresi çərçivəsində keçirdikləri görüşlərin və danı- şıqlarm m əntiqi olaraq onlarm "Tərkisilahla əlaqədar" B M T -n in Baş A ssam bleyasm m II xüsusi Sessiyasma ün- vanlanm ış və birgə hazırladıqları petisiyanı misal gətirmək olar. Bu sənəd kütləvi nüvə qırğın silahlarınm tafhamilə ləğv o lu n m a s m a çağırış tələbi idi. N ə h ay ət, 1982-ci ildə Q ərb və Şərq ölkələrindən keçməklə birgə sülh yürüşü keçirilməsi ideyası həyata keçi- rildi. D a n im a r k a n m K op en h ag en şəhərindən başlanğıcmı g ö tü rm ü ş b u yürüş F in la n d iy a , so v e t şəhərləri o lan L e n in q ra d (indiki S ankt-Peterburq) və M in sk d ən keçərək X a tm d a (Belorusiyada m em orial-xatirə kompleksi) sona yetdi. Bu yürüşün İsveçdən. D a n im a rk a d a n , N orveçdən, F in la n d iy a d a n və keçmiş Sovetlər İttifaqm dan olan işti- rakçılarm ı eyni şüarlar və tələblər birləşdirirdi. EIə həmin 1982-ci ildə feminist q a d m la r özlərinin tərksilaha çağıran U m u m u d ü n y a K onqrensinə toplaşdılar. Bu konqresin işti- ra k ç ıla n yekdillik nümunəsi göstərərək ham ıhqla am erika- Iı q a d m la rm P e n ta q o n u n p lan larm a qarşı "Q adm lar, sülh u ğ r u n d a m übarizə ap arın " h ərək a tm ın Q rinem K o m - m o n d a n olan q a d m la n ilə və sufrajist q a d m hərəkatm m yarandığı tarixdən m əşhur o lan Seneka-Follze şəhərindən olan q ad ın larla həmrəylik əlaməti kimi sülh şəhərciklərinin yaran m ası ideyasmı dəstəklədilər. Fem inist q a d m la r bil- dirirdilər ki, q a d m la r mübarizə yolunu o n a görə seçiblər ki, Y er kürəsində baş verən bütün irtica hallarm a, q a n a d h raketlərə və ümumiyyətlə nüvə silahı m ə fh u m u n a bir- dəfəlik son qoysunlar. F em inist q a d m la r M o s k v a şəhərində (23-27 iyun 1987-ci il) keçirilmiş, p ro q ra m üzrə "Fem inizm və qlobal problemlər" m övzusunda disskusiyalar a p a n lm a s ı nəzərdə tu tu la n və q a d m ictimaiyyətinin çox önəmli fo ru m u sayı- lan - Ü m u m d ü n y a Q a d m K onqresinin işindən də kənarda qalm adılar. Bu konqresin işində A B Ş -dan, Belçikadan, Çilidən, A v s tn y a d a n , A F R -d ə n , İrlan d iy a d an , Puerto- R ik o d a n , U q a n d a d a n , F ra n s a d a n və Qərbi Berlindən olan feminist q a d m la r yaxm dan işğtirak e d ird ib r. A p a n lm ış q arşıh q h fikir mübadiləsi feminist q a d m la r m ideoloji plat- fo rm a sm d a olan kövrəkliyi üzə çıxardı, müəyyən q a d m məsələlərində onların səhv m övqedə olduqları aydm oldu. L ak in , b u n u n la belə feminist q a d m la rm irəU sürdükləri bir çox problem lər və tələblər q a d m la r tərəfindən geniş dəstək aldı. F e m in s t q a d m l a r m Ü m u m d ü n y a Q a d m K o n - qresindəki çıxışlan onlarm sülh işi u ğ r u n d a yorulm az m übariz o ld u la n n ı bir d a h a sübut etdi. Təsadüfi deyildir ki, nüvə sila h la n n m qarşıiıqlı ləğv olunm ası h a q d a Sovet- A m erika M üqaviləsinin im zalanm asm ı Q rin e m -K o m m o n - d a n olan q a d m la r şadyanahqla, m a h m və rəqslə, yandı- rılmış məşəlləıiə, yürüşlərlə qarşıladılar. Bu q ad m ların li- deri, xanım K .X auzen deyirdi: "V aşinqtonda im zalanan b u müqaviləni, biz aitı ilUk m übarizəmizin nəticəsi və par- laq qələbəmiz hesab edirik".' > ■'llpaBiia" qəzeti, 1987, 23 dekabr ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- 3 8 |