G. M. K. Djabbarova, Z. A. Mamatova, U. R. Yusupova, I. I. Karimova, S. O. Mirzakulov oliy nerv faoliyati va
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 48-rasm. Bosh miya po’stlog’idagi uyqu vaqtida kuzatiladigan o’zgarishlar
|
Tez uyqu (paradoksal).
Tungi uyqu davomida tez uyqu 4-5 marta ro‗y beradi (taxminan 1,5 soatdan keyin) va 6,8 yoki 20 daqiqa davom etadi. Kattalarda tez uyqu uyquning umumiy davomiyligidan 20%ga, bolalarda 30%ga, va yangi tug‗ilgan chaqaloqlarda 50%ga to‗g‗ri keladi. Tez uyquda EEGda past amplitudali tez ritmlarni paydo bo‗ladi. Tez uyquda orqa miya reflekslari keskin susayadi. Biroq, tonus umumiy pasayishi bilan birga tananing ayrim mushaklari, ayniqsa yuzning ayrim mushaklari uchib turadi. Bir vaqtning o‗zida miyaga qon oqimi kuchayadi. Tez uyquning xarakterli xossalari ko‗zlarni qovoqlari yumilgan holda tez harakatlanishi (daqiqasiga 60-70 marta), EEGni o‗zgarishi, yurak qisqarishi chastotasi, arterial bosimni nomuntazam ortishi, gormonal faollikning kuchayishidir («vegetativ bo‗ron»). Tez uyqudan uyg‗otilgan odamlarning 80-90%i tush ko‗rganligini aytadi (48, 49-rasmlar). Shunday qilib, tungi uyquning barchasi 4-5 sikldan iborat. Ularning har biri sekin uyquning birinchi bosqichidan boshlanib tez uyqu bilan yakunlanadi. Uyquning davomiyligi 80-100 daqiqani tashkil etadi. Birinchi sikllarda delta-uyqu, oxirgi sikllarda esa – tez uyqu ustunlik qiladi. 182 A B 48-rasm. Bosh miya po’stlog’idagi uyqu vaqtida kuzatiladigan o’zgarishlar: А – EEGdagi yozuv; B – MRT dagi tasvir. 183 49-rasm. Mushukda bedorlik, yengil uyqu va paradoksal uyqu. Uyqu turlari. Uyquning bir necha turi bor: 1) davriy sutkalik uyqu; 2) davriy, mavsumiy uyqu (hayvonlarning qishki yoki yozgi uyqusi); 3) turli kimyoviy yoki fizik agentlar ta‘sirida kelib chiqadigan napkotik uyqu; 4) gipnotik uyqu; 5) patologik uyqu. Uyquning dastlabki ikki turi — fiziologik uyqu turlari, qolgan uch turi esa organizmga maxsus nofiziologik ta‘sirlar oqibati hisoblanadi. Masalan, narkotik uyqu efir yoki xloroform bug‗larini nafasga olish, organizmga alkogol, morfin va boshqa ko‗pgina zaharlarni yoborish, elektr toki bilan uzluksiz ta‘sir etish (elektronarkoz) va boshqa ko‗pgina ta‘sirlar natijasida yuzaga chiqishi mumkin. Patologik uyqu etiologiyasi va belgilari jihatidan bir necha tur xillarga ajratilishi mumkin. Miya anemiyasida, ya‘ni uning qon ta‘minoti yetarli bo‗lmaganda, miya qisilganda, katta yarim sharlarda o‗sma paydo bo‗lganda yoki miya stvolining ba‘zi qismlari zararlanganda patologik uyqu ro‗y beradi. Ko‗pincha patologik uyqu uzoq vaqt — ko‗p kunlar, haftalar, oylar va hatto yillar mobaynida kuzatilishi mumkin. Patologik uyqu vaqtida mushaklar tonusini pasayishi, shuningdek ko‗tarilishi mumkin. Gipnotik uyqu katta diqqatga sazovor bo‗lib, vaziyatni gipnozlovchi, uxlatuvchi ta‘sirida va uyquga extiyoj borligini ishontiradigan gipnozchining harakatlari ta‘sirida vujudga kelishi mumkin. Gipnotik uyqu vaqtida kishi tevarak- atrofdagi olam bilan qisman aloqa qilib, sensomotor faoliyat saqlangani holda miya po‗stlog‗ining ixtiyoriy faolligi yo‗qolishi mumkin. Gipnotik uyqu vaqtida mushaklar tizimining asab markazlari haddan tashqari susayish, tormozlanish holatida, shuningdek qo‗zg‗alish holatida bo‗la oladi. |