G. M. K. Djabbarova, Z. A. Mamatova, U. R. Yusupova, I. I. Karimova, S. O. Mirzakulov oliy nerv faoliyati va
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 41-rasm. Reflektor yoyi.
|
Parasimpatik
asab tizimining qo‗zg‗alishi organizmda tinchlik va osoyishtalikka olib keladi, yurak urish tezligi va kuchi kamayadi, ichki a‘zolarning tomirlari kengayadi, ko‗z qorachig‗i va bronxlar torayadi. Bu vaziyat hayvon to‗yib ovqat yeb, dam olayotgan holatga o‗xshaydi. Ko‗pgina a‘zolar faoliyatiga simpatik va parasimpatik tizimlar qarama–qarshi ta‘sir qiladi. Masalan, parasimpatik asab bronxlarni toraytirsa, simpatik asab kengaytiradi, birinchisi yurak qisqarishlarini kamaytirsa, ikkinchisi ko‗paytiradi. Ammo, bu qoidaga hamma faoliyatlar bir xilda bo‗ysinmaydi. Masalan, parasimpatik asabning qo‗zg‗alishi so‗lak bezlari faoliyatini kuchaytiradi va organik moddalari kam bo‗lgan so‗lak ko‗plab ajraladi. Simpatik asabni ta‘sirlash ham so‗lak ajralishiga olib keladi, ammo uning miqdori kam va organik moddalarga boy bo‗ladi. Demak, ba‘zi faoliyatlarni boshqarishda avtonom 109 asab tizimining har ikkala qismi bir–biriga ko‗maklashadi (41-rasm). Simpatik tizimning qo‗zg‗alishi ko‗z qorachig‗ini kengaytirsa, parasimpatik tizim uni, aksincha toraytiradi. Ammo, bu refleksda, avtonom asab tizimi bo‗limlari o‗rtasida qarama–qarshilik ham, hamkorlik ham bo‗lmaydi, parasimpatik asab rangdor pardaning halqa mushaklarini, simpatik asab esa radial 41-rasm. Reflektor yoyi. A - Vegetativ (chapda) va somatik (o‗ngda) reflekslar; B – gomonim yoy; V – teri va mushaklarda (I) va ichki a‘zolarda (II) joylashgan geteronim yoyi, reteptori bilan; G – ―Ko‗p qavatli‖ reflektor yoy darajasi ( E. Asratyan bo‘yicha, 1956 ). mushaklarini innervasiyalaydi. Simpatik chegara ustuni butunlay olib tashlangan hayvonlarda, bir qaraganda, ichki a‘zolar faoliyati uncha o‗zgarmaydi. Ammo, ular issiq va sovuqqa, umuman boshqa muhit o‗zgarishlariga yaxshi moslasha olmaydi. Zararlovchi omillarga qarshilik ko‗rsatish qobiliyati susayib ketadi. Simpatoektomiya qilingan hayvonlarda, havf tug‗ilganda yurak urishining tezlashishi, ko‗z qorachig‗ining kengayishi, skelet mushaklari tomirlarining kengayishiga o‗xshash himoya reaksiyalari kuzatilmaydi. Parasimpatik asablarni kesib tashlash ham a‘zolar faoliyati uchun befarq emas. Sayyor asabni kesish, yurak urishining tezlashishiga, me‘da bezlarida xlorid kislota 110 ajralishining kamayishiga va boshqa o‗zgarishlarga olib keladi. Ammo, me‘da–ichak yo‗lining harakati uncha o‗zgarmaydi, sababi, ganglionaroldi parasimpatik tolalar hazm a‘zolari devoridagi silliq mushak tolalarida emas, balki metasimpatik tizim neyronlarida tugaydi. Bu tolalar kesilsa, metasimpatik tizim me‘da–ichak harakatlarini o‗z–o‗zicha boshqarib turaveradi. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|