G. M. K. Djabbarova, Z. A. Mamatova, U. R. Yusupova, I. I. Karimova, S. O. Mirzakulov oliy nerv faoliyati va
Katta yarim sharlar po‘stlog‘ining ishlashidagi tizimlilik
Yüklə 5,01 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Miya po‘stlog‘ining bir faoliyatdan ikkinchi faoliyatga shartli refleks yo‘li bilan ko‘chishi.
|
4.12. Katta yarim sharlar po‘stlog‘ining ishlashidagi tizimlilik
Miya po‗stlog‗idagi sintetik faoliyatning murakkab formalari dinamik 138 stereotip, yoki tizimlilik tushunchalari bilan ifodalanadigan hodisalarda yaqqol ko‗rinadi. It ustidagi tajribada kuch jihatdan har xil shartli reflekslarni vujudga keltiradigan har xil shartli ta‘sirlovchilar kun sayin qat‘iyan muayyan tartibda qo‗llanilsa, hayvonning katta yarim sharlar po‗stlog‗ida ta‘sirotlarning butun shu tizimiga ko‗rsatiladigan reaksiyalarning muayyan stereotipi vujudga keladi. Qandaydir tajribada shartli ta‘sirlovchilardan faqat birontasini takror ta‘sir ettirib, bunga ishonish mumkin. Shartli ta‘sirlovchi kuchli, kuchsiz yoki tormozlovchi ta‘sirlovchi o‗rnida ho‗llanilishiga qarab, effekti kuch jihatidan har xil bo‗ladi. Miya po‗stlog‗i signalga muayyan andaza bilan, hosil bo‗lgan dinamik stereotipga yarasha reaksiya ko‗rsatadi. Shartli signal yakka ta‘sirlovchi sifatida emas, balki muayyan signallar tizimining avvalgi va keyingi ta‘sirotlar bilan bog‗langan bir elementi sifatida idrok etiladi. Miya po‘stlog‘ining bir faoliyatdan ikkinchi faoliyatga shartli refleks yo‘li bilan ko‘chishi. Organizm yashaydigan tabiiy sharoitda ta‘sirotlarni miya po‗stlog‗ida analiz va sintez qilish jarayonlarida miya po‗stlog‗ining bir faoliyatdan ikkinchi faoliyatga shartli refleks yo‗li bilan ko‗chishi muhim rol o‗ynashini E.A. Asratyan aniqlagan. Buning mohiyati shundan iboratki, shartli ta‘sirlovchining effekti shu ta‘sirlovchi qo‗llanilayotgan sharoitga muayyan darajada bog‗liq bo‗lib qolishi mumkin. Masalan, tovush chiqaruvchi biron agent, masalan, minutiga 120 marta tebranadigan metronomni jaranglatish bilan birga ertalab hayvonga ovqat berilsa, kunduzi esa oyog‗iga elektr toki bilan ta‘sir etilsa, bunday ta‘sirlovchi shartsiz ta‘sirot bilan bir necha marta mustahkamlangach, kun vaqtiga (ertalabki yoki kunduziga) qarab har xil signal ahamiyatini kasb etadi — ertalab ovqatlanish shartli reaksiyasini, kunduzi esa himoyalanish reaksiyasini vujudga keltiradi. Kun vaqtn shartli reaksiya xarakterini belgilab beruvchi, miya po‗stlog‗ini bir faoliyatdan ikkinchi faoliyatga ko‗chiruvchi omil bo‗lib chiqadi. Eksperiment sharoiti yoki eksperimentatorning o‗ziga aloqador turli-tuman 139 ta‘sirlovchilar shunday ko‗chiruvchi omillar (pereklyuchatellar) bo‗la olishi tajribalardan ma‘lum. Pereklyuchatellar qanday bo‗lmasin ro‗y-rost effektni yuzaga chiqarmaydi, ular miya po‗stlog‗ining holatini faqat spesifik ravishda o‗zgartiradi: ba‘zi vaqtincha aloqalarni tormozlaydi va boshqa vaqtincha aloqalarning qo‗zg‗aluvchanligini oshiradi. Tadqiqotning turli sharoitida bir ta‘sirlovchining o‗zi (masalan, gudok tovushi) goh shartli signal bo‗lib, goh tormozlovchi signal bo‗lib ta‘sir etishi mumkin. Miya po‗stlog‗i bir faoliyatdan ikkinchi faoliyatga ko‗cha olgani uchun organizm muttasil o‗zgaruvchi tashqi muhitga mukammalroq moslashadi. Odamning oliy nerr faoliyatida miya po‗stlog‗ining bir faoliyatdan ikkinchi faoliyatga ko‗chishi ayniqsa katta ahamiyatga egadir. Odam uyida, ishxonasida, mehmondorchilikda, teatrda, yo‗lda va boshqa joylarda ekanligiga qarab, bir xil ta‘sirlovchilarga (bir so‗zning o‗ziga, bir narsaning o‗ziga) turlicha reaksiya ko‗rsatish misollari kundalik hayotda son-sanoqsiz. Yüklə 5,01 Kb. Dostları ilə paylaş:
|