GALAXY INTERNATIONAL INTERDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL (GIIRJ) ISSN (E): 2347-6915 Vol. 10, Issue 6, June (2022) 366
Sohibqiron Amir Temur Markaziy Osiyo va unga qo‘shni bo‘lgan yurtlarni birlashtirib, feodal
tarqoqlikka barham bergach, Samarqandga tasarruf etilgan barcha mintaqa va viloyatlardan
mashxur olim va hunarmandlarni to‘play boshlagan. Uning maqsadi IX – X asrlarda bo‘lgani
kabi islom dunyosining ilmiy markazlari sifatida tanilgan Xorazm, Buxoro va Bog‘doddagi
“Bayt ul-hikma” ilmiy maktablari an’analarini Samarqandda tiklash bo‘lgan. Poytaxtda
Samarqandga kelgan barcha olimlarga ijod qilishlari uchun barcha qulayliklar yaratilgan.
Saroyda Amir Temur huzurida erkin ilmiy bahslar bo‘lib, g‘olib chiqqan olim va shoirlar
rag‘batlantirilgan, sinovdan o‘tgan yirik olimlar yangi qurilgan madrasalarga mudarrislikka
yuborilgan. Ilm-fanga, ma’rifatga e’tibor balandligi bois o‘sha zamonning ko‘pgina olimlari
Samarqandga borishni o‘zlari uchun sharaf deb bilishgan.[4] Shundaylardan biri Markaziy
Osiyo falsafiy tafakkuri tarixida o‘chmas iz qoldirgan faylasuf Taftazoniydir. U 1322-yilning
safar oyida hozirgi Ashxabod shahri yaqinidagi Niso muzofotidagi Taftazon qishlog‘ida
tug‘ilgan. O‘n olti yoshigacha ilohiyot fanlarini, arab tili, nutq san’ati va mantiq ilmini o‘sha
davrning mashxur olimlari Al-Ijiy va mantiqshunos Qutbiddin ar-Roziy at-Taxtoniydan (1290-
1365) o‘rganarkan, uning birinchi ilmiy asari esa Seraxs (Eron) olimlari orasida mashhur bo‘lib,
bu asari orqali madrasa mudarrisi huquqini qo‘lga kiritgan. Shu davrdan boshlab u qariyb 30
yil davomida Movarounnahr va Xuroson bo‘ylab ko‘chib yurib, turli madrasalarda falsafa va
mantiqdan dars bergan. So‘ngra Temur davlatiga binoan Samarqandga kelib umrining
oxirigacha shu shaharda ijod etib, Temur saroyidagi ko‘psonli ilmiy bahslarda faol qatnashgan.
Manbalarda qayd etilishicha, Samarqandda yashagan mashhur faylasuf Mir Sayyid Sharif
Jurjoniy va Taftozoniy o‘rtasidagi ilmiy bahslar juda keskin va qiziqarli o‘tgan.
XULOSA
XIV-XV asr boshlarida Samarqand, Hirot, Buxoro va G‘ijduvon kabi bosh shaharlarda Amir
Temur an’analari davom ettirilib, olimu muhandis, shoiru bastakor, me’moru binokor va
naqqoshu musavvirlar serqirra ijod etishdi. Mamlakatning ravnaqi, ma’naviy kamolotida ilm-
fan va san’at muhim o‘rin egalladi.
Temuriy shahzoda Mirzo Ulug‘bek Samarqand va Buxoro ilmu ma’rifat dargohiga aylantirdi.
O‘z zamonasining dorilfununi hisoblangan Samarqand, Buxoro, G‘ijduvon madrasalarida diniy
va dunyoviy fanlardan ta’lim berildi, Shamsuddin Havofiy, Qozizoda Rumiy, G‘iyosiddin
Jamshid, Ulug‘bek, Ali Qushchi kabi yetuk olimlar Samarqand akademiyasiga ilmu toliblarga
saboq berishdi va bu davrdagi O‘rta Osiyo xalqlarining jahon sivilizatsiyasiga o‘z hissasini
qo‘shdi.
Badiiy uslub jihatdan adabiyot nihoyatda takomillashib, yangi pog‘onaga ko‘tarildi.
Zamonaning yetuk shoirlari Sakkokiy, Lutfiy, Abdurahmon Jomiy, Alisher Navoiy, Atoiy,
Durbeklar nasr va nazmda ko‘plab nodir asarlar yaratishdi. Durbekning “Yusuf va Zulayxo”,
Lutfiyning “Gul va Navro‘z”, Alisher Navoiyning asarlari badiiy adabiyotimizning beqiyos
durdonalari hisoblanadi.
Bu davrda O‘rta Osiyoda kitobot, xattotlik, musavvirlik, lavvoxlik (lavxa chizish) va sahhoflik
(muqovasozlik) san’ati nihoyatda taraqqiy etdi. Mir Ali Tabriziy, Sulton Ali Mashhadiy, Mir Ali
Kitob, Mirak Naqqosh, Qosim Ali kabi xattot, musavvvir, lavvohlar o‘z sohasining
jonkuyarlaribo‘lishdi. Ayniqsa, Kamoliddin Behzod asos solgan Hirot musavvirlik maktabi
o’lkan yutuqlarga erishdi.