Garmonik tebranish generatorlari. Lc-generator. Rc-generator


c

3
  ^{Im3 R}   ^R

^U mk
R²  5RХ ² 
j( Х ³  6R² Х )
(4.12)

Teskari aloqa zanjirining faza siljishi π ga teng bo’lishi uchun ω _r generatsiya chastotasida  - koeffitsient haqiqiy manfiy kattalik bo’lishi lozim.  ning mavhum qismini 0ga tenglashtirib quyidagi tenglamaga kelamiz.

1

r
 ²c²

 6R²  0

1
bu yerda ω _г =

(4.13)

Generatsiya chastotasida  =-
¹ ga teng ekanligini topish mumkin. Demak generatsiyaning
29

amplituda balansi sharti bajarilishi uchun sxemaning kuchaytirish koeffitsienti 29 dan kam bo’lmasligi kerak .
RC-generator sxemasini bitta tranzistor ham yig’ish mumkin .Bu holda sxemani tahlil qilishda kuchaytirgichning kirish qarshiligini oxirgi RC zanjircha rezistoriga Shuntlash taʻsirini hisobga olish

kerak. Yuqoridagi hisoblashlarni eʻtiborga olib, har bir RC zanjirchaning qarshiligi

R₁ 
^RRêèð R  R_êèð

^{ga teng deyish mumkin; bu erda R}kir ^{–kuchaytirgichning kirish qarshiligi. Generatsiya chastotasi esa}

1
_Г 
ifodadan aniqlanadi.

Bipolyar tranzistorda yig’ilgan RC-generatorning kuchaytirgichi o’zining lampali va maydon tranzistorli sxemalaridan farqli, kichik kirish va katta chiqish qarshiligiga ega. Shuning uchun u teskari bog’lanish zanjirining chiqishini kuchli shuntlaydi. Natijada generator ishlamay qolishi mumkin. Undan qutilish uchun teskari bog’lanish zanjirining chiqish qarshiligi bilan kuchaytirgichning kirish qarshiligini bir-biriga moslashtirish kerak. Buning uchun generatorning ^{sxemasiga qo’shimcha emitter takrorlagich kiritiladi. Rasmda emitter takrorlagich T}2 ^{tranzistorda yig’ilgan. R}1^{, R}2 ^{va R}3 ^{rezistorlar tranzistorlarning o’zgarmas tok bo’yicha ish rejimini R}e1 ^{va R}e2 rezistorlar esa boshlang’ich ishchi nuqtaning stabilligini taʻminlaydi.

3. 
   Multivibratorlarning tuzilishi va ishlash printsipi.
   

Impulsli elektronika qurilmalarida shaklli sinusoidal bo’lmagan tebranishlarni olish zaruriyati tug’iladi. Bunday tebranishlar shakli sinusoidal tebranishlardan keskin farq qiladi. Bu tebranishlar impulsli bo’lib, arrasimon, to’g’ri burchakli, uchburchakli va murakkab shaklli bo’lishi mumkin. Ko’pincha bunday tebranishlar relaksatsion tebranishlar deb ham ataladi. Impulsli signallar televideniyada, EHM qurilmalarida, radiolakatsiya, radiorele aloqasi va boshqa elektron qurilmalarda qo’llaniladi. Ular relaksatsion generatorlar yordamida hosil qilinadi. Relaksatsiyali generatorlarga misol qilib arrasimon kuchlanish generatori bloking-generator va multivibratorlarni ko’rsatish mumkin. Biz avtotebranish rejimida ishlaydigan multivibratorning tuzilishi va unda ro’y beradigan fizikaviy jarayonlarni ko’ramiz.
Multivibratorlar shu jumladan barcha relaksatsiyali generatorlar garmonik tebranish generatori kabi o’zgarmas tok manbai energiyasini maxsus shakldagi o’zgaruvchan tok energiyasiga aylantirib beradi.
Multivibrator 2 kaskadli RC-kuchaytirgichdan tuzilgan bo’lib, kaskad orasida kuchli musbat teskari aloqa amalga oshirilgan. Multivibratorlarning uchta asosiy ish rejimi mavjud: avtotebranish rejimi, sinxronizatsiya va kutish rajimlari. Avtotebranish rejimida multivibrator o’z-o’zidan uyg’onadigan generator singari ishlaydi. Ya’ni tebranish sistemaning ichki jarayonlari hisobiga hosil bo’ladi. Multivibrator sinxronizatsiya rejimida ham o’z-o’zidan uyg’onuvchi generator singari ishlaydi. Lekin ishlab chiqariladigan tebranishlarning chastotasi tashqaridan taʻsir etadigan sinxronlovchi impulsning chastotasi bilan boshqariladi. Umumiy holda sinxronlovchi impulsning chastotasi multivibrator ishlab chiqaradigan tebranishning chastotasidan kichik bo’ladi.

13.4-rasm. Multivibrator sxemasi.

Multivibrator kutib turish rejimida tashqi turtki taʻsirida ishlovchi generator hisoblanadi.

Shuning uchun u har safar tashqi maxsus impuls etgandan keyin ishlaydi.
Multivibratorning avtomatik tebranish rejimi bilan tanishamiz. Uning printsipial sxemasi 13.4
- rasmda ko’rsatilgan. U musbat teskari bog’lanishli 2 kaskadli RC-kuchaytirgich bo’lib, birinchi kaskadning chiqishi ikkinchi kaskadning kirishiga, ikkinchi kaskadning chiqishi esa birinchisining kirishiga ulangan. Shuning uchun teskari bog’lanish zanjirining uzatish koeffitsienti β=1. Barcha o’z- o’zidan uyg’onuvchi generatorlar kabi multivibratorda ham generatsiya shartlari bajarilishi kerak. ^{Bunda β=1 bo’lgani uchun amplitudalar sharti K=K}1^.K2 ^{ko’rinishda ifodalanadi va kichik signallar} uchun u birdan etarlicha katta bo’ladi. Fazalar sharti esa, kuchaytirgichning fazaviy xarakteristikasi bilan belgilanadi.
Multivibratorda generatsiya shartlari bajarilganda qanday qilib tebranish hosil bo’lishini ko’raylik. Faraz qilaylik, multivibrator sxemasidagi mos elementlarning parametrlari o’zaro teng bo’lsin. Bunday sxemani simmetrik multivibrator deyiladi. Agar tranzistorlar ochiq bo’lib, mos ^{elektrodlaridagi potentsiallari teng va S}b1 ^{va S}b2 ^{kondensatorlar bir xil potentsialgacha zaryadlangan} bo’lsa, sistema muvozonatda bo’ladi. Lekin bu muvozanat turg’un bo’lmaydi. Chunki tashqi taʻsir va turli fluktatsiyalar tufayli sxemaning mos tarmoqlaridan o’tadigan toklar o’rtacha qiymatlari bir xil bo’lmaydi.
^{Faraz qilaylik, biror vaqt momentida T}1 ^{tranzistordan o’tadigan tok biroz ortsin. Unda R}k2 rezistordagi potentsial tuShuvi ortib, kollektor kuchlanishining manfiyligi kamayadi, yaʻni kollektor ^{potentsiali ΔU}k1 ^{miqdorga ortadi. S}b2 ^{kondensator o’z potentsialini oniy vaqt ichida o’zgartira olmaganligi uchun bu o’zgarish T}2 ^{tranzistorning bazasiga to’liq uzatiladi va T}2 ^{tranzistorning baza kuchlanishi ham ortadi. Natijada T}2 ^{tranzistorning kollektor toki ΔI}k2 ^{miqdorga kamayadi. Bu R}k2 rezistordagi potentsial tuShuvining kamayishiga, kollektordagi manfiy kuchlanishning ortishiga, ^{yaʻni kollektor potentsialining kamayishiga olib keladi. S}b1 ^{kondensatorning potentsiali oniy vaqt ichida o’zgarmagani uchun bu o’zgarish T}1 ^{tranzistorning bazasiga to’liq uzatiladi va baza} kuchlanishi kamayadi. Natijada bu kollektor tokining yanada ortishiga sababchi bo’ladi. Bu jarayon juda katta tezlikda sodir bo’ladi va uni sakrash yoki ko’chki jarayon deb atash mumkin. Ko’chki ^{jarayoni natijasida T}2 ^{tranzistorning kollektor potentsiali U}2k^{=0 qiymatdan –E}k ^{qiymatgacha o’zgaradi. Bunda T}1 ^{tranzistorning baza kuchlanishi ham Shu qiymatlarda U}b1^{=0 dan U}b1^=–Ek ^{gacha kollektor kuchlanishi esa aksincha U}k1^=–Ek ^{dan U}k1^{=0 gacha o’zgaradi; T}2 ^{tranzistorning baza kuchlanishi esa U}b2^{=0 dan U}b2^=+Ek ^{gacha o’zgaradi. Shuning uchun teskari bog’lanish halqasi uziladi, chunki T}2 ^{tranzistor to’liq yopilib, T}1 ^{tranzistor ochiq holatga o’tadi. Shunda sistema} muvozonat holatga o’tadi. Lekin sxemaning bu holati ham turg’un emas. Uning bu holatda qancha ^{vaqt turishi S}b1 ^{va S}b2 ^{kondensatorlarning boshlang’ich energiyasi bilan belgilanadi. Sxemadagi ko’chki jarayoni uzilgach, U}c2 ^{> U}k1 ^{va U}c1 ^{< U}k2 ^{bo’lib qoladi. Bu esa S}s2 ^{kondensatorning zaryadlanishiga, S}b1 ^{kondensatorning esa razryadlanishiga olib keladi. Bu jarayonlar to’g’ri burchakli impulsning shakllanishini taʻminlaydi. S}b1 ^{kondensator kollektor manbai –E}k ^-Rk2^{- S}b1^{- T}1 tranzistorning emitter baza o’tishidan tuzilgan zanjir orqali zaryadlanadi. Uning vaqt doimiysi

^ зар ^{ C}б1 ^Rk 2
bo’ladi. Bunda zaryadlanish jarayoni eksponentsial qonun bo’yicha yuz bergani

^{uchun T}2 ^{tranzistorning kuchlanishi
U}_{k 2} ^{ E}_k ^{ I} _зар ^R_{k 2} ham Shu qonun bo’yicha o’zgaradi va

^ зар ^{ C}б1^Rk 2
^{vaqt ichida U}k2^{= –E}k ^{qiymatga erishadi. S}b1 ^{kondensatorning zaryadlanishi}

^{davomida S}b2 ^{kondensator R}b2^{- E}b^{- T}1 ^{tranzis-tordan iborat zanjir orqali zaryadlanadi. Uning vaqt}

  C R