Genetika akadem ik litsey o ‘quvchilari uchun darslik
Genlarning epistaz ta’siri natijasida paydo bo‘luvchi ba’zi belgilar
Yüklə 398,07 Kb.
|
|
Genlarning epistaz ta’siri natijasida paydo bo‘luvchi ba’zi belgilar
T/p Belgilar Organizmlar 1 Junning rangi (kulrang, qora, malla) Otlarda 2 Junning rangi Itlarda 3 Patning rangi (oq, qora) Tovuqlarda 4 Junning rangi Cho‘chqalarda 5 Mevaning rangi (oq, sariq, yashil) Qovoqda 6 Donning rangi (qora, kulrang, oq) Sulida 7 Chigitning tuki (tukli, tuksiz) G‘o‘zada Duragaylarning ikkinchi avlodida genlarning epistaz ta ’siri natijasida belgilarning ajralish nisbati aksariyat ko‘pchilik orga- nizmlarda 12 : 3 : 1 ga teng (dominant epistaz). Ba’zi hollarda 13 : 3 nisbatda ajralishni ham kuzatish mumkin. Retsessiv epistazda bel gilar ajralishi 9 : 3 : 4 nisbatda kuzatiladi. O damlarda retsessiv epistazga «bombey fenomeni» misol b o ‘la oladi. IA, IB allellar retsessiv gomozigot holida boshqa allel (hh) bilan genotipda birga uchraganida (IAIAhh, JBJBhh) II yoki III qon guruhi emas, balki I qon guruhi kuzatiladi. 45
T/p Organizmlar Belgilar F, da ajralish nisbati 1 Otlar Junning rangi 12 : 3 : 1 dominant epistaz 2 Itlar Junning rangi 12 : 3 : 1 dominant epistaz 3 Tovuqlar Patning rangi 13 : 3 dominant epistaz 4 Suli Donning rangi 12 : 3 : 1 dominant epistaz 5 Cho‘chqalar Junning rangi 12 : 3 : 1 dominant epistaz Duragaylarning ikkinchi avlodida genlarning epistaz ta ’siri natijasida belgilarning ajralish nisbatlari (5-jadval). M asala. Qora /A A b b / va kulrang /a a B B / donli suli o ‘simlik- lari chatishtirilib birinchi avlodda qora donlik o ‘simliklar olingan. Birinchi va ikkinchi avlod o ‘simliklarining genotipi va fenotipini ham da F 2 da epistazga xos ajralish nisbatini aniqlang. Yechilishi. 1. O P: AAbb x O aaBB Gametalar: Ab aB F 1: AaBb Fenotip: qora donli Genotip: Digeterozigota 2. P: O AbBa x O AbBa AB Ab aB ab AB AABB AABb AaBB AaBb Ab AABb AAbb AaBb Aabb aB AaBB AaBb aaBB aaBb ab AaBb Aabb aaBb aabb Duragaylarning ikkinchi avlodi / F / da epistaz uchun xos b o ‘lgan belgilarning ajralish nisbati vujudga keladi: F 2 : 12/16 o ‘simliklar qora donli; 3/16 o ‘simliklar kulrang donli; 1/16 o ‘simliklar oq donli b o ‘ladi. Izoh. Bu hodisani shunday tushuntirish mumkin: donga qora rang beruvchi «A» gen donga kulrang rang beruvchi «B» genga nis batan epistatikdir. Shu bois birinchi avlod duragaylarining ham masi qora donli b o ‘ladi. Ikkinchi avlod duragaylaridan 12 ta o ‘sim- likda donga qora rang beruvchi dom inant «A» gen b o ‘lganligi uchun qora rangga ega b o ‘ladi. 3 ta o ‘simlik genotipida epistatik 46
dom inant «A» gen yo‘qligi tufayli ikkinchi allelga mansub «B» gen o ‘zining retsessiv alleli «b» genga nisbatan ustunligini nam oyon qiladi, natijada o ‘simliklarning doni kulrang rangda b o ‘ladi. Bitta o ‘simlik genotipida ikkala dom inant gen / «A» va «B» / b o ‘lma- ganligi uchun oq don hosil b o ‘ladi. M ustaqil yechish uchun m asalalar 1-masala. Sulida donning rangi ikki juft allel b o ‘lmagan, bir- biriga birikmagan genlar tom onidan ifodalanadi. Bitta dom inant gen — qora rangni, ikkinchisi — kulrangni belgilaydi. Qora rang geni kulrang genga epistatik ta ’sir qiladi. Ikkita retsessiv allellar esa oq rangni rivojlanishini ta ’minlaydi. Qora donli suli o ‘simliklari kulrang donli o ‘simliklar bilan chatishtirilganda, keyingi avlodda olingan o ‘simliklarning 50% qora, 25% kulrang va 25% oq donli b o ‘lgan. Chatishtirishdan olin gan qora donli o ‘simliklarning ayrimlari oq donli o ‘simliklar bilan chatishtirilganda keyingi avlodda olingan o ‘simliklarning 1 /2 qismi qora, 1/2 qismi oq donli b o ‘lgan. Ayrim donli o ‘simliklar oq donli o ‘simliklar bilan chatishtirilganda esa 2/4 qismi qora, 1/4 qismi kulrang va 1/4 qismi oq donli b o ‘lgan. Olingan natijalarga asoslanib, o ‘rganilayotgan belgining irsiylanishi haqida nim a deyish mumkin? Chatishtirish uchun olingan va chatishtirishdan keyin olingan barcha o ‘simliklarning genotipini aniqlang. 2-m asala. Sariq mevali qovoq o ‘simliklari oq mevali o ‘simlik- lar bilan chatishtirilganda F 1 da olingan o ‘simliklarning mevasi oq rangli b o ‘lgan. F 2 da esa 204 ta oq mevali, 53 ta sariq mevali va 17 ta yashil mevali o ‘simliklar olingan. Chatishtirish uchun olingan va chatishtirishdan keyin olingan o ‘simliklarning genotipini aniqlang. F 1 da olingan oq mevali o ‘simliklar yashil mevali o ‘simliklar bilan chatishtirilsa, keyingi avloddagi o ‘simliklar mevasining rangi b o ‘yicha qanday fenotipga ega b o ‘ladi? 3-m asala. Oq mevali qovoq o ‘simliklari yashil mevali o ‘sim- liklar bilan chatishtirilganda keyingi avlodda olingan o ‘simliklar- ning 50% oq, 25% sariq va 25% yashil mevali b o ‘ladi. Chatishtirish uchun olingan o ‘simliklarning genotipini aniqlang. 4-m asala. II qon guruh b o ‘yicha geterozigotali ayol III qon guruhli (geterozigotali) erkakka turm ushga chiqsa, ulardan qanday qon guruhli bolalar tug‘ilishi mumkin? |