Genlar ekspressiyasi. Dnk, replikatsya, transkripsiya Gen ekspressiyasi haqida qisqacha

Transkripsiya va RNK jarayoni: eukariotlar va bakteriyalar

• 
  Transkripsiya va RNK jarayoni: eukariotlar va bakteriyalar
  
• 
  Bakteriyada birlamchi RNK transkripsiyasi toʻgʻridan toʻgʻri informatsion RNK (i-RNK) vazifasini bajarishi mumkin. DNK va ribosomalar oʻrtasida maʼlumot tashigani uchun informatsion RNK deb nomlangan. Ribosomalar oqsil aslida paydo boʻladigan sitozoldagi RNK va oqsilli strukturalardir.
  
• 
  Eukariotlarda (masalan, odamlarda) birlamchi transkripsiya yetuk i-RNK boʻlishi uchun baʼzi qoʻshimcha protsessing bosqichlaridan oʻtishi kerak. Protsessing davomida keplar RNK uchiga qoʻshiladi va splaysing deb ataluvchi jarayonda uning bir qismi ehtiyotkorlik bilan olib tashlanadi. Bu bosqichlar bakteriyada sodir boʻlmaydi.
  

Transkripsiyaning joylashuvi prokariotlar va eukariotlar oʻrtasida ham farq qiladi. Eukariot transkripsiya yadroda, yaʼni DNK saqlanadigan joyda, oqsil sintezi esa sitozolda sodir boʻladi. Shu sababli eukariot i-RNK polipeptidga oʻgirilishidan oldin yadrodan eksport qilinishi kerak. Oʻz navbatida, prokariot hujayralar yadroga ega emas, shuning uchun ular transkripsiya va translyatsiya jarayonlarini sitozolda amalga oshiradi.

• 
  Transkripsiyaning joylashuvi prokariotlar va eukariotlar oʻrtasida ham farq qiladi. Eukariot transkripsiya yadroda, yaʼni DNK saqlanadigan joyda, oqsil sintezi esa sitozolda sodir boʻladi. Shu sababli eukariot i-RNK polipeptidga oʻgirilishidan oldin yadrodan eksport qilinishi kerak. Oʻz navbatida, prokariot hujayralar yadroga ega emas, shuning uchun ular transkripsiya va translyatsiya jarayonlarini sitozolda amalga oshiradi.
  

Genetik kod

• 
  Genetik kod
  
• 
  Translyatsiya jarayonida i-RNK nukleotidlar ketma-ketligi polipeptid aminokislota ketma-ketligiga oʻgiriladi. Aniqrogʻi, i-RNK nukleotidlar ketma-ketligi kodon deb nomlanuvchi triplet nukleotidlar koʻrinishida oʻqiladi. Aminokislotalar belgilaydigan kodonlar soni 616161 ta boʻlib, translyatsiya jarayoni boshlanishini belgilab beruvchi kodon “start” (boshlovchi) kodon deb ataladi. Boshlovchi kodon aksariyat polipeptidlarning boshlangʻich aminokislotasi hisoblangan metioninni belgilaydi. Qolgan uchta “stop” kodon esa polipeptidning oxirini belgilaydi. Kodonlar va aminokislotalar oʻrtasidagi bu bogʻlanish genetik kod deb ataladi.