Geografiyaning rivojlanish tarixi Reja

Bosqichning asosiy natijalari:
Yerning shakli va o‘lchamlari aniqroq 
o‘lchandi, geodeziya, kartografiya, gidrologiya, iqlimshunoslik fanlari shakllan
di va rivojlandi, o‘lkashunoslik va mamlakatshunoslikka bag‘ishlangan yirik asarlar 
yozildi, Sharq, xususan, O‘rta Osiyo geografiyasiga asos solindi. 
Buyuk
geografik
kashfiyotlar
bosqichi
.
XV
asrning
2-
yarmiga kelib, Yevropada tabiiy resurslar va xomashyoga boy deb hisoblanga
n Hindiston va Xitoyga yangi yo‘llarni topish ishlari boshlandi. Natijada 
"Buyuk 
geografik 
kashfiyotlar” 
qilindi. Buyuk 
geografik 
kashfiyotlar asosan 3 ta yo‘nalishda olib borildi: 1) janubiy – 
Afrika bo‘ylab; 2) g‘arbiy – Atlantika okeani orqali; 3) shimoliy – 
Yevrosiyoning qutbiy o‘lkalari va shimoliy qirg‘oqlari bo‘ylab. 
Ushbu bosqich 1492-yil ispaniyalik Xristofor Kolumbning Amerikaga 1-
sayohatidan boshlanadi. X.Kolumb Amerikaga jami 4 marta borib, har safar yangi-
yangi 
orollarni 
kashf 
etishiga 
qaramay, 
u 
yerlarni
Hindiston
emasligini
bilmagan.
1499–1501-yillari Amerigo 
Vespuchchi  Janubiy Amerika qirg‘oqlarini tekshirib, bu yerlar Hindiston emas, 
yangi 
yerlar 
ekanligini 
yozadi. 
1507-yilda 
M.Valdzemuller 
"Kosmografiyaga kirish” nomli asarida bu yangi yerlarni "Terra Amerika” 

---

deb nomlaydi. Keyinchalik Merkator o‘zi tuzgan xaritalarida har ikki 
materikni ham shu nom bilan ataydi. 
1498-yili portugaliyalik Vasko da Gama ekspeditsiyasi Afrikani aylanib o‘tib, 
Yevropadan Hindistonga boradigan dengiz yo‘lini ochdi. 1519–1521-
yillarda ispaniyalik Fernan Magellan  ekspeditsiyasi dunyo bo‘ylab sayohatini
amalga oshirdi. Natijada Yerning sharsimonligi amalda isbotlandi va Dunyo
okeanining yaxlitligi ma’lum bo‘ldi. 
XVI asrda Angliya va Gollandiyalik sayyohlar ham Hindiston va Xitoyga dengiz 
yo‘lini ochish maqsadida shimoli-g‘arbiy va shimoli-sharqiy yo‘nalishlarda 
ekspeditsiyalar o‘tkazdilar. Natijada Shimoliy Amerika va Yevrosiyoning shi
moliy qirg‘oqlari va ko‘plab orollar o‘rganildi. Lekin dengiz yo‘lini ochishga
muvaffaq bo‘linmadi. Shuningdek, Amerikaning ichki o‘lkalarini, ya’ni angli
yaliklar – AQSH hududini, fransuzlar – Kanada hududini tekshirdilar. 
XVI asrning oxirlaridan boshlab Janubiy Osiyo, Avstraliya va Okeaniya hududlari 
ingliz va gollandlar tomonidan tekshirilib, zabt etila boshlandi. 1605-
yilda golland sayyohi Yanszon Avstraliya materigini kashf qildi. So‘ngra 1641–
1643-yillarda A. Tasman materikni aylanib chiqdi. 
Shu davrda rus sayyohlari Sibir, Uzoq Sharq, Yevrosiyoning shimoliy va shimoli-
sharqiy qirg‘oqlarini, Shimoliy Amerikaning shimoli-g‘arbiy qismigacha bo‘lgan 
hududlarni o‘rganib, xaritaga tushirdilar va tasvirlab yozdilar.
Yuqorida
aytilgan 
va 
boshqa 
o‘nlab 
ekspeditsiyalarda 
to‘plangan 
ma’lumotlar geografik bilimlarning kengayishiga va takomillashuviga olib keldi. 
1544-yilda S. Myunsterning "Kosmografiya”, 1650-yili golland olimi 
B.Vareniusning "Umumiy geografiya” nomli asari bosilib chiqdi. G.Merkator 
xaritalarning matematik asosini, kartografik proyeksiyalarni ishlab chiqdi. 
Bularning bari ilmiy geografiya rivojlanishi uchun asos bo‘ldi.