Geologiyasi

7.1. GAZNING XUSUSIYATLARI 

Tabiiy yonuvchi gazlar yer qa’rida alohida uyumlar shaklida uchrab, gaz

konlarini tashkil etadi yoki neft uyumlari bilan birga uchraydi. Gazning bu turi
yo’lakay gaz bo’lib, neft bilan birga olinadi.
Neft gazi S
n
H
2n+2
tarkibli to’yingan uglevodorodlar aralashmasi hisoblanadi.
Bularga metan, etan, propan, butan mansub. To’yingan uglevodoroddagi metan
miqdori 98% ni tashkil etadi. Goho gaz tarkibida og’irroq uglevodorodlar

pentan,
geksan va geptanning bug’lari ham uchraydi. Kamroq to’yingan uglevodorodlar
tarkibida shuningdek, karbonat angidrid gazi (SO
2
), azot (N
2
), ozroq miqdorda noyob
gazlar (geliy, argon, neon), vodorod sulfidi (H
2
S) va shu kabi gazlar bo’ladi.
Tovar sifati bo’yicha neft gazlari shartli ravishda quruq, yog’i kam va yog’li
gazlarga bo’linadi. Tarkibi 90% metan, 3-6% og’ir uglevodorodlar, 1,5-3,0%
karbonat kislotasidan iborat, zichligi havoga nisbatan 0,75 g/sm
3
.
Yog’i kam gaz tarkibi 73% gacha metan, 22% gacha yuqori uglevodorodlar, 5%
gacha karbonat kislotasidan iborat. Zichligi havoga nisbatan 0,9-1,0 g/sm
3
.
Yog’li gaz tarkibi 32-55% metan, 28-68% yuqori uglevodorodlardan iborat.
Zichligi havoga nisbatan 1,15-1,4 g/sm
3
.
Sof gaz konlari Gazli (bo’r yotqiziqlarida), Gajak (yura davri ohaktoshlarida),
Saltanattepa (quyi bo’r davri terrigen yotqiziqlarida), Rossiya Federatsiyasining
Shebelinka (quyi perm yotqiziqlarida) va boshqa konlarda ochilgan. Bu konlarning
gazi asosan metandan (93-94,8%) iborat.

---

---

148
Uglevodorod gazlari kuchli portlash xususiyatiga ega. Portlash paytidagi yopish

reaktsiyasi juda tez o’tadi. Uglevodorod gazlarining juda oz miqdori ham havoda
portlashi mumkin (havo bilan gaz shovqinli aralashma hosil qiladi). Portlashning eng
past va eng yuqori chegaralari tegishlicha (% da) havo tarkibida metan uchun 5 va
15, propan uchun 2,4 va 9,5; og’irroq uglevodorodlar bug’lari uchun bunday miqdor
yanada kam. Neft gazlari kimyo sanoatida va maishiy ehtiyojlar uchun juda qimmatli
xom ashyo hisoblanadi.