Gidravlikaning o’rganish sohasi va tarixi suyuqliklarning modellari haqida

4.2. Oqimchali harakatlar haqida tushunchalar, oqim chizig’i, oqim naychasi va oqimcha. Suyuqlik oqimlari

Suyuqlik harakat qilayotgan fazoda suyuqlikning biron zarrachasining harakatini kuzatsak, uning vaqt o’tishi bilan fazoda oldinma keyin olgan holatlarini 1,2,3,... (4.1-rasm) nuqtalar bilan ifodalash mumkin va harakatdagi zarracha har xil tezlik va bosimlarga ega bo’ladi. Shu nuqtalarni o’zaro tutashtirsak, suyuqlik zarrachasining traektoriyasi hosil bo’ladi. Endi suyuqlik zarrachasining tezligini kuzatamiz. Zarrachaning A nuqtadagi, vektori u_a ni qurilayotgan vaqt uchun ko’ramiz. Shu vektorning davomida kichik dl₁ masofadagi V nuqtaga tegishli tezlik vektori u_V ni quramiz. Hosil bo’lgan yangi vektorning davomida kichik dl₂ masofadagi S nuqtada shu nuqtaga tegishli zarracha tezligining vektor u_c ni quramiz. u vektorining davomida dl₃ masofadagi D nuqtada shu nuqtaga tegishli zarracha tezligining u_D vektorini quramiz va x.k. Natijada AVSDE (4.1.-rasm, b) sinik chiziqni hosil qilamiz. Agar dl₁ ,dl₂ ,dl₃ larni cheksiz kichraytirib borib, nolga intiltirsak, AVSDE o’rnida biror egri chiziqni olamiz. Bu egri chiziq oqim chizig’i deb ataladi.

4.1-rasm. Oqim chizig’i 4.2-rasm. Oqim naychasi, elementar

sxemasi. oqimcha va oqim.

Demak, suyuqlik harakatlanayotgan fazoda olingan va berilgan vaqtda har bir nuqtasida unga o’tkazilgan urunma shu nuqtaga tegishli tezlik vektori yo’nalishiga mos keluvchi egri chiziq oqim chizig’i deb ataladi. Beqaror harakat vaqtida tezlik va uning yo’nalishi vaqt davomida o’zgarib turgani uchun troektoriya bilan oqim chizig’i bir xil bo’lmaydi. Barqaror harakat vaqtida esa tezlik vektorining nuqtalaridagi holati vaqt o’tishi bilan o’zgarmaganligi uchun traektoriya bilan oqim chizig’i ustma-ust tushadi.

Oqim naychasi va elementar oqimcha. Endi, suyuqlik harakatlanayotgan sohada biror D nuqta olib, shu nuqta atrofida kichik cheksiz dl kontur olamiz va shu konturning har nuqtasidan oqim chizig’i o’tkazamiz. U holda oqim chiziqlari birlashtirgan (naycha) soha oqim naychasi deyiladi (4.2-rasm, a). Oqim naychasi ichida oqayotgan suyuqlik oqimi elementar oqimcha deb ataladi.