Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

4 
. 5-j a d v a 1
O qim ning yil ichida taqsim lanishini hisoblash
(So‘x daryosi, Sariqanda qishlog‘i)
O ylar
05
06
07
08
09
10
11
0 (m 3/s) 1962/63y
14,4
56,1
113
115
59,2
21,7
15,9
O qim ning 
taqsim lanishi %
3,19
12,4
25,0
25,4
13,1
4,31
3,53
H isobli suv 
sarfi 
<5, = 8 0 % , mVs
14,0
54,3
110
112
57,4
21,0
15.4
O ylar
12
01
02
03
04
Yil
<2(m3/s) 1962/63y
13,5
11,7
10,5
9,54
11,4
451 ,9
O qim ning 
taqsim lanishi, %
2,99
2,60
2,33
2,12
2,53
100
H isobli suv 
sarfi 
e „ = 8 0 % , m 3/s
13,0
11,4
10,2
9,29
11,1
439
S o‘x daryosi Sariqanda suv o ‘lchash joyi uch u n 4.5-jadvalda 
keltirilgan m a’lumotlar asosida ta ’minlanganlik 
P
=80% b o ‘lgandagi 
hisobli gidrograf m a ’lum otlar tuziladi (4.4-rasm).
Qm 3/ s
150
100
50
A
— I 
1 
i 
H J — — — — — —
v I I I I I I I V V VI V IIV IIIIX X X I X II
oylar
4.4-rasm.
So‘x daryosining Sariqanda qishlog‘idagi suv o ‘lchash
joyida olingan ma'lumotlar bo'yicha ta’minlanganligi 
P =
 80% ga
teng bo'lgandagi hisobli gidrografi.
D aryo oqim ining yil ichida ta q sim la n ish in i gidrom etrik
kuzatish m a’lum otlari yetarli b o ‘lm aganda hisoblash.
Daryo oqimining yil ichida taqsimlanishini gidrometrik kuzatish 
m a ’lumotlari yetarli bo'lganda (10 yildan kam) hisoblashda
151

---

o'rganilayotgan daryo stvoriga taalluqli suv sarflarining tanlangan 
o'xshash daryo stvori topiladi. Bunda suv sarflari o'rtasidagi 
bog'lanish grafikiaridan foydalaniladi. Bundan tashqari tum an 
chizmalari va daryo oqimining yil ichida taqsimlanish parametr- 
larining tabiiy-geografik omillar o'rtasidagi bog'lanishlardan 
amaliy ishlarda foydalaniladi.
Kuzatish m a ’lumotlari yetarli bo'lib, lekin gidrologik qatorni 
uzaytirish uchun kamlik qilsa, tog'li viloyatlarning suv o'lcnash 
joylaridagi daryo oqim ining yil ichida taqsimlanishi taxm inan 
quyidagicha belgilanadi:
a) Quyidagi bog'lanishlar bo'yicha:
bu yerda: 5 — V: L. Shuts ko'rsatkichi, iyul-sentabr davridagi 
oqimning m art-iyun davii oqimiga nisbati, yani
^ — yillik miqdoriga nisbatan foizda iyul-sentabr davridagi
H„, - daryoning suv yig'ish havzasining o'rta cha balandligi.
b) Bevosita kuzatish m a ’lumotlari kam bo'lganda 8 = / ( H ) 
va 
W vl, _ = f l ( H J
bog'lanishlari yordamida tuzilgan izochiziqlari 
xaritasi bo'yicha.
c) Oqim o'rganilm agan joylar uchun 5 v a
^ qiym atlari 
quyidagi formulalar b o 'yicha aniqlanadi:
bu yerda: H (.r — daryo suv yig'ish havzasining o'rtacha o'lchangan 
balandligi, km. Koeffitsientlar 
В
va 
D
qiymatlari quyidagilarga teng: 
O'rta Osiyojanubi va markazi uchun 
B =
0.0265 va 
D =
3.40, 
Shimoli uchun 5 = 0 . 0 4 1 4 va Z) =4,28.
Gidrometrik kuzatish m a ’lumotlari umuman bo'lmagan daryo 
stvorlari uchun oylik oqim miqdorini (yillik oqimga nisbatan 
foizda) aniqlangan 8 va W K// ^. qiymatlari bo'yicha belgilash 
mumkin.
Hozirgi paytda o'rganilayotgan stvor uchun kuzatish m a ’lu- 
motlari u m u m an b o 'lm ag an d a har turli t a ’minlanganlikdagi 
oqim ning yil ichida taqsimlanishini faqatgina o'xshashlik usuli 
bo'yicha belgilash mumkin.
(4.38)
(4.39)

---

Bundan tashqari tu m a n chizm alari va daryo oqim ining yil 
ichida taqsimlanishi param etrlarining tabiiy-geografik omillar 
o'rtasidagi regional bog'lanishlar bo 'y ich a gidrometrik kuzatish 
m a ’lumotlari um um an b o 'lm aganda daryo oqim ining yil ichida 
taqsimlanishini o'rganish m um kin.