Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

5 .7 . D aryo oqim hajmini k o ‘p yillik rostlash
0 ‘lkamizdagi mavjud mavsumiy — yillik rostlashdagi ko'pchilik 
suv om borlari daryo oqim hajm ini faqatgina yil davom ida qayta 
taqsimlaydi. Surunkali kamsuv yillar mavsumiy-yillik rostlashdagi 
suv om borlari suvga bo'lg an talabga javob berolm asligi sababli 
(H ^ < £ /b o ‘lganda) k o 'p yillik rostlashdagi suv om borlarini barpo 
etishga majbur bo'lingan. Bunga misol tariqasida N orin daryosida- 
gi T o 'x tag 'u l va Vaxsh daryosidagi R angun suv om borlarini 
keltirish m um kin.
O q i m h a j m i n i k o ' p y i l l i k r o s t l a s h
daryo 
oqim ining uzoq yillar davom ida qayta taqsim lanishidir. B unda 
rostlash sikli (suv om borini suvga to 'ld irilish i va b o 'shatilish i) 
b ir n echa yil davom etadi.
Bizga m a’lum ki, daryolarda sersuv va kam suv yillar 3-5 va 
u ndan k o 'p yillarni o 'z ichiga olgan b o 'lib , bu hoi qaytarilib 
turiladi va ular sikllar (davrlar) deb ataladi.K o'p yillik rostlashdagi 
suv om bori sersuv yillar siklida to 'ld irilib b o rilad i, kam suv 
yillar siklida esa b o 'shatiladi. D aryo o qim ini k o 'p yillik rostlash 
quyidagi im koniyatlarni yaratadi:
a) 
kam suv yillar ku zatilay o tg an d a suvga b o 'lg a n talab n i 
qoplashdagi yetishm asliklarni ancha kam aytiradi;
208

---

b) 
m avsum iy rostlashdagi suv bilan ta ’m inlashga nisbatan 
suvdan yillik foydalanish m iqdorini oshiradi.
K o 'p yillik ro stlash g a m o 'lja lla n g a n suv o m b o ri ikkita 
m uam m oni hal qiladi:
a) sersuv yillardagi ortiqcha suvlar hisobiga kam suv yillar 
siklida yetishmasliklarni qoplaydi;
b) mavsumiy rostlashdagi suvdan foydalanishga nisbatan suvdan 
yillik foydalanishni oshiradi.
Yuqorida qayd etilgan ikkala m uam m o bir paytda qo'shib hal 
qilinadi, ya’ni k o 'p yillik rostlashdagi suv om borini loyihalashda 
faqatgina suvdan foydalanish 
im k o n in i oshirib q o lm asd an 
(sug'orish m aydonlari, G E S q u w a tin i va h.k.) em as, balki suv 
yetishm asligini kam aytirishni m aqsad qilib qo'yadi.
S hu nd ay qilib, o q im n in g k o 'p yillik ro stlash d a kam suv 
yillardagi suv tanqisligi joriy yilning oqim i va suv om borida 
o 'tg an sersuv yillarda to 'p lan g an suvlarning ayrim qism ining 
ishlatilishi bilan qoplanadi.
Oqim hajm ini k o 'p yillik rostlash suv resurslaridan kom pleks 
foydalanish masalalariga javob beruvchi rostlashning eng to 'liq va 
m ukam m allashgan turidir.
Oqim hajm ini k o 'p yillik rostlashdagi suv om borlari boshqa 
turdagilaridan ko'ra o'zining katta o'lcham lari bilan ajralib turadi.
O qim hajm ini k o 'p yillik rostlashda b o 'lg an suv om bori 
quyidagi shartni bajarishi shart. H ar yili suv om boridan m untazam
ravishda ishlatiladigan suv m iqdori unga quyiladigan daryoning 
oqim hajmi m e ’yoriga teng bo'lishi kerak, y a’ni:
Uk y.
= 
.