Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

H isobli yoki b a ’zid a katastrofik suv sarflari suv om bori
to 'g 'o n in in g tashlab yuboruvchi yorig'i, ko'prik osti yorig'ini
hisoblashda, to 'g 'o n siz suv o lish inshootlarini loyihalashda,
hisobli katastrofik suv sathlarini aniqlashda, dam balarni barpo
etishda va boshqa holatlarda zarurdir. Ko'pincha to'lin suv va toshqin
suvlarning maksimal ordinatalarini hisoblash bilan kifoyalanadi.
Suv om borining ortiqcha suvlarini tashlab yuborish inshootlari­
ni va toshqin suvlarning tarqalishi moMjallangan suv om borlarini
216
/

---

hisoblashda katastrofik toshqin suvning hisobli gidrografini bilish 
talab qilinadi.
Suv om bori ta ’sirida to 'lin suv, toshqin suv gidrografi ortiqcha 
suvlarni tashlab yuborish gidrografiga aylanadi, m aksim al suv 
sarflari kam ayadi, toshqin suv suv om boriga kirib, yoyilib ketadi. 
Suv om borida to 'lin suvning tarqalishini hisoblash ayrim suv 
om bori ham da suv om borlari guruhi (kaskadli) uchu n bajariladi.
Suv om borida toshqin suvning tarqalishini hisobga olish, suv 
oluvchi inshootlar o'lcham larini kamaytirish va suv om bori hajmi 
hisobiga kichraytirish im konini beradi.
Suv om bori hajmini ko'paytirish qism an toshqin suv yig'ishga 
im kon beradi, tashlab yuboriladigan suv sarfini va shu m aqsadda 
o 'rn atilg an inshootlar o 'lch am in i kam aytiradi, lekin bu sh aro it­
da suvning dim lanish belgisi ko 'tarilish i natijasida suv bosgan 
m aydonlar ko'payadi.
T o 'lin suv, toshqin suv m aksim al suv sarfini kam aytirish 
uchun m o'ljallangan suv om b o rin in g hajm i tex nik-iq tisod iy
hisoblashlar asosida tanlanadi.
T o 'lin suv yoki toshqin suvlarning hisobli gidrograflari asosiy 
daryodagi kirish stvori va dim lanish seziladigan m in taqadan
yuqorida joylashgan asosiy daryo irm oqlaridagi stvorlar uch un
tuziladi. Suv om borini ekspluatatsiya qilish paytida kirish stvorida 
maksimal suv sarflari bo'yicha uzluksiz gidrom etrik kuzatuv ishlari 
olib boriladi. Agar bunday inshootlar kuzatuv stvorida (chiqish 
stv o rid a ) olib b o rils a , to s h q in suv h iso b li g id ro g ra fi suv 
om borining chiqish stvoriga ko'chiriladi.