Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

5 .4 -ja d v a l
D .I.K och erin in g soddalashtirilgan usulida suv om borida m aksim al suv
sarfining tarqalishini hisoblash
К
T
as
h
la
b
 
y
u
b
o
ri
la
d
ig
a
n
 
su
v
sa
rf
i,
 
m 
/s
Ja
d
. 
re
ze
rv
 
si
g
'i
m
,
Vj
 
m
ln
.m
’
M
a
k
. 
sig
'im,
V 
m
ax
 
m
ln
.m
3
Mak
.c
hu
qu
rli
k,
H 
m
ax
 
m
.
Su
v 
tashla
mad
agi
 
su
v
sa
th
i.
 
m
. 
h
n \
-s:
r-
II
T
a
sh
la
m
a
 
en
i 
— 
В
jf
Narx, mln so’m
Su
v 
o
m
b
o
r
i
R
,
Su
v 
ta
sh
la
m
a
R
.
D
a
m
b
a
R
3
QC
5 +j4
я 
oi
->
+_
oi
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
13
221

---

1.To‘lin suv va toshqin suv oqimlari qaysi tartibda hisoblanadi?
2. Suv omborining suv balans tenglamasi nimadan iborat?
3. Maksimal suv sarflarining suv ombori orqali tarqalishi qanday 
hisoblanadi?
4. Hisoblashlarda toshqin suv gidrografi qaysi shaklda qabul 
qilinadi?
5. Hisoblashlarda jadallashgan hajm qaysi formula yordamida 
hisoblanadi?
5 .9 . Suv om borining ishlatilishi
Suv o m borini texnikaviy ishlatish m axsus ishlatish xizm ati 
yordam ida am alga oshiriladi. Ishlatish xizm atining vazifalariga 
quyidagilar kiradi:
1. Rejadagi suv ta ’m inoti va yuqori, pastki byeflarda norm ativ 
sharoitlarni bajarish uchun suv om boridagi suv resurslarini to ‘g‘ri 
rostlash.
2. Suv o m b o ri h o la tin i d o im iy n a z o ra t q ilish , u la rd a
q u rilm alarn i sozlash ishlarini olib borish, suv to sh q in la rin i 
halokatsiz o 'tk az ish , suv om bo rid an b o 'ladigan suv isroflarini 
kamaytirish choralarini ko'rish, suv qirg'oqlarining shakllanishiga 
qarshi kurash ishlarini olib borish, suv o m bo rin i loyqa va suv 
o'tlari bosishiga y o i qo'ym aslik.
3. Yuqori va pastki byeflarda suv sathini m untazam o 'lchash, 
talabga qarab beriladigan suv va tashlab yuboriladigan suvlarni 
hisobga olish.
4. Suv ombori suv resurslarini ifloslanishi va kamayib ketishidan 
muhofaza qilish.
5. Gidrotexnik inshootlar qismlarini o 'z vaqtida ta ’mirlab turish. '
Suv ombori suv resurslaridan foydalanishning asosiy qoidaiari.
Suv om bori suv resurslaridan foydalanishning asosiy qoidalarini 
bajarishda quyidagi m a ’lum otlar keltiriladi:
1. Suv om bori qaysi m aqsadda qurilgani.
2. D aryoning asosiy gidrologik tavsiflari: suv yig'ish havzasi, 
daryoning uzunligi, oqim m e’yori va uning statistik param etrlari.
3. Suv om borining norm ativ sathlari va hajm lari.
4. Batigrafik va hajmiy tavsiflar.
5. G idrouzel qurilm alarining konstruktiv va gidravlik tavsiflari.
6. Suvdan foydalanuvchilar va iste’m ol qiluvchilar ro'yxati.
7. Hisobli rejadagi foydalanish tartibi.
8. Suv resurslaridan foydalanish tartibi.
T a k r o r l a s h u c h u n s a v o l l a r
2 2 2
/1

---

Oylik, yil choragi va yil davom ida suv om b o rin i ishlatish 
rejasining asosiy qoidalari tuziladi, bunda gidrologik m a’lumotlardan 
foydalaniladi va u asosida suv om boriga suvning oqib kelishi 
m uddatlari va miqdori belgilanadi.
Suv om bori suv resurslarini navbatchi-dispetcher boshqaradi. 
U oqim hajm ini rostlashning dispetcherlik grafigi, qoidalariga 
asoslanib ish yuritadi.
D isp etch erlik qoid alari suv resu rslarin in g ta rtib i va suv 
rejim ini, suv sathlari va suv sarflarining chegaraviy am p litu- 
dasini, suv zaxiralari, suvning oqib kelishi m iqdorini, sanitar, 
baliqchilik va kem a qatnovi uchun kerakli suvlarni belgilaydi. 
S huningdek, asosiy qoidalarga suv o m b o rin i ifloslan ishd an 
muxofaza qilish ham kiradi. Yuqoridagi qoidalarga am al qilinishi 
Qishloq va suv xo'jaligi vazirligining tashkilotlari tom onidan nazorat 
qilinadi.
Suv om bori h o la tin i k u z a tish . G id ro u z e ln i ish latu v ch i 
xodim lar suvni oqib kelishi va sarflanishini doim iy hisobga olib 
tu rad ilar. Shu bilan birgalikda suv om bori va gidro tex n ik a 
qurilm alarining holatini kuzatish quyidagi tavsiyanom alar va 
ko'rsatm alar asosida olib boriladi:
1. Suv om borida gidrom etrik va gidrom eteorologik xizm at 
ko'rsatish uchun gidrologik postlar o 'rn atila d i. U larning soni va 
joylashishi suv om borining o 'lc h a m i va shakli tuzilayotganda 
belgilanadi.
2. Suv om borining ishlatilishi jaray o n id a gidrologik postlar 
joylashishi va soniga tu zatm alar kiritiladi. Asosiy gidrom etrik 
qurilm alarga suv om borining kirish stvoridagi gidrologik post va 
irm oqlardagi po stlar kiradi. K atta m asofaga c h o 'z ilg a n suv 
om borining mavjud hajmi undagi suv sathi b(^.yicha aniqlanadi. 
Suv om boridan chiqadigan suv sarfi tarirovka qilingan qurilm alar 
yoki maxsus suv o 'lchag ichlar yordam ida am alga oshiriladi.
3. G idrom eteorologik m a’lum otlar (uzoq va qisqa m aksim al 
suv sathlari m a ’lum oti suv om borining issiqlik va suv balansi 
b o'y ich a m a ’lum otlar) B oshgidrom et to m o n id a n chop etiladi.
4. M a’lum otlam i yig'ish va uzatish uchun aloqa yo'llari tashkil 
etiladi.
5. Suv om borini ishlatish tashkiloti atm osfera yog'inlari, suv 
om boriga oqib kelayotgan yer usti va yer osti suvlari, bug'lanish, 
shim ilish, tashlab yuboriladigan suvlar haqidagi m a ’lum otlardan 
foydalanadi.

---

6. K uzatishlar tarkibiga to 'g 'o n orqali suvning shim ilishi, 
loyqalik hajm ini aniqlash kiradi.
7. Q ish o y la r id a suv o m b o r id a g i q u r i l ma l a r n i m u z
oqim larining k o 'chishidan asrash bo'yich a cho ralar ko'riladi.
8. Y irik suv o m b o r la r id a g id r o lo g ik , g id ro g e o lo g ik , 
gidrokim yoviy, gidrobiologik va suv om borining a tro f m uhitga 
ta ’sirini o'rganish bo'yicha ilm iy-tadqiqot ishlari olib boriladi. Bu 
ish lar suv o m b o rin i n a z o ra t q ilish , b o sh q a rish u su lla rin i 
takom illashtirish im konini beradi.