Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

1.5. 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi
huzuridagi Boshgidromet hamda Qishloq va suv x o ‘jaligi
vazirligida olib borilayotgan gidrologik ishlar
G idrom eteorologiya xizmati 0 ‘zbekiston Respublikasidagi 
keksa ilmiy-ishlab chiqarish tashkilotlaridan biridir. Rasmiy 
ravishda uning tashkil etilgan sanasi 1921-yilning 7-m ayi 
hisoblanadi. Aslida T u rk is to n o ‘lkasida gid ro m eteo ro lo g ik
kuzatishlar XIX asr o'rtalaridan boshlangan.
Hozirgi paytda O'zbekiston Respublikasi Boshgidrometi 400 
dan ortiq kuzatish joylaridan iborat tarm oqqa ega. Bularning
12

---

ichida gidrologik kuzatish ishlarining salmog'i katta. Amudaryo va 
Sirdaryo havzalaridagi d a r y o la r b o 'y i c h a gidrologik rejim 
e l e m e n t l a r i n i y o ritu v c h i h a r yilgi g i d ro lo g ik y i l n o m a l a r
(yejegodniki) chop etilib turibdi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Boshgidrometi quyidagi tarkibga ega: 
G id ro m etm ark az, Tabiiy m u h itning ifloslanishi m onitoringi 
Boshqarmasi, Aloqa va axborotni qayta ishlash Boshqarmasi, Yer 
usti k u z a tu v la ri t i z i m in i e k s p lu a ta ts iy a qilish te x n ik a v iy
Boshqarmasi, Gidrom eteorologiya jarayonlariga t a ’sir etishning 
harbiylashgan Boshqarmasi, O 'rta Osiyo ilm iy-tadqiqot gidro­
m e te o r o lo g iy a in s titu ti, I lm iy -is h la b c h i q a r i s h k o rx o n a si 
«Gidrometasbob», Toshkent G idrom eteorologiya texnikumi.
Boshgidromet gidrologiya, glyatsiologiya, qishloq xo'jaligi 
meteorologiyasi, iqlim bo 'y ich a tadqiqotlar, bu tu n Markaziy 
Osiyo hududi bo'yicha tabiiy m uhitning ifloslanishi va boshqa 
sohalar bo'yicha yirik ilmiy-uslubiy m arkaz hisoblanadi.
Respublikada sug'orma dehqonchilikning rivojlanishi va yangi 
q o ' r i q y e r l a r n i n g o c h i l i s h i t u f a y l i 3 0 - y i l l a r b o s h i d a n
gidrometxizmat oldida xalq xo'jaligini gidrologik axborot va 
daryolar suvining miqdori m a ’lumoti bilan t a ’minlash vazifasi 
qo'yilgan edi.
XX asming 20—30-yillari mutaxassis-gidrologlar E.M. Olde- 
kop, L. K. Davidov, P. M. Mashukovlar boshchiligida tog' daryolar 
oqimini bashorat qilish usuli ishlab chiqildi. Yildan-yilga gidrologik 
xizmat ko'rsatish kengaydi. 70-yillarning ikkinchi yarmida xalq 
x o 'ja lig in in g suvga b o 'lg a n talab i S ird a ry o va A m u d a r y o
imkoniyatidan ham oshib ketdi. Shu m unosabat bilan mavsumiy 
va k o 'p yillik rostlashdagi suv om borlari qurildi va natijada 
daryolarning tabiiy rejimi o'zgarib ketdi.
Bu hoi gidrologlarni gidrobashoratning yanada m ukam m al 
u s u lla rin i y a r a tish g a u n d a d i . Bu is h la r g i d r o b a s h o r a t l a r
bo'limining boshlig'i YE. I. G irnik va S. I. Soboleva tom onidan 
faollashtirildi.
Xavfli gidrologik jara y o n lar — sellar, tog'lardagi к о ' liar 
suvining tosh ish i, d a ry o la r su v ining m u zlas h h o d is a la rin i 
kuzatish uchun aviatsiyadan keng foydalana boshlandi. I. YE. 
G o r s h e n i n , B.A. B o n d a r, N . P . C h e r t a n o v ra h b a rlig id a g i 
gidrografik guruh suv ombori loyihalanadigan daryolarning o'zan 
rejimini o'rgandilar.
O 'O I T G M ld a O 'rta Osiyo suv manbalarining rejimi bo'yicha 
m a ’lumotnoma monografiyasi tuzildi. Daryo oqimini hisobga olish 
va hisoblash ishlari takomillashtirildi. Bundan tashqari, gidrologik 
tadqiqotlarda m atem atik modellashtirishga katta e ’tibor berildi.

---

C hunonchi. Orol dengizi m uam m osi bilan shug'ullanib, Orol 
bo'yi samolyot va Yer s u n ’iy yoMdoshi axborotlari yordamida, 
ilmiy safar yo ‘li bilan o'rganilm oqda. Orol dengizi suv sathining 
pasayishi davri uchun suv balansi N. YE. Gorelkin va F.E. Ru- 
binova tom onidan tuzildi.
Qishloq va suv xo'jaligi vazirligida gidrometrik ishlar, asosan, 
gidromeliorativ tizimlarida suv resurslarini hisobga olish va 
u la rd a n u n u ml i f o y d a la n ish m a q s a d id a olib b o rilm o q d a . 
O'zbekiston qishloq va suv xo‘jaligi vazirligining 1393-sonli 1981- 
yil 27- iyul buyrug'iga muvofiq Qoraqalpog'iston Respublikasi va 
viloyatlardagi mavjud meliorativ tizimlar Boshqarmasi Viloyat- 
larning gidrogeologo-meliorativ ekspeditsiyasiga aylantirildi. Bu 
ekspeditsiyaning asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:
1. Kuzatuv va pyezometrik tarmoqlarda, gidropostlarda rejimni 
o'rganuvchi m uqim kuzatuvlarni olib borish.
2. Sug'orma va zovur-drenaj suvlarining sifatini nazorat qilish.
3. Tuproq namligini kuzatish.
4. Sug'orishda ishlatiladigan suvni hisobga olish va nazorat qilish.
5. Z ovur-drenaj tarm oqlaridagi ishlarning unum dorligini 
kuzatish va boshqalar.
Boshgidromet ham da Qishloq va suv xo ‘jaligi vazirliklaridan 
tashqari, Energetika va qurilish vazirliklarida maqsadga muvofiq 
kerakli gidrometrik ishlar olib borilmoqda.