Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

 Tabiatda suvning katta va kichik aylanma
harakati chizmasi.
IS

---

Chunc
bo'yi
ilmiy
pasay
binov
Q
gidrc 
ulan
O 'zt 
yil 2 
vilo 
larn 
eks
o ‘r
ki
u
к
yiriklaridagi suv zaxirasining yangilanishiga bir necha yuz yil 
kerak bo'ladi.
Butun Yer kurrasidagi suv aylanishining eng yirik qismi — 
okeanlar va dengizlardir. Ular ustidan bir yil davomida 505 ming 
km 3 suv bug‘ga aylanib, shulardan 86,5 foizi quruqliklarga yetib 
bormasdan yana okeanlar ustiga yog‘in bo'lib tushadi. Bu к i с h i к 
s u v a y l a n i s h i deb ataladi.
Okean yuzasida bo'lgan bug‘lanish, kondensatsiya va okeanga 
tushadigan yog'indan iborat kichik suv aylanishidan tashqari 
suvning yana ikki xil aylanishi mavjud. Bu alohida olingan quruqlik 
doirasida va Yer kurrasi miqyosidagi aylanish.
S u v n i n g q u r u q l i k d o i r a s i d a g i a y l a n i s h i — 
namlikning chekka hududlardan quruqlik ichkarisiga olib borilishi, 
bug'lanishi va daryo oqim i tashkil topishidir.
S u v n i n g k a t t a а у 1 a n i s h i quruqliklardagi suvlami o ‘z 
ichiga oladi. Quruqlikdan daryo oqimi ko'rinishida okeanlarga yoki 
ular bilan tutashgan dengizlarga qaytib oqib kelgan suv katta 
suv aylanishi jarayonini tugallaydi. Shunday qilib, dunyo okeani, 
atmosfera va quruqlik suvlari yagona tizim sifatida o'zaro bog'lan- 
gandir.
Ko'rilgan chizm a ju d a soddalashtirilgan, aslida esa bu jarayon 
ancha murakkabdir. Chunki Yer kurrasi yuzasidagi suvning bir 
qismi um um iy suv aylanishi jarayonidan chiqishi (m asalan, 
tog1 jinslarining gravitatsiyada qatnashishi), bir qismi esa yer 
qa’ridan chiqib, aylanma harakat jarayonida qatnashishi mumkin.
Yer sirtining quruqlik qismida hosil bo'lgan daryo suvlari- 
ning bir qismi okean va dengizlarga quyilsa, bir qismi quruqlik 
ichida qoladi.-Quruqlik yuzasining katta qismi (7—8 foizi) dunyo 
okeani to m o n qiya bo'lib, u yerda hosil bo'lgan daryo oqimi 
okeanga oqib tushadi. Quruqlikning bu qismi o k e a n g a t u t a s n
yoki c h e k k a o q i m l i h u d u d l a r deb ataladi. Daryolar 
suvi bevosita okea n g a oqib kelm aydigan h u d u d la r i c h k i
o q i m l i hududlar yoki b e r k (okeanga nisbatan) h u d u d l a r
deb n o m la n a d i.'
Yer kurrasida chekka oqimli hududlar 117 m ln.km 2 ni, ichki 
oqimli (berk) hududlar esa 32 m ln.km 2 ni tashkil etadi. Eng 
katta ichki oqimli hududlarga Orol-Kaspiy havzasi, Afrikadagi 
Chad ko‘li havzasi. Sahroi Kabir, Arabiston va Avstraliya cho'llari 
misol bo'ladi.
Suvning tabiatda aylanishi tufayli quruqliklarga suv keladi va 
bu suv bilan tuproq, o'sim lik, hayvonot olamining ehtiyojlari 
t a ’m inlanadi, jilg'alar, soylar, daryolar va ko'llar suvga to'ladi.
16

---