Globallashuv sharoitida rivojlanayotgan mamlakatlar davlat moliyasi va moliyaviy tizimdagi islohatlarining yo`nalishi mundarija kirish I bob. Globallashuv sharoitida rivojlanayotgan mamlakatlar davlat moliyasi

Moliya mexanizmining bo‘g‘inlari
Moliya mexanizmining soha va bo‘g‘inlari bir-birlari bilan murakkabligi va boshqa jihatlari bo‘yicha farq qiladi. Masalan, budjet mexanizmi:
- soliq turlarining ko‘pligi;
- ularni undirish usullarining turli-tumanligi;
- moliyalashtirish usullarining turlichaligi;
- byujet mablag‘laridan foydalanishning ko‘p o‘nalishliligi bilan xarakterlanadi.
Korxona moliya mexanizmi orqali esa,
- korxona pul jamg‘armalari shakllari belgilanadi;
- foyda va daromadlar taqsimlanadi;
- moliyaviy resurslar taqsimlanadi;
- turli maqsadli fondlar tuziladi va ulardan foydalanish ta’minlanadi.
Moliya mexanizmining elementlari tarkibida fondlar va to‘lovlarni miqdor jihatdan aniqlash usullari qismi eng harakatchan va tez o‘zgaruvchan bo‘lib, ular ishlab chiqarish shart-sharoitlarining hamda jamiyat oldida turgan vazifalarning o‘zgarishiga qarab tez-tez o‘zgarib to‘g‘rilanib turiladi. Masalan, pul mablag‘lari fondlarining shakllari o‘zgarmagani holda, foydani taqsimlash usullari bir necha bor o‘zgardi, taqsimlash qoldiq usuli, normativ usuli, majburiy to‘lovlar usuli; soliq turlari o‘zgarmagani holda, ularning stavkalari, ular bo‘yicha imtiyozlar, sanksiya va jarima kabi jazo choralari iqtisodiy talablari bozor talablariga ko‘ra tez-tez qayta qurilib, o‘zgarib turadi.
O‘zbekiston soliq tizimida uzoq davr mobaynida samarali faoliyat qilib kelgan oborot solig‘i o‘rniga joriy qilingan qo‘shilgan qiymat solig‘i (QQS)ning stavkasi dastlab 30% miqdorida, keyinchalik 25, 20, 18, 17 % miqdorlarigacha tushirildi. Hozirgi kunda esa, 20 % lik miqdor qo‘llanilmoqda.
Moliyaviy mexanizmni shakllantirish bilan davlat uni u yoki bu davr moliya siyosati talablari bilan iloji boricha to‘la mos kelishiga intiladi. Bu esa davlatning maqsad va vazifalarini to‘laqonli bajarilishining garovi hisoblanadi.

XULOSA VA TAKLIFLAR
Ushbu kurs ishinining asosiy vazifasi hozirgi iqtisodiy globallashuv jarayonini savdo erkinligi, kapital harakatchanligi va to’g’ridan to’g’ri xorijiy investitsiyalardagi asosiy elementlarini o'rganishdir. Bu elementlarning natijasi mahalliy hukumat asosan dunyodagi eng qoloq davlatlar hukumatlari qanday qilib globallashuvga yondashishsi kerakligi haqidagi taklif va tanqidlar berilishiga yo'l ochadi.Bu kurs ishining vazifasi empirik tarzda globallashuvning jamiyat uchun yaxshi va yomon taraflarini o'rganib, global integrallashuv jarayoniga to'g'ri yondashuvchi yo'lni topishda xizmat qilishdir.
Ushbu jarayonlar orasida muallif iqtisodiy jarayonlarni davlat tomonidan tartibga solishni kuchaytirishni ta'kidlaydi, uning yangi iqtisodiy sharoitlarga moslashish strategiyasi bozor kuchlarining harakatlariga ko'proq erkinlik berish, ularning ustidan muayyan nazoratni saqlab qolish, bu ularning harakatlarining eng halokatli oqibatlarini oldini olish yoki yumshatish imkonini beradi.
Ushbu jarayonlarning ta'siri ostida, kurs siyosati, ichki iqtisodiy siyosatning deyarli barcha navlari bilan o'zaro munosabatlarining kuchayishi natijasida, davlat iqtisodiy siyosatining eng muhim elementlaridan biri bo'lib, uning maqsadi davlatning tashqi iqtisodiy mavqeini barqarorlashtirishdan iborat bo'lib, birinchi navbatda, mamlakat to'lov balansining muvozanati va milliy valyuta kursining barqarorligi.
Kurs ishi davomida muallif jahon iqtisodiy hamjamiyatini rivojlantirishning hozirgi bosqichida milliy valyuta ayirboshlash kursi dinamikasi ochiq iqtisodiy tizimning barqarorligining asosiy ko'rsatkichlaridan biri bo'lib qoladi, degan xulosaga keladi. Shunga ko'ra, zamonaviy davlatning iqtisodiy siyosatining asosiy vazifalaridan biri milliy valyutalarning shakllanishining dastlabki bosqichida zaiflashishiga olib keladigan sabablarni aniqlash, shuningdek, ushbu jarayonlarning oldini olish va bartaraf etish bo'yicha eng samarali choralarni topishdir.
O’zbekiston uchun, keng ko'lamli valyuta bozorini shakllantirish va jahon iqtisodiy tizimiga integratsiya yo'lida chuqur iqtisodiy o'zgarishlarni amalga oshirish jarayonida bo'lgan, muntazam ravishda iqtisodiy va siyosiy g'alayonlar boshdan esa, milliy iqtisodiyotning valyuta sohasini tartibga solish muammolari alohida dolzarb ahamiyat kasb etadi.
Moliya siyosati inson faoliyatining mahsus shakli sifatida ustqurma kategoriyalariga taalluqlidir. U bilan jamiyatning iqtisodiy bazisi orasida chambarchas bog‘langan o‘zaro bog‘liqlik mavjuddir.
Bir tomondan, moliya siyosati iqtisodiy munosabatlar orqali vujudga keladi, ikkinchi tomondan, iqtisodiy bazis asosida vujudga kelib va rivojlanib, moliya siyosati ma’lum bir mustaqillikka ega. Shuning uchun u iqtisodiyotga, moliyaning ahvoliga teskari ta’sirini o‘tkazadi. Bu ta’sir har xil bo‘lishi mumkin: bir xil paytlarda siyosiy chora-tadbirlarni o‘tkazish orqali iqtisodiyotni rivojlantirishga qulay shart-sharoit yaratiladi, boshqalarda esa u to‘sqinlik qiladi.
Moliya siyosati moliyaviy munosabatlar mohiyatini o‘zgartirolmaydi. Lekin, davlat moliyaning mohiyatini bilib, u o‘z manfaatlariga qaratishga harakat qiladi.
Moliyaviy munosabatlar - obyektiv voqelik iqtisodiy munosabatining bir qismi bo‘lib, jamiyatning iqtisodiy bazisini tashkil qiladi. Moliya siyosati esa bazisga asoslanadi, shu bazisdan kelib chiqadi. Moliya siyosati ilmiy asoslangan moliyaviy nazariyaga tayanadi va tajribaga ko‘rsatma beradi, shu tariqa moliya siyosati nazariyani tajriba bilan bog‘laydi. Tajriba esa, nazariyaning to‘g‘riligini tekshirish mezonidir.
O’zbekistoning iqtisodiy o'zgarish yo'lidagi dastlabki qadamlaridan boshlab, Rossiya iqtisodiyotining jahon bozoriga faol integratsiyalashuvi va resurslarning harakatlanishi nuqtai nazaridan maksimal ochiqlikka erishish kontseptsiyasi mamlakatning makroiqtisodiy rivojlanishiga asos bo'ldi: kapital, tovarlar va xizmatlar. Shu bilan birga, ushbu konsepsiyani muayyan mamlakatda amalga oshirishning har bir muvaffaqiyatli holatlarida, resurslarning davlatlararo harakatiga cheklovlarni olib tashlash bo'yicha chora-tadbirlar milliy iqtisodiyotni barqarorlashtirish va moliyaviy va pul-kredit tizimlarini jahon standartlariga moslashtirish uchun uzoq va mashaqqatli ish olib borilganligi e'tiborga olinmadi.
O’zbekiston pul-kredit tizimida bozor munosabatlarining shakllanishining boshlanishida tijorat banklarining xalqaro bozorlarga to'g'ridan-to'g'ri kirish mexanizmi orqali zamonaviy bank texnologiyalariga jadal kirish imkoniyati yaratildi. Natijada, valyuta operatsiyalari pul-kredit munosabatlarining tashkil etilishining yuqoriligi bo'lgan bank tizimini rivojlantirishning evolyutsion jarayoni o'rniga, inqilobiy yutuqqa ustunlik berildi, ya'ni. bozor iqtisodiyoti shakllanishining alohida bosqichlarini "o'tish" imkonini beruvchi valyuta bozori shaklidagi bazani jadal yaratish.