Gömrük işi Hazırladı: L. M. Hüseynova
Gömrük dəyəri və onun təyin edilməsi üsulları
Yüklə 1,26 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Gömrük dəyəri və onun təyin edilməsi üsulları.
Suallar: 1. Gömrük dəyəri anlayışı və onun funksional təyinatı. 2. Gömrük dəyərinin təyin edilməsi sistemi. 3. Gömrük dəyərinin gətirilən malların sövdələşmə qiyməti ilə müəyyən edilməsi üsulu (I usul). 4. İdentik (eyni) malların sövdələşmə qiyməti üsulu (II usul). 5. Eynicinsli malların sövdələşmə qiyməti üsulu (III usul). 6. Dəyərin çıxılması üsulu (IV üsul). 7. Dəyərin toplanması üsulu (V üsul). 8. Ehtiyat üsul (VI üsul). 9. Az-can R-nın ərazisinə gətirilən malların gömrük dəyərinin bəyan edilməsi. “Gömrük Tarifi haqqında” Az R-nın qanunu Az-canda gömrük nəzarəti təcrübəsində gətirilən malların gömrük dəyərinin təyin edilçəsinin başlıca prinsip və normalarının hüquqi əsasını müəyyən edir. Bu prinsip və normalar mütəxəssisıər arasında “Gömrük dəyəri kodeksi” adlandırılan,Tarif və Ticarət üzrə Baş Sazişin – GATT VII maddəsinin tətbiqi üzrə Sazişin müddəaları ilə təsbit edilmişdir. Azərbaycan iqtisadiyyatının müasir dövrindəki xüsusiyyətləri, Az-nın təsərüffat hüquqi sisteminin inkişaf etmiş ölkələrin sistemindən fərqli cəhətləri gömrük dəyərini təyin edilməsi sisteminin ttəbiqinə müəyyən çətinliklər yaradır, normativ-hüquqi bazanın real şəraitə uyğunlaşdırılmasını tələb edir. Bununla birgə Az-can R-nın yaxın gələcəkdə Ümumdünya Ticarət Təşkilatına daxil olmaq marağı beynəlxalq prinsip və normaların maksimum dərəcədə ttəbiqini, onların gömrük dəyərinin təyini üzrə normativ sənədlərdə və ümumilikdə gömrük orqanlarının fəaliyyətində nəzərə alınmasını obyektiv məcburiyyət kimi qarşıda qoyur. 167 Malların gömrük dəyəri bəyanetməni həyata keçirən şəxs tərəfindən Gömrük Məcəllə və “Gömrük tarifi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə nəzərdə tutulmuş qaydada müəyyən olunur. (maddə 220) Gömrük tarifinin tətbiqi, tarif tənzimləmələri tədbirləri, onların beynəlxalq norma və qaydalara uyğunluğu, həmçinin tarif əhatəsini real səviyyəsi gömrük rüsumları və ödənclərinin bazasının hesablanma formasını müəyyən edən qaydalarından asılıdır. Malların gömrük sərhədindən keçirilməsi zamanı vergiqoyma bazasının təyin edilməsi qaydalarının müəyyən edilməsində həm dövlət, həm də kommersiya dairələri maraqlıdır. Aydındır ki, malın istehsalçıdan istehlakçıya dögru hərəkətinin müxtəlif mərhələlərində onun dəyəri müxtəlif olacaqdır, belə ki, müxtəlif dəyər komponentlərini özündə şəmləşdirəcəkdir və bu dəyərlərin hər biri özünəməxsus qaydada hesablanacaqdır. Malların gömrük sərhədindən keçirilməsi zamanı gömrük ödənclərini hesablanması üçün istifadə olunan dəyəri, malın satıcından alıcıya qədər müəyyən hərəkət mərhələsində formalaşır, bu mərhələyə uyğun komponentləri (xərc və gəlirləri) özündə cəmləşdirir və malın gömrük dəyəri kimi baxılır. Malların gömrük dəyərinin müəyyən edilməsi sistemi gömrük qiymətləndirilməsinin beynəlxalq təcrübədə qəbul olunmuş ümumi prinsiplərinə əsaslanır və Az R-nın gömrük ərazisinə gətirilən və bu ərazidən çıxarılan mallara şamil edilir. Gömrük dəyəri mal Az-can R-nın gömrük sərhədindən keçirilərkən deklarant tərəfindən Az R-nın gömrük orqanına bəyan edilir. Deklarant tərəfindən bəyan edilmış gömrük dəyəri və onun müəyyən edilməsi ilə bağlı məlumatlar dəqiq, kəmiyyəti təyin oluna bilən və sənədlərlə təstiq edilmiş məlumatlara əsaslanmalıdır. Əgər gömrük nəzarəti nəticəsində malın gömrük dəyərinin düzgün təyin edilmədiyi və gömrük orqanlarına bəyan edildiyi aşkara çıxarsa gömrük Məcəlləsinə görə belə hal gömrük qaydalarının pozulması kimi qiymətləndirilir. 168 2. Mövcud gömrük qanunvericiliyi GATT çərçivəsində hazırlanmış gömrük dəyərinin təyin edilməsi üsullarını əsas götürür. Az-can R-na idxal edilən malların gömrük dəyərinin təyin edilməsi üsullarından hazırda qüvvədə olan gömrük tarifi haqqında qanuna əsasən aşağıdakı ardıcıllıqla istifadə olunur: 1. Gətirilən malların sövdələşmə qiyməti ilə. 2. Eyni (identik) malların sövdələşmə qiyməti ilə. 3. Eynicinsli malların sövdələşmə qiyməti ilə. 4. Deyərin çıxılması üsulu. 5. Dəyərin toplanması üsulu. 6. Ehtiyat üsulu. Üsulların tətbiq ardıcıllığı dəyişdirilə bilməz (4-cü və 5_ci üsullar istisna təşkil edir). Hər bir sonraki qiymətləndirmə üsulu o zaman tətbiq edilir ki, ondan əvvəlki üsul gözlənilən səmərəni verməsin. Ikinci və üçüncü üsullar gömrük dəyərinin təyon edilməsində ilkin baza kimi eyni malların və eynicinsli malların sövdələşmə qiymətlərinə əsaslanır. Bu halda həm gömrük orqanlarında olan məlumatlar, həm də deklarant tərəfindən sənədli təstiq tapmış məlumatlar istifadə oluna bilər. Məlumatın seçilməsində əsas meyar dəyərləndirilən sövdələşmənin şərtlərinə yaxınlıq dərəcəsidir. Dəyərin çıxılması və toplanması üsullar gömrük dəyərinin hesablanmasının prinsipcə fərqli bazasını nəzərdə tutur. 4-cü üsul malların dəyişilmədən (yaxud emal edilmiş şəlikdə, lakin əgər bu emalın malın qiymətinə təsirini müəyyən etmək mümkün olduqda) satıldığı qiymətə əsaslanır. 5-ci üsul malın istehsalına çəkilən məsrəflər barədə məlumata əsaslanır. 169 6-cı üsul ehtiyat üsuldur və o zaman tətbiq edilir ki, ilk 5 üsuldan istifadə etmək mümkün olmasın. Həmin üsul əvvəlki üsulların şərtlərindən daha çevik istifadəni və dünya bazarının qiymətlərdən istifadəi nəzərdə tutur. 3. Gömrük dəyərinin getirilən malların sövdələşmə qiyməti ilə müəyyən edilməsi üsulu dəyər əsasında malik olan alqı-satqı xarici ticarət bağlaşmalarına uyğun olaraq gətirilən mallara tətbiq edilir. Hesablaşma forması (inkasso, bank köçürməsi, akkreditiv) prinsipial əhəmiyyət kəsb etmir. Gömrük rəsmiləşdirilməsi anına ödəniş sənədlərinin olmaması I üsulun tətbiqindən imtina edilməsinə və digər üsullardan istifadə ediməsinə əsas ola bilməz. Əgər fakturada göstərilən və deklarant tərəfindən bəyan edilən gömrük dəyəri gömrük orqanları tərəfindən ödənc sənədləri olmadan qəbul edilmirsə, bu zaman şərti buraxılış rejimindən istifadə edilə bilər. Gömrük dəyərinin müəyyən edilməsinin sadələşdirilməsi və unufikasiyası məqsədi ilə şərti dəyər bağlaşmaları (pul vəsaitlərinin real hərəkəti olmayan) ilə gətirilən malların gömrük dəyərinin 1 üsulla təyininə yol verilir. Belə bağlaşmalara mübadilə, kompensasiya göndərişləri, zəmanət hesabına və əvəzsiz göndərişlər (məsələn, bağışlamalar) aid edilə bilər. Bu halda, müvafiq sənədlərdə (müqavilə, saziş), preforma hesablarda, gətirilən ölkənin gömrük bəyannaməsində bu əməliyyat üzrə malların hər birinin dəyəri göstərilməlidir. Eyni zamanda müqavilə - komissiya və ya konsiqnasiya əsasında gətirilən mallara bu üsul tətbiq edilməməlidir. Cünki bu halda malın mütləq alqı-satqı deyil, yalnız satış üzrə xidmətlər göstərilməsindən danışıla bilər. Gömrük tarifi haqqında qanunun 18-ci maddəsinin birinci bəndinə görə Az R-nın gömrük ərazisində gətirilən malın gömrük dəyəri malın gömrük sərhədindən keçirildiyi anda bu mal ücün faktiki ödənilmiş və ya ödəniləcək sövdələşmə qiymətdir. 170 Sövdələşmə qiyməti müəyyən edilmiş əlavələr və hesabdan çıxmalar nəzərə alınmaqla dəqiqləşdirilir. Malların gömrük dəyəri 1 üsulla müəyyən edilməsi zanmanı gətirilən mala görə ödənilmiş və ya ödənilməli olan sövdələşmə qiymətinə müəyyən məbləğlər əlavə oluna bilər. Sövlələşmə qiymətinə qabaqcadan daxil edilməmiş komponentlər: - malın hava və dəniz limanınadək, yaxud respublikanın gömrük ərazisinə daxil olduğu digər yerə qədər çəkilən xərclər; - nəqliyyat xərcləri; - malın yüklənmə, boşaldılma və yenidən yüklənmə xərcləri; - sığorta xərcləri. Faktiki ödənilmiş və ya ödənilməli olan qiymət – alıcının satıcıya idxal mallar üçün ödədiyi, yaxud ödəyəcəyi, lakin gömrük rəsmiləşdirilməsi anınadək helə ödəməmiş olduğu ödənc məbləğlərinin cəmidir. I üsuldan istifadə etməyə yönəlmiş ən mühüm tələblərdən biri gömrük dəyərinin təyin edilməsi məqsədi ilə deklarant tərəfindən təqdim edilən məlumatların sənədli təstiqidir. Gömrük dəyəri birinci üsulla o zaman təyin edilə bilər ki, onun gömrük dəyər bəyannaməsində göstərilən bütün elementləri müvafiq sənədlərlə təstiq edilmiş olsun. Sövdələşmə qiyməti – hesab-faktura, bank ödəniş sənədləri və alqı-satqı müqaviləsi ilə təstiq edilməlidir. Qiymətə əlavələr və ya çıxarışlar müvafiq ödəniş, mal-müşayiət, siğorta, gömrük və digər sənədlərlə təstiq edilməlidir. Müqavilə iştirakçıları qarşılıqlı-asılı şəxslər olduqda I üsul istifadə edilə bilməz. 171 Satıcı və alıcının qarşılıqlı asılılığı barədə məlumat dömrük dəyər bəyannaməsində göstərilməlidir. Gömrük orqanı qarşılıqlı asılılığın olub-olmaması barədə bəyan etdiyi, həmçinin nəşr edilmiş məlumatların analizi nəticəsində əldə etdiyi məlumatlarla tutuşduraraq qərar qəbul edir. Əgər gömrük orqanına bəyan edilməmiş belə əlaqə müəyyən edirsə, bu barədə idxalçıya xəbər verir, ona əksini sübüt etməyə və bəyan edilmiş dəyəri sənədli təstiq etməyə imkan yaradır. Bu zaman qarşılıqlı asılılığın xüsusi yoxlama zərurəti yükün saxlanılmasına əsas vermir. Yük adi qaydada göndərilir, keçirilən yoxlamanın nəticələrinə əsasən gömrük dəyəri yenidən hesablanır, rüsumun və digər vergilərin ödənilməmiş miqdarı tutulur. Birinci üsuldan istifadənin mümkünlüyü müəyyən edildikdən sonra, sövdələşmə qiyməti dəqiqləşdirilir, “Gömrük tarifi haqqında” Qanunla müəyyən edilmiş komponentlər ona əlavə edilir. Sövdələşmə qiymətinin dəqiqləşdirilməsi üçün birinci komponent malın gömrük ərazisindəki hava, dəniz limanına və ya digər gətirilmə yerinə qədər çatdırılmasına çəkilən xərclərdir. Daşınma xərclər, malların boşaldılması, yüklənməsi, yenidən yüklənməsi və başqa yerə daşınması xərcləri, sığorta məbləğləri malın çatdırılma məsrəflərinə daxil edilir. Daşınmanın dəyərinə fraxt, mal müşayiət sənədlərinin rəsmiləşdirilməsinə çəkilən xərclər, daşınma müddətində malın keyfiyyətinin və tamlığının müəyyən səviyyədə saxlanılması üçün (müvafiq temperatur rejimi, nəmlik və s.səviyyələri üçün) çəkilən xərclər də daxil edilir. 4. “Gömrük Tarifi haqqında” Az R-nın qanununda nəzərdə tutulduğu kimi, gətirilən malların sövdələşmə qiymətinə əsaslanan üsuldan istifadə edilməsi mümkün olmayan hallarda II üsuk – identik (eyni) malların sövdələşmə qiymətinə əsaslanan üsul tətbiq edilir. 172 Identik mallar dedikdə əsas eyniləşdirilmə əlamətləri eyni cür olan mallar başa düşülür. Belə əlamətlərə aşağıdakılar aid edilir: - fiziki xüsusiyyətlər; - keyfiyyət və bazardakı reputasiyası; - mənşə ölkəsi; - istehsalçı. əgər mallar eyni ölkədə istehsal edilməmişsə, həmçinin onların lahiyəsi, təcrübə sınaq işləri və s. həmin ölkədə yerinə yetirilməmişsə, belə mallar qiymətləndirilən mallarla identik hesab edilə bilməz. II üsuldan istifadə edildikdə gömrük dəyər bəyannaməsində bu üsuldan istifadə əsaslandırılmalı, I üsuldan imtinanın səbəbləri və məlumat mənbələri göstərilməlidir. Aşağıdakı şərtlər daxilində gömrük orqanları identik mallar üzrə gömrük dəyər bəyannaməsini II üsul üzrə qəbul edə bilər: - bu mallar Az R-sı ərazisinə gətirilmək üçün satılmış olmalı; - qimətləndirilən mallarla eyni vaxtda və ya 30 gündən çox olmayan müddət ərzində gətirilmiş olmalı; - qiymətləndirilən mallarla təqribən eyni miqdarda və / ya eyni kommersiya şərtləri daxilində gətirilmiş olmalıdırlar. 5. Eynicinsli malların sövdələşmə qiymətinə əsaslanan III üsulun mahiyyəti gətirilən malların gömrük dəyərinin təyini üçün bu mallarla eynicinsli olan mallara aid sövdələşmələrdəki qiyməti əsas götürülməsidir. Gömrük qanunvericiliyində eynicinsli mallar olaraq, bütün xassələri ilə eynicinsli olmasa da, ümumi xüsusiyyətlərə malik olan, tərkibi oxşar komponentlərdən ibarət olub kommersiya nöqtəyi-nəzərindən qarşılıqlı əvəzedilə bilən mallar nəzərdə tutulur. Beləliklə, malların eynicinsli olmasını müəyyən edən əsas meyarlar aşağıdakılardır: - texniki (oxşar xassə və komponentlərə malik olması); 173 - funksional (eyni funksiyalar yerinə yetirmələri); - ticari (ticarətdə qarşılıqlı əvəzedilə bilən olmaları). Təcrübədə malların eynicinsliyinin təyini üçün aşağıdakı göstəricilərdən istifadə olunur: - keyfiyyət, əmtəə nişanı və bazardakı reputasiyası; - mənşə ölkəsi; - istehsalçı. Misal üçün,iki müxtəlif mal eyni keyfiyyətə malikdir, eyni standartlara cavab verir, bazarda eyni reputasiyaya malikdir və eyni funksiya yerinə yetirirlər, amma müxtəlif ticarət markaları var. Ticarət markasının fərqliliyi ona gətirir ki, bu mallar eyni (identik) qəbul etməyə, II-ci üsulu tətbiq etməyə imkan vermir, amma onlar eynicinsli hesab edilir və III-cü üsul tətbiq edilir. Identik mallarda olduğu kimi, qiymətləndirilən mallarla eyni ölkədə istehsal olunmayan mallar eynicinsli hesab edilə bilməz. 6. Dəyərin çıxılmasına əsaslanan dördüncü üsul özündən əvvəlki üsulların tətbiq edilməsinin mümkün olmadığı hallarda tətbiq edilir. Məsələn: I üsulda baxılan sövdələşmə qarşılıqlı asılılığı olan şəxslər arasında bağlanmış və bu asılılıq malın qiymətinə təsir etmişdir, və bu təsirin dəyər kəmiyyətini aşkar etmək mümkün olmamışdırsa; II-ci üsulda gömrük orqanı və deklarant baxılan identik mallara aid məlumata malik deyillərsə; III-cü üsulda eynicinslı mallara aid kifayət qədər məlumat yoxdursa. 174 Bu zaman IV-cü – dəyərin çıxılması üsulundan istifadə edilir. Bu zaman ümdə şərt – qiymətləndirilən, identik və ya eynicinsli malların ilk vəziyyəti dəyişdirilmədən az R-sı ərazisində satılması şərtidir. Beləliklə IV-üsul gətirilən malın idxalçı ölkənin daxili bazarında alqı-satqı əqdlərinə yönəlmişdir. Bu üsulun mahiyyəti ondan ibarətdir ki, gömrük dəyərinin təyin edilməsi üçün əsas olaraq gətirilən malların ilkin vəziyyəti dəyişilmədən daxili bazarda satıldığı qiymətlər götürülür. Bu halda gömrük dəyərinin hesablanma bazası kimi qiymətləndirilən malların gətirilmə anına yaxın müddətdə satıldığı böyük partiyalardakı mal vahidinin qiyməti götürülür. Eyni zamanda, alıcının satıcından asılı olmaması şərtinə riayət olunmalıdır. Qiymətləndirilən identik və ya eynicinsli malların gətirilmə daxili bazarda getirilmə anındakı halda satılmalı faktları yoxdursa, deklarantın xahişinə əsasən emal prosesini keçilmiş və əlavə dəyər düzəlişi verilmiş mal vahidinin qiyməti götürülə bilər. Bu halda emal prosesində əlavə edilmiş dəyərin əsas dəyərdən çıxılması belə emalın dəyəri barədə obyektiv və kəmiyyətcə müəyyən edilə biləcək məlumat əsasında aparılmalıdır. IV üsuldan istifadə edildikdə gömrük dəyərinin əsaslandırılması üçün məlumat mənbəyi kimi müqavilələri əvvəllər idxal edilmiş və ya dəyərləndirilmiş malların qiyməti barədə məlumatlardan, yaxud malların daxili bazarda iri partiyalarla satıldığı qiymətləri təstiq edə biləcək digər sənədlər yararlı ola bilər. 7. Dəyərin toplanmasına əsaslanan V-ci üsuldan istifadə zamanı gömrük dəyərinin təyin edilməsi üçün baza olaraq malın aşağıdakı üç komponnentin cəmlənməsi yolu ilə hesablanan qiyməti götürülür: - materialların və qiymətləndirilən malın istehsalı ilə əlaqədar olan digər məsrəflərin dəyəri; 175 -ixracatçı ölkədən Az-na malın satılması üçün səciyyəvi olan eyni növ mallara görə çəkilən ümumi xərclər, o cümlədən, nəqliyyat, yükləmə-boşaltma, sərhədi keçənədək sığorta və s. xərclər; - ixracatçının, adətən Az-na belə mal göndərməsinə görə əldə etdiyi gəlir. V-ci üsuldan istifadə edildikdə gömrük dəyər bəyannaməsində gömrük dəyərinin təyini üçün istifadə edilən məlumatların mənbəyi göstərilməlidir. V-ci üsulla gömrük dəyəri həm idxal ölkəsində əldə edilən məlumat, həm də dəyərləndirilən malların istehsal məsrəfləri barədə üçüncü ölkələrdən əldə edilən məlumatlar əsasında həyata keçirilir. Bu üsuldan istifadədə, adətən, istehsalçı gömrük orqanlarına lazım olan məlumatı təqdim edir. Yalnış istehsalçının təqdim etdiyi melumat məsrəflərin hesablanması üçün əsas götürülə bilər. Bu məlumat ticarət hesalarına əsaslanmalı və malların istehsal edildiyi ölkədə tətbiq edilən üçot prinsiplərinə uyğun olmalıdır. Idxal ölkəsində həyata keçirilən elementlərin dəyəri yalnız bu xərclərin istehsalçı tərəfindən ödənildiyi həcmdə nəzərə alınmalıdır. Dəyərin toplanmasına əsaslanan üsulla gömrük dəyəri təyin edilərkən heç bir məsrəf iki dəfə hesablana bilməz. Ixracatçının Az-na mal göndərdiyinə görə əldə etdiyi gəlir, ixracatçının verdiyi məlumata əsasən də müəyyən edilə bilər. Gömrük orqanları bu məlumatı eyni sinfə və ya növə məxsus malların satışını səciyyələndirən digər məlumatlarla müqayisədə istifadə edirlər. 8.Əvvəlki V üsul gömrük dəyərini təyin etməyə imkan vermirsə axırıncı – altıncı üsuldan istifadə olunur. Bu üsul ehtiyat üsul adlandırılır və qiymətləndirilən malların gömrük dəyərinin dünya təcrübəsi nəzərə alınmaqla təyin edilməsinə əsaslanır. Baxmayaraq ki, VI-ci üsul köməkçi üsuldur və müstəsna hallarda tətbiq edilməlidir, təcrübə 176 göstərir ki bu üsul 2-5 üsullardan daha çox istifadə olunur. Bir çox hallarda yerli gömrük oqranlar identik və eynicinslı mallar, xarici istehsalçının istehsal və identik və eynicinsli mallar, xarici istehsalçının istehsal və satış məsrəfləri barədə kifayət qədər məlumata malik olmurlar. Diqqət edilməlidir ki,VI-cı üsulla gömrük dəyərinin təyin edilməsində istifadə edilən ilkin qiymət göstəricilərinə başlıca tələb onların konkretliyi və ya ünvanlı olmasıdır. Yəni qiymət konkret mala uyğun olmalı və ümumi məlumat şətinlik çəkmədən və birmənalı şəkildə eyniləşdirilməyə imkan verməlidir (malın ticari adı, təsviri, istehsalçı barədə məlumat, material, texniki parametrlər və s.). Əvvəlki V üsulda gömrük dəyərinin təyini üçün istifadə olunan bazaların təsviri verilmişdir. Bununla barədər edlə hallar olur ki, qiymətləndirmə variantlardan heç biri əsas baza kimi götürülə bilməz. Ümumi şəkildə bu hallar aşağıdakılardır: - müvvəqəti idxal; - birinci üsulun tətbiq oluna bilmədiyi barter əməliyyatları; - icarə müqaviləsi və muzdlu xidməti nəzərdə tutan bağlaşmalar; - təmir və ya forması dəyişildikdən sonra təkrar idxal edilən mallar; - nadir məhsullar və incəsənət əsərləri; - identik və eynicinsli malların gətirilmədiyi hallar; - idxal ölkəsində malların təkrar satılmaması; - istehsalçının naməlum olması və ya tələb olunan məlumatı təqdim etməməsi. Bu hallar üçün VI-cı üsul yeganə vasitə olur. Gömrük Tarifi haqqında qanunun 23-cü maddəsi bu üsulda dünya təcrübəsindən istifadəni nəzərdə tutur. Nəzərə alsaq ki, dünya təcrübəsi dedikdə bilavasitə GATT/ÜTT-nin gömrük dəyəri barədə Sazışı başa düşülür, bu anda Sazişin VII maddəsinin əhəmiyyəti bir daha aydın olur. 177 VI-cı üsul malın gömrük dəyərinin müəyyən edilməsində xüsusi vasitə müəyyən etmir, amma bu üsul çərçivəsində qiymətləndirmədə bir sıra prinsiplərin nəzərə alınmasını tələb edir. Baş Sazişın VII maddənin VI üsulunda nəzərə alınmasının əsas prinsipləri aşağıdakılardır: - qiymətin maksimum dərəcədə gətirilən malların dəyərinə əsaslanması, faktiki qiymətləndirməyə əsaslanan dəyərdən istifadə edilməsi; - qiymətin unifikasiyalaşdırılması, gömrük qiymətləndirilməsinin eyni üsulla aparıılması; - qiymətlərin həqiqi və neytral olması; - qiymətləndirmə meyarlarının sadəliyi və ayrı məqsəd güdməməsi; - ticarət təcrübəsinə uyğunluq, yad üsullardan istifadə edilməməsi; - yaxın ekvivalent dəyərlərdən istifadə edilməsi; - yerli və məchul qiymətlərdən istifadə edilməməsi. Gömrük dəyərinni təyin edilməsinin ehtiyat üsuldan digər üsulların çəvik tətbiqi yolu ilə istifadə edilir. Məsələn: sövdələşmə qiyməti barədə məlumar varsa, lakin malların çatdırılmasında məsrəflərin sənədli təstiqi yoxdursa, yaxud “Gömrük tarifi haqqında” Az R-sı qanununun 18-ci maddəsinin tələbləri pozulduğu və s. hallarda VI-cı üsul birinci üsulun çevik tətbiqinə əsaslanır. Bu halda GDB-1 istifadə oluna bilər. Əvvəlki üsullardan istufadə edilməməsinin səbəbləri GDB-1 formasının arxasında gğstərilir, bu formanın üz tərəfindən yüxarıda isə “VI-cı üsul” yazılır. II-V-ci üsullardan çevik istifadədə GDB-2 doldurulur. GDB-2-nin 8-ci rqafasında (məlumat mənbələri) gömrük dəyərinin hesablanma bazası kimi dünya və müqavilə qiymətləri barədə sorğu rəqəmləri, gömrük orqanının məlumat bazasının rəqəmləri, 178 həmçinin baxılan əqd üzrə bu üsulda istifadə oluna biləcək digər məlumat göstərilir. Bu halda məlumatın mənbəyi göstərilməlidir ki, lazım olduqda yoxlanıla bilsin. II və III-cü üsulların çevik tətbiqi ilk növbədə identik və eynicinsli malların gətirilmə müddətlərinə, başqa ölkələrdə istehsal edilmiş identik və eynicinsli malların gömrük dəyərinin təyinində əsas kimi istifadə edilməsinə yönəlir. Dəyərin çıxılması üsuluna (VI üsul) münasibətəd malların daxili bazarda satış müddətlərinə, qiymətləndirilən malların ilkin (dəyişilməmiş vəziyyətdə) olmalarına tələblərin çevik şərhinə yol verilə bilər. Yeni müddət geniş götürülə, müəyyən dərəcədə emala yol verilə bilər. Gömrük Tarifi haqqında qanunun 23-cü maddəsinin 2-ci hissəsində gömrük dəyərinin təyinində istifadəsinə yol verilməyən qiymətlər göstərilir: - malın daxili bazardakı qiyməti; - daxili bazardakı Azərbaycan mənşəli malın qiyməti; - ixrac edən ölkənin üçüncü ölkələrə göndərdiyi malların qiyməti; - malın kortəbii müəyyən edilmiş və ya dəqiqləşdirilməmiş qiyməti. Axırıncı bəndin dəqiqləşdirilməyə ehtiyacı var. Belə ki, gömrük dəyərinin təyini üçün əsas olaraq kortəbii müəyyən edilmiş və ya dəqiqləşdirilməmiş qiymətin götürülməsi ona görə baş verir ki, qiymətləndirilmə üçün götürülən mal analoqu konkretləşdirilmir. Buna görə də VI-cı üsulla gömrük dəyərinin təmin edilməsində orta qiymətlərdən istifadə etmək olmaz. Dünya qiymətlərinin və daxili bazar qiymətlərini, ümumilikdə qəbul edilmiş komission, güzəşt, gəlir, nəqliyyat tarifləri və s. əks etdirən bülleten və məlumat kitabçalarından istifadəyə yol verilir. Gömrük orqanları bu məlumatlardan istifadə etmək üçün yardım göstərirlər. Gömrük orqanlarının məlumat bazasının əsasını konkret GYB və GDB-lər təşkil etməlidir. 179 Məlumat qiymətlərindən istifadə dəyərləndirilmənin göndəriş şərtlərinə görə dəqiqləşdirilməsini tələb edir. Ən böyük çətinlik onda yaranır ki, VI-cı üsuldan istifadə edildikdə ilk beş üsulla müəyyən edilmiş qiymətləəndirilmə bazasından istifadə etmək mümkün olmasın. Məsələn, bu o zaman baş verə bilər ki, mallar lizinq əsasında gətirilsin, sərgi eksponatları, sınaq nümünələri şəkilində müvəqqəti gətirilsin, təmir və müasirləşdirmə işlərindən sonra təkrar idxal edilsin. Belə hallarda malın sığortalanmış qiyməti götürülə, yaxud əmtəə-dəyər ekspertizası təşkil edilə bilər. Elə ola bilər ki, ekspertizadan istifadə vahid düzgün çıxış olsun. Malları gömrük məqsədləri üçün dəyərləndirən şəxs: - onların bəyan edilməsi ilə bağlı sənədləri və məlumatları Gömrük Məcəllənin 95.2- ci maddəsində tələb olunan müddət (3 il) ərzində saxlamalı; - gömrük orqanları tərəfindən tələb olunduqda, müəyyən edilmiş gömrük dəyərinin dəqiqliyini yoxlamaq üçün bəyanetmə ilə bağlı sənədləri və məlumatları onlara təqdim etməlidir. Apardıqları yoxlama, gömrük auditi və ya araşdırma nəticəsində dəyərləndirmənin “Gömrük tarifi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanununa uyğun olmaması, yaxud digər səbəblərdən düzgün olmadığı barədə qənaətə gəldikdə, gömrük orqanının vəzifəli şəxsi gömrük dəyərinə həmin qanunun tələbləri nəzərə alınmaqla müvafiq düzəlişlər edilməsi və onların əsaslandırılması barədə şəxsə yazılı bildiriş təqdim edir. (221 maddə) Şəxs Gömrük Məcəllənin 221-ci maddəsinə uyğun olaraq ona təqdim edilən bildirişdə göstərilən gömrük dəyərinə təklif olunan düzəlişlə razılaşmadıqda, yuxarı gömrük orqanına və (və ya) məhkəməyə müraciət edə bilər. Yuxarı gömrük orqanı və ya məhkəmə həmin müraciətə ən geci 10 (on) gün müddətində baxır. Bu barədə müraciətə 180 baxılma müddətində dəbbə pulu hesablanmır. Yuxarı gömrük orqanı və ya məhkəmə şəxsin müəyyən etdiyi gömrük dəyərini düzgün hesab etdikdə, malların saxlancı ilə bağlı xərclər Gömrük Məcəllənin 221-ci maddəsinə əsasən gömrük dəyərinə düzəlişlər etmiş vəzifəli şəxsdən tutulur və həmin vəzifəli şəxs intizam məsuliyyətinə cəlb olunur. 9.Az-can R-sı ərazisinə gətirilən malları bəyan edən şəxslərə (kommersiya məqsədi üçün nəzərdə tutulmayan malları idxal edən fiziki şəxslər istisna olmaqla) malların gömrük dəyərinin müəyyən edilməsi üçün Az R-sı Nazirlər Kabinetinin 12 yanvar 1998-ci il tarixli 7 saylı “Az R-nın gömrük ərazisinə gətirilən və bu ərazidən çıxarılan malların gömrük qiymətləndirilməsi sisteminin tətbiqi qaydaları” məcburi hesab edilir. Bu qaydalar: - deklarant üçün – gətirilən malların gömrük dəyərinin müəyyən edilməsi və bəyan olunması zamanı; - gömrük orqanları üçün – gətirilən malların deklarantlar tərəfindən bəyan edilən gömrük dəyərinə nəzarət etmək üçün istifadə olunur. Gömrük orqanlarında malların buraxılmasının əsassız olaraq gecikdirilməsinin qarşısını almaq üçün gömrük dəyərinə nəzarət prosesi qısa müddətdə həyat keçirilməlidir. Malın gömrük rəsmiləşdirilməsi müddətində deklarant tərəfindən bəyan edilmiş gömrük dəyərini təstiq etmək mümkün olmadıqda, qüvvədə olan qanunvericiliyə müvafiq qaydada malın şərti olaraq buraxılmasına gömrük orqanı göstəriş verə bilər. Malın şərti olaraq buraxılması dedikdə, onun gömrük dəyərinin şərti olaraq müəyyən edilməklə buraxılması başa düşülür, yəni gömrük dəyərinin tam və dəqiq müəyyən edilməsi prosesi deklarant tərəfindən təqdim edilmiş məlumatlar əsasında müəyyən edilməklə başa çatır. Gətirilən malların gömrük dəyərinin bəyan edilməsi üçün GDB-1 və GDB-2 formada gömrük dəyəri bəyannaməsi tətbiq edilir. GDB-1 gətirilən malların gömrük dəyəri 1 üsulla GDB-2 gətirilən malların gömrük dəyəri 2-6-cı üsullarla müəyyən edildikdə tətbiq edilir. 181 Az-can r-na gətirilən malların gömrük dəyəri müəyyən edilmiş qaydada deklarant tərəfindən gDB-nə uyğun olaraq bəyan edilir. Gətirilən mallar bəyan edilmiş gömrük dəyəri əsasında gömrük rüsumlarına və vergilərinə cəlb edilir.bəyan edilən gömrük prosedurası üzrə gətirilən mal gömrük vergi və rüsumlarına cəlb olunmursa, gömrük dəyəri YGB-si ilə bəyan edilir. Bəyan edilmiş gömrük dəyərinə gömrük orqanında əsaslandırılmış şübhə yarandıqda, deklarantdan gömrük dəyəri bəyannaməsini doldurmağı tələb edə bilər. Gömrük dəyəri bəyannaməsi gömrük sənədi hesab olunur. Deklarant gömrük dəyəri bəyannaməsində və gömrük dəyərini təsdiq edən sənədlərdə göstərilən bütün məlumatlara görə Az R-nın müvafiq normativ-hüquqi aktlara uyğun olaraq məsuliyyət daşıyır. Gömrük dəyəri bəyannaməsi yük gömrük bəyannaməsi və müvafiq gömrük orqanı tərəfindən gömrük məqsədiüçün tələb olunan digər sənədlərlə birlikdə təqdim olunur. Deklarant gömrük dəyəri üzrə bəyan edilmiş məlumatı təstiq etmək üçün gömrük dəyəri haqqında bəyannamə ilə yanaşı aşağıdakı sənədləri təqdim etməlidir: - malı gətirən hüquqi və fiziki şəxsın təsis sənədləri; - müqavilə (kontrakt) və ona əlavə olunan razılaşma sənədləri (əgər onlar nəzərdə tutulmuşsa); - hesab-faktura (invojs) və bank ödəniş sənədləri və ya hesab-proformu, həmçinin malın dəyərini təstiq edən başqa ödəniç və ya mühasibat sənədləri; - nəqliyyat və sığorta sənədləri; - yükləmə-boşaltma üçün hesab və ya nəqliyyat xərci üzrə rəsmi təsdiq edilmiş hesablaşma; - göndərən tərəfdən gömrük bəyannaməsi; - qablaşdırma vərəgləri; - idxalı müəyyən edilmiş qaydada lisenziya əsasında heyata keçirilən mallar üçün lisenziya; - malın mənşə ölkəsi haqqında sertifikat, keyfiyyət sertifikatı, təhlükəsizlik sertifikatı. 182 Gömrük orqanı tərəfidən əlavə məlumat kimi aşağıdakı sənədlər tələb oluna bilər: - sövdələşməyə aidiyyatı olan üçünçü şəxslə müqavilə; - satıcının xeyrinə üçüncü şəxslərin tədiyə üçün hesablaşma sənədi; - qiymətləndirilən malın sövdələşməsinə aidiyyatı olan komisyon, broker xidməti üçün hesablaşma sənədi; - mühasibat sənədləri; - lisenziya və müəlliflik sazişi; - ixrac (idxal) lisenziyası; - anbar qəbzləri; - malı daçımağa sair sifariş; - kataloqlar, spesifikasiya, firma-istehsalçının qiymət prejskurantı; - qiymətləndirilən mala firma-istehsalçının hasablaşma; - gömrük dəyər bəyyannaməsində bəyan olunan gömrük dəyərini təstiq edəcək digər sənədlər. Malın gömrük rəsmiləşdirilməsini həyata keçirən gömrük orqanı deklarantda olmayan məlumatlara malik ola bilər. Belə məlumatlara xarici ticarət dövriyyəsində olan malların məlumat qiyməti, habelə əvvəllər gömrük rəsmiləşdirilməsindən keçən eyniadlı və ya eynicinsli mallar haqqınd məlumatlar daxil edilir. Deklaranta gömrük orqanı orqa kontrakt qiyməti, məxfilik saxlanılmaqla ayrı-ayrı sövdələşmə üzrə gömrük dəyəri haqqında məlumat təqdim oluna bilər. 183 10.Gömrük fəaliyyətində valyuta nəzarəti. Suallar: 1. Valyuta tənzimlənmə tədbirlərinin mahiyyəti və əsas məqsədləri. 2. Malların ixracından daxil olunan valyuta vəsaitlərə bank tərəfindən nəzarətinin həyata keçirilmə qaydaları. 3. Sövdələşmə Vəsiqəsini(Pasportu) rəsmiləşdirilməsi qaydaları. 4. Az-can R-nın gömrük orqanları tərəfindən ixrac olunan malların gömrük rəşmiləşdirilməsinin aparılması. 5. Valyuta nəzarəti sahəsində Az R-sı gömrük orqanlarının səlahiyyətləri. 6. Barter və müvəqqəti ixrac əməliyyatların gömrük rəsmiləşdirilməsi. Dünya təsərüffat əlaqələr sistemində hər ölkənin milli iqtisadiyyatın səmərəli inkişafı və fəaliyyət göstərməsi öz valyuta siyasətinin hazırlayıb həyata keçirilməsini tələb edir. Öz mahiyyətinə görə valyuta siyasəti – beynəlxalq valyuta münasibətlər sferasında dövlət tərəfindən müəyyənləşdirilmiş prinsiplər, istiqamətlər və tədbirlərin məcmusudu. Təcrübədə valyuta siyasətinin həyata keçirilməsi aşağdakı məqsədlərə nail olmaq üçün istiqamətlənmiş olur: - valyuta-maliyyə mexanizmini möhkəmləndirilməsi, Az R-nın alıcılıq qabiliyyətini və krediti borcuları ödəmə qabiliyyətinin yüksəlməsi; - Az-can üçün əlverişli şərtlər daxilində xarici investisiyaların cəlb edilməsi və Az-can Res-nın maraqlarına zidd olan milli və xarici kapitalın xaricə axıb getməsinin qarşısını alınması; - milli valyutanın möhkəmləndirilməsi, onun stabil məzənnəsini qoruyub saxlanması və onun konversiya edilməsi üçün şərait yaradılması. Dövlət valyuta siyasəti əsasında valyuta tənzimlənmə tədbirlərinə oz münasibətini təyin edir. Valyuta tənzimlənməsi bir tərəfdən prosesdir, digər tərəfdən isə iqtisadiyyatın valyuta sferasında dövlət tənzimlənmə qaydaların məcmusudur. Valyuta tənzimlənməsini həyata kecirərkən dövlət: - Azərbaycanda valyuta münasibətlərin iştrakcılar tərəfindən həyata keçirən beynəlxalq hesablaşma əməliyyatları nizama salır; - valyuta əməliyyatlarının həyata keçirilməsinin sfera və qaydaların təyin edir; - ölkənin valyuta ehtiyatların formalaşması və istifadəsi qaydalarını müəyyən edir; 184 - valyuta fondların yaranma və istifadə qaydalarını təyin edir. 2. Malların ixracından daxil olunan valyuta vəsaitlərə bank tərəfindən nəzarətinin həyata keçirilmə qaydaları. Valyuta nəzarətinin həyata keçirilmə məqsədi – Az-can R-nın səlahiyyətli banklarda olan öz valyuta hesablara malların ixracından əldə edilən valyuta mədaxillərin daxil olmasını ixracatçılar tərəfindən təmin edilməsidi. Malların ixracatdan mədaxillərin müvəkkil banklarda olan ixraçatçıların hesabatlardan başqa hesablarına daxil etməsi yalnız Mərkəzi Bankın icazəsi olduqu halda məqbul hesab edilir. Yüklə 1,26 Mb. Dostları ilə paylaş:
|