Monizm butun mavjudotning asosini bitta mohiyat tashkil etadi, degan g’oyaga asoslansa, dualizm esa olam ham moddiy, ham ruhiy-ilohiy boshlang’ichga ega deb ta’lim beradi (bu asoslarning har ikkalasi ham teng huquqlidir). Qadimgi davr yunon faylasuflari Geraklit 530-470y. Efes shahrida tug’ilgan. U aytadiki dengiz suvi ba’zi bir tirik mavjudot uchun toza (Milet maktabi vakillari, Geraklit, Demokrit va b.) olamning boshlang’ich asosi sifatida suv, havo, apeyron, olov, atom kabilarni e’tirof etganlar. Plyuralizm, ya’ni olamning asosida ko’p narsalar yotishi haqidagi g’oyalar shu tariqa paydo bo’ldi.
15. Teizm va ateizmni qanday farqlaysiz? Materializm va idealizm o’rtasidagi g’oyaviy kurash, ular o’rtasida ikkilanuvchilik, murosasizlik mavqeini egallagan dualizm g’oyalari qariyb ikki yarim ming yildan buyon davom etib kelayotir.
Xudoning mavjudligini e’tirof etuvchi, ilohiy qadriyatlarni mutloqlashtiruvchi teizm hamda ayni shu haqiqatlarni mutlaqo inkor qiluvchi ateizm o’rtasidagi g’oyaviy tortishuvlar ham asrlar mobaynida davom etmoqda.
Umuman olganda, insoniyat tarixi g’oya va mafkuralar tarixidir. Aniqroq aytganda, g’oyalar va mafkuralar kurashi tarixidir. «Tarix tajribasi shundan dalolat beradiki, dunyoda ikki kuch - bunyodkorlik va buzg’unchilik g’oyalari hamisha o’zaro kurashadi. Bunyodkor g’oya insonni ulug’laydi, uning ruhiga qanot bag’ishlaydi. Sohibqiron Amir Temurning parokanda yurtni birlashtirish, markazlashgan davlat barpo etish, mamlakatni obod qilish borasidagi ibratli faoliyatiga ana shunday ezgu g’oyalar asos bo’lgan»2.
Tarixda g’oya va mafkuralar mazmun-mohiyatiga ko’ra ezgulik va yovuzlikka, bunyodkorlik va vayronkorlikka xizmat qilib keldi.
16. Monarxiya qanday mafkura? XXI asr boshidagi mafkuraviy kurashlarni targ„ibotlar kurashi davri, deb tavsiflash
mumkin. Bizga tahdid solayotgan mafkuralar «maftunkor», «ommabop» bo‗lib ko‗rinsada, puxta, ilmiytexnologik asosga qurilganligi sir emas. CHunki ularning targ‗iboti oldingi va hozirgi zamonaviymafkuraviy kurash usullariga ega. Faqat g‗oya, maqsad shakli o‗zgargan. Masalan, ana shundayg‗oyalardan biri «Xalifalik davlatini tuzish»g‗oyasidir. «Xalifa» so‗zining lug‗aviy ma‘nosi -«o‗rinbosar», terminologik ma‘nosi «musulmon jamoasi va musulmon davlatining diniy hamdadunyoviy boshlig‗i» deb talqin etiladi. Xalifalik davlati mutlaq monarxiya tipidagi davlat bo‗lib,davlatni xalifa boshqaradi. Xalifalik davlatining boshqaruv tizimi islom-shariat qonunlari bilanbelgilanadi. «Hizbut-tahrir»da‘vo qilgan xalifalik davlati esa «Islom Nizomi» nomli kitobida bayonqilingan qonunlarga asosan boshqariladi. Payg‗ambarimiz Muhammad (s.a.v.)dan rivoyat qilinganushbu Hadisi sharifda aniq aytilgan: «Xalifalik mendan so‗ng, ummatim ichida 30 yildir, undan keyin podshohlik bo‗ladi». Hozirda «Hizbut-tahrir» tarafdorlari minglab begunoh kishilarning nohaq qoni to`kilsa-da, xalifalik barpo etilishini majburiy, deb da‘vat etmoqdalar.
