“G’ozlar” o’yini

Yosh 
 Bilish 
 Xarakat 
Muloqot 
3yosh 
Nutq 
shakllanishi.Obrazli 
tafakkurning birinchi 
belgilari.Atrof 
muxitdan 
o‟zini 
ajratish.Qatoiylikni 
Qo‟l,predmetli 
xarakatlarning 
rivojlanganligi.O‟z 
xatti-xarakatlarini 
irodaviy 
boshqarish 
ko‟rinishlari 
O‟z-o‟zini 
angalshni 
yuzaga 
kelishi 
normalari.Birinchi 
axloqiy 
qoidalarni 
egallashi 

---

anglash 
2yosh 
Faol nutqni tushunishi 
va 
o‟zida 
yuzaga 
kelishi 
Qo‟l 
va 
oyoq 
funktsiyalarining aniq 
belgilanishi 
Xarakteri 
asoslarini 
shakllanishi 
1yosh 
Nutqni 
tushunishni 
birinchi 
birinchi 
belgilari 
Mustaqil xolda tik 
turish va yurish
Nutqni 
qo‟llashning 
birinchi belgilari 
10oylik
Bog‟liqlik reaktsiyasini 
yuzaga kelishi begona 
muxit 
va 
begonalar 
orasida xavotirlik 
8 oylik Sensamator 
intellektning 
yuzaga 
kelishi 
Tayanib yurish 
Jest,mimika 
va 
pantomimika,yordamida 
noverbal muloqot 
7oylik 
Yordam bilan turish 
5 oylik
Yordam bilan o‟tirish
3 oylik Ko‟rish qobiliyatining 
shakllanishi 
Yon 
tomoniga 
o‟girilishi 
Onaning 
jilmayishiga 
javob qaytarish 
2 xafta Onaning 
tovushini 
boshqa tovushlardan 
farqlash 
1 xafta Xarakatlarni kuzatish 

---

Bogcha yoshidagi bolalar uyiniing psixologik xususiyatlari.

Maktabgacha yoshdagi bolalarning yetakchi faoliyati bu uyindir. Bogcha 

yoshidagi bolalarning uyin faoliyatlari masalasi asrlar davomida juda kup 
olimlarning dikkatini uziga jalb kilib kelmokda. 
Bogcha yoshidagi bolalar uzlarining uyin faoliyatlarida ildam kadamlar bilan 
bilan olga karab borayotgan sermazmun xayotimizning xamma tomonlarini aks 
ettirishga intiladilar. 
Maolumki, bolaning yoshi ulgayib mustakil xarakat kilish imkoniyati oshgan 
sari uning atrofdagi narsa va xodisalar buyicha dunyoskarashi kengayib boradi. 
Bogcha yoshidagi bola atrofidagi narsalar dunyosini bilish jarayonida shu 
narsalar bilan bevosita amaliy munosobatga bulishiga intiladi. Bu urinda shu narsa 
xarakterliki bola bilishga tashnaligidan atrofdagi uzining xaddi sigadigan narsalari 
bilangina emas, balki kattalar uchun mansub bulgan uzining kuchi xam 
yetmayligan, xaddi sigmaydigan narsalar bilan xam amaliy munosobatda bulishga 
intiladi. Masalan: bola avtomashinani, tramvayni uzi xaydagisi, rostakam otga 
minib yurgisi,uchuvchi bulib samolyotda uchgisi va rostakam militsioner bulgisi 
keladi. Birok tabiiyki bola uzidagi bunday extiyojlarning birontasini xam xakikiy 
yul bilan kondira olmaydi. Bu urinda savol tugiladi. Bolalarning tobora ortib 
borayotgan turli extiejlari bilan ularning tor imkoniyatlari urtasidagi karama - 
karshilik kanday yul bilan xal kilinadi? Bu karama karshilik fakatgina birgina 
faoliyat orkali yaoni bolaning uyin faoliyati orkaligina xal kilinishi mumkin. Buni 
shu bilan izoxlab berish mumkinki, birinchidan, bolalarning uyin faoliyati 
kandaydir moddiy maxsulot ishlab chikarishga karatilgan faoliyat emas. SHuning 
uchun bolalarni uyinga undovchi sabab(motiv) kelib chikadigan natija bilan emas 
balki shu uyin jarayonidagi turli xarakatlarning mazmuni bilan boglikdir. 
Ikkinchidan esa, bolalar uyin jarayonida uz ixtiyorlaridagi narsalarni, uzlarini 
kiziktirgan, ammo kattalargagina mansub bulgan narsalarga aylantirib 
xoxlaganlaricha erkin faoliyatda buladilar. Bolalarning uyin faoliyatlari ularning 
jismoniy va psixik jixatdan garmonik ravishda rivojlantirish uchun birdan bir 

---

vositadir. Uyin bolalar xaetida shunday kup kirrali faoliyatki, unda kattalarga 
mansub bulgan mexnat xam, turli narsalar xakida tafakkur kilish, xom xayol, dam 
olish va xushchakchaklik manbalari xam mujjasamlangandir, yaoni mana shu 
jarayonlarning barchasi uyin faoliyatida anik buladi. SHuni xam taokidlab utish 
kerakki uyin fakat tashki muxitdagi narsa xodisalarni bilish vositasigina emas, 
balki kudratli tarbiya vositasi xamdir. Ijodiy va syujetli uyinlarda bolalarning 
barcha psixik jarayonlari bilan birgalikda ularning individual xislatlari xam 
shakllanadi. Demak, bogchadagi taolim tarbiya ishlarining muvaffakiyati ko‟p 
jixatdan bolalarning uyin faoliyatlarini maksadga muvofik tashkil kila borishga 
boglikdir.
SHunday kilib, uyin bolalar xayoli tomonidan yaratilgan narsa emas, aksincha 
bolalar xayolining uzi uyin jarayonida yuzaga kelib rivojlanadigan narsadir.
SHuni xam aytib utish kerakki, fan-texnika mislsiz rivojlangan bizning xozirgi 
zamonamizdagi yaratilanayotgan, xayratda koldiradigan narsalar bolalarga guyo 
bir muojizadek kurinadi. Natijada ular xam uzlarining turli uyinlari jarayonida 
uxshatma kilib (yahni analogik tarzda) xar xil xayoliy narsalarni uylab 
chikaradilar(uchar ot, mashina odam, gapiradigan daraxt kabi). Bundan tashkari, 
bolarning turli xayoliy narsalarni uylab chikarishlari yana shuni bildiradiki, ular 
uzlarining xar turli uyin faoliyatlarida fakat atroflaridagi bor narsalarni emas, balki 
ayni chogda extiyojlari talab kilayotgan narsalarni xam aks ettiradilar. 
Bolalarning uyin faoliyatlarida xar xil xayoliy va afsonaviy obrazlarni 
yaratishlaridan shunday xulosa chikarish mumkin: odamning (shu jumladan 
bolalarning xam) tashki muxitdagi narsa va xodisalarni aks ettirish jarayonlari 
passiv jarayon emas, balki faol xamda ijodiy yaratuvchan, uzgartiruvchan 
jarayondir. 
Bolalar uyin faoliyatlarining yana bir ajoyib xususiyati shundan iboratki, uyin 
jarayonida bolaning kiladigan xatti-xarakatlari va bajaradigan rollari kupincha 
umumiylik xarakteriga ega buladi. Buni shunday tushunish kerakki, bola uzining 
turli-tuman uyinlarida fakat uziga tanish bulgan yolgiz bir shofyorning, vrachning, 
militsionerning, tarbiyachining, uchuvchining xatti-xarakatlarigina emas, balki 

---

umuman shofyorlarning, vrachlarning, tarbiyachilarning xamda uchuvchilarning 
xatti-xarakatlarini aks ettiradi. Albatta , turmush tajribalari va faoliyatlari doirasi 
juda cheklangan kichik yoshdagi bolalar(bahzan kichik gruppa bolalari xam) 
uzlarining uyinlarida konkret odamlarni va ularning xarakatlarini aks ettiradilar. 
(Masalan, oyisini, adasini,akasini, tarbiyachisini va shu kabi). Urta, katta bogcha 
yoshidagi bolalarning uyinlarida esa bunday obrazlar umumiylik xarakteriga ega 
bula boshlaydi.
Bogcha yoshidagi bolalarning uyinlari atrofdagi narsa va xodisalarni bilish 
kuroli bulish bilan birga yuksak ijtimoiy axamiyatga xam ega. Boshkacharok kilib 
aytganda, uyin kudratli tarbiya kurolidir. Bolalarning uyinlari orkali ularda ijtimoiy 
foydali, yahni yuksak insoniy xislatlarni tarbiyalash mumkin. Bundan tashkari, 
agarda biz bolalarning uyini faoliyatlarini tashkaridan kuzatsak, uyin jarayonida 
ularning barcha shaxsiy xislatlari(kimning nimaga kuprok kizikishi, kobiliyati, 
irodasi temperamenti) yakkol namoyon bulishini kuramiz. SHuning uchun 
bolalarning uyin faoliyatlari ularni individual ravishda urganish uchun juda kulay 
vositadir.Kichik 
maktabgacha 
yoshdagi 
bolalar 
odatda 
uzlari 
yolgiz 
uynaydilar.Predmetli va konstruktorli uyinlar orkali bu yoshdagi bolalr uzlarining 
idrok,xotira 
, 
tassavur 
,tafakkur 
xamda 
xarakat 
layokatlarini 
rivojlantiradilar.Syujetli rolli uyinlarda bolalar asosan uzlari xar kuni kurayotgan 
va kuzatayotgan kattalarning xatti –xarakatlarini aks ettiradilar.4-5 yoshli 
bolalrning uyini asta – sekinlik bilan kollektiv xarakterni ola boshlaydi. 
Bolalarning individual xususiyatlarini xususan ularning kollektiv uyinlari 
orkali kuzatish kulaydir. Bu uyinlarda bolalar kattalarning fakat predmetlarga 
munosabatini emas, balki kuprok uzaro munosabatlarini aks ettiradilar. 
SHuningdek, kollektiv uyinda bolalar bir gruppa odamlarning murakkab xayotiy 
faoliyatlarini aks ettiradilar. Masalan, «poezd» uyini olaylik. Bunda mashinist, 
parovozga kumir yokuvchi, provodniklar, kontrollyor, kassir, stantsiya xodimlari 
va yulovchilar buladi. Bolalarning mana shu kabi kollektiv uyinlari artistlarning 
faoliyatiga uxshaydi. CHunki kollektiv uyindagi xar bir bola uz rolini yaxshi ado 
etishga intilish bilan birga uyinning umumiy mazmunidan xam chetga chikib 

---

ketmaslikka tirishadi. Bu esa , xar bir boladan uzining butun kobiliyatini ishga 
solishni talab etadi. Maolum rollarga bulingan kollektiv uyin bolalardan kathiy 
koidalarga buysunishi va ayrim vazifalarni uxshatib bajarishni talab etadi. SHuning 
uchun bolalarning bunday kollektiv uyinlari psixologik jixatdan katta axamiyatga 
ega. CHunki bunday uyinlar bolalarda irodaviylik, muammolilik uyin koidalariga, 
tartib- intizomga buysunish va shu kabi ijobiy xislatlarni tarbiyalaydi va 
rivojlantiradi 
Katta bogcha yoshida syujetli-rolli uyinlar rivojlanadi,lekin enda bu uyinlar uz 
mazusining boyligi va xilma-xilligi bilan farklanadi.Bu uyinlar jarayonida bolalrda 
liderlik yuzaga kela boshlaydi,shuningdek tashkilotchilik kunikma va malakalari 
rivojlana boshlaydi. 
Bu maktabgacha yoshdagi bolalar shugullanadigan ijodiy faoliyatlar orasida 
tasviriy sanhatning xam axamiyati juda katta. Bolaning tasavvur etish xarakteriga 
kura uning atrof xayotni kanday idrok etishi, xotira, tasavvur va tafakkur 
xususiyatlariga baxo berish mumkin. Katta bogcha yoshidagi bolalar chizgan 
rasmlar ularning ichki kechinmalari ruxiy xolatlari, orzu, umid va extiyojlarini xam 
aks ettiradi.
yoshdagi bolalar rasm chizishga xam nixoyatda kizikadilar Rasm chizish bolalar 
uchun uyin faoliyatining uziga xos bir shakli bulib xisoblanadi. Bola avvalo 
kurayotgan narsalarini, keyinchalik esa uzi biladigan,xotirasidagi va uzi uylab 
topgan narsalarni chizadi. 
Katta maktabgacha yoshdagi bolalar uchun musobaka juda katta axamiyatga ega 
bulib,aynan shunday uyinlarda muvafakkiyatga erishish shakllanadi va 
mustaxkamlanadi.Bu yoshdagi bolalar uchun eng yokimlm vakt- yutish va 
muvaffakiyat bulgan musobaka uyinlarining xam axamiyati juda katta.
Katta maktabgacha yeshdagi bolalar uchun musobakalar juda katta axamiyatga 
ega bulib, aynan shunday uyinlarda muvaffakiyatga erishish motivlari shakllanadi 
va mustaxkamlanadi. Bu yoshdagi bolalar uchun eng yokimli vakt-yutish va 
muvaffakiyat bulgan musobaka uyinlarining xam axamiyati juda katta. 

---

Xulosa 
Xulosa qilib aytganda Bolalarning individual xususiyatlarini xususan ularning 
kollektiv uyinlari orkali kuzatish kulaydir. Bu uyinlarda bolalar kattalarning fakat 
predmetlarga munosabatini emas, balki kuprok uzaro munosabatlarini aks 
ettiradilar. SHuningdek, kollektiv uyinda bolalar bir gruppa odamlarning murakkab 
xayotiy faoliyatlarini aks ettiradilar. Masalan, «poezd» uyini olaylik. Bunda 
mashinist, parovozga kumir yokuvchi, provodniklar, kontrollyor, kassir, stantsiya 
xodimlari va yulovchilar buladi. Bolalarning mana shu kabi kollektiv uyinlari 
artistlarning faoliyatiga uxshaydi. CHunki kollektiv uyindagi xar bir bola uz rolini 
yaxshi ado etishga intilish bilan birga uyinning umumiy mazmunidan xam chetga 
chikib ketmaslikka tirishadi. Bu esa , xar bir boladan uzining butun kobiliyatini 
ishga solishni talab etadi. Maolum rollarga bulingan kollektiv uyin bolalardan 
kathiy koidalarga buysunishi va ayrim vazifalarni uxshatib bajarishni talab etadi. 
SHuning uchun bolalarning bunday kollektiv uyinlari psixologik jixatdan katta 
axamiyatga ega. CHunki bunday uyinlar bolalarda irodaviylik, muammolilik uyin 
koidalariga, tartib- intizomga buysunish va shu kabi ijobiy xislatlarni tarbiyalaydi 
va rivojlantiradi 
Katta bogcha yoshida syujetli-rolli uyinlar rivojlanadi,lekin enda bu uyinlar uz 
mazusining boyligi va xilma-xilligi bilan farklanadi.Bu uyinlar jarayonida bolalrda 
liderlik yuzaga kela boshlaydi,shuningdek tashkilotchilik kunikma va malakalari 
rivojlana boshlaydi. 
Bu maktabgacha yoshdagi bolalar shugullanadigan ijodiy faoliyatlar orasida 
tasviriy sanhatning xam axamiyati juda katta. Bolaning tasavvur etish xarakteriga 
kura uning atrof xayotni kanday idrok etishi, xotira, tasavvur va tafakkur 
xususiyatlariga baxo berish mumkin. Katta bogcha yoshidagi bolalar chizgan 
rasmlar ularning ichki kechinmalari ruxiy xolatlari, orzu, umid va extiyojlarini xam 
aks ettiradi.

---