Gruntlarning fizik-mexanik xususiyatlari reja

Sochiluvchan gruntlarning siljishga qarshiligi. Sof qum, tosh yoki shag`aldan tashkil topgan gruntlarning mustahkamligi, asosan ularning qattiq zarrachalari orasidagi ichki ishqalanish kuchlariga bog`liqdir. Chunki, zarrachalar orasidagi bog`lanish (tishlashish) kuchlari bunday gruntlarda juda kichik va ularning ta`sirini inobatga olmasa ham bo`ladi. Sochiluvchan gruntlarning mustahkamligi (siljishga qarshiligi) asosan ularning g`ovakligiga bog`liqdir. Sof sochiluvchan gruntlar uchun t<sub>с</sub> = f(p) bog`lanishining grafigi 6 – rasm (a) da ko`rsatilgan va uning analitik ko`rinishi quyidagicha:
t_с = p tg j , (20)
bu yerda tgj = f – ishqalanish koeffitsienti; j - ichki ishqalanish burchagi.

(20)-bog`lanish 1773-yilda frantsuz olimi Sh.Kulon tomonidan o`rnatilgan bo`lib, siljishga qarshilik va normal kuchlanishlar orasida to`g`ri mutanosiblikni tavsiflovchi ushbu bog`lanish Kulon qonuni deb ataladi.

Sochiluvchan gruntlarning tarkibida ko`pincha, chang va gil singari mayda zarrachalar ham mavjud bo`ladi. Bu esa o`z navbatida, grunt qattiq zarrachalarining qisman tishlashishiga olib keladi. Agar bunday gruntni sinash natijalari bo`yicha t_с = f(p) bog`lanishining grafigi qurilsa, u 6-rasm(b) dagi kabi ko`rinishga ega bo`ladi. Ushbu bog`lanishni quyidagicha ifodalash mumkin:
t_с = p tg j + с_е , (21)
bu yerda с_е – zarrachalar orasidagi bog`lanish miqdorini baholovchi solishtirma tishlashish kuchi.

6 – rasm. Gruntlarniing siljishga qarshilik bog`lanishlari: a – sof sochiluvchan gruntlarda; b – chang va gil aralashmali sochiluvchan gruntlarda; с – gilli gruntlarda

Tajribalarning ko`rsatishicha, zarrachalari kuchsiz bog`langan sochiluvchan gruntlarda se ning qiymati asosan ularning g`ovakligiga bog`liqdir. Sochiluvchan gruntlarning siljishga qarshiligi ularning namlanish darajasiga bog`liq emas.

Gilli gruntlarning siljishga qarshiligi. Gil, sog` va qumok tuproqlarda mineral qattiq zarrachalar bir biri bilan u yoki bu darajada o`zaro bog`langan bo`ladi. Bog`lanish kuchlari o`z navbatida, gruntning namligi va zichlanish darajasiga bog`liqdir. Bunda namlik ta`siri konsistentsiya ko`rsatkichi orqali, zichlanish darajasi esa g`ovaklik koeffitsienti yordamida hisobga olinadi.
Ko`plab o`tkazilgan tajribalarning ko`rsatishicha, gilli gruntlar zarrachalari orasidagi solishtirma tishlashish kuchining qiymati, zarrachalari kuchsiz bog`langan sochiluvchan gruntlarnikiga qaraganda birmuncha yuqori bo`lib (6-rasm, с), gilli gruntlarning siljishga qarshiligi:
t<sub>с</sub> = p tg j + с , (22)
bu yerda с – gruntning konsistentsiya ko`rsatkichi va g`ovaklik koeffitsientiga bog`liq bo`lgan solishtirma tishlashish kuchi.