9. MAVZU: SUV SHILLIQURTI VA BOSHQA QORINOYOQLI MOLYUSKALAR TASHQI TUZILISHI HAMDA ICHKI TUZILISHINI O’RGANISH Reja: Suv shilliqurti, qorinoyoqli molyuskalarning tashqi tuzilishi va ichki tuzilishi haqida nazariy ma’lumotlar.
Suv shilliqurti, qorinoyoqli molyuskalarning tashqi tuzilishi, ichki tuzilishi va nafas olishini o’rganish.
Mustaqil ish topshiriqlari
Testlar
Darsning maqsadi: talabalarga suv shilliqurtining hayot kechirishi va tashqi tuzilishi. Oziqlanishi, nafas olishi, qon aylanishi, ayirishi, nerv sistemasi, ko’payishi haqida nazariy ma’lumotlar berish, amaliyotda 1-rasmdan mollyuska tashqi tuzilishini, 2-rasmdan chig’anoqli katta shilliqurtning ichki tuzilishini chizib o’rganish. Akvariumda mollyuskaning harakati va nafas olishini kuzatish.
Dars o’tish vositalari: o’quv uslubiy qo’llanmalar mollyuskalar tashqi tuzilishi, chiqanoqli katta shilliqurtning ichki tuzilishi tasvirlangan 1,2-rasmlar. Akvarium, ish daftari, penset, metr o’lchagich. Ishning bir qismi akvariumda bajariladi.
Darsni o’tish usullari: dars takrorlash, suhbat va savol-javob, amaliy topshiriqni mustaqil bajarish hamda olingan natijalarni munozara qilish tarzida olib boriladi. Bunda talabalarning mustaqil erkin fikrlari va fikrlarini bayon etishga o’rganish uchun ularga mavzu bo’yicha savollar beriladi, talabalar guruh-guruh bo’lib amaliy ishni mustaqil bajaradilar va natijalarini bayon qiladilar, natijalar o’qituvchi bilan birgalikda tahlil qilinadi.
9.1.Suv shilliqurti, qorinoyoqli mollyuskalarning tashqi tuzilishi va ichki tuzilishi haqida nazariy ma’lumotlar. Suv shiliqqurtining hayot kechirishi va tashqi tuzilishi. Hovuzlarda, ko’llarda va daryolarning tinch qo’ltig’idagi suv o’simliklarida yirik suv shiliqqurtini hamma vaqt uchratish mumkin. Uning tanasi uchi ingichka, 4-5 marta o’ralgan va katta teshikli chig’anoq ichiga joylashgan. Chig’anoq mollyuskaning yumshoq tanasini himoya qilish uchun xizmat qiladi, chiganoqning ichki devoriga muskullar birikadi. Chig’anog’i ohakdan iborat bo’lib, usti yashil-jigar rang shoxsimon modda bilan qoplangan.
Suv shiliqqurti tanasining uchta asosiy qismi: gavdasi, boshi va oyog’i bo’ladi, lekin ular o’rtasida yaqqol chegara yo’q. Chig’anoqning teshigi orqali faqat boshi, gavdasining oldingi qismi va oyog’i chiqishi mumkin. Suv shiliqqurtining oyog’i muskulli bo’ladi. Uning tovoni bo’ylab muskullari to’lqinsimon qisqarganda, mollyuska harakatlanadi. Oyog’i tanasining qorin tomonida bo’ladi (shuning uchun bu sinfga qorinoyoqlilar deb nom berilgan).
Gavdasi chig’anoq shakliga o’xshaydi va chig’anoqning ichki devoriga zich taqalib turadi. Gavdasining tashqi tomoni teri - mantiya bilan qoplangan. Gavdasining oldingi uchi boshga aylangan. Boshining ostki tomonida og’zi, yon tomonlarida esa ikkita sezgi paypaslagichi joylashgan. Paypaslagichlarga biror narsa tegishi bilan mollyuska boshi bilan oyog’ini chig’anog’i ichiga tortib oladi. Boshida paypaslagichlar tubida bittadan ko’zi bor (Izzatullayev, 2004).
