Guliston davlat universiteti b. A. Xasanov, A. A. Xashimov, A. B. Muxametov, A. A. Abduvohidov buxgalteriya hisobi

Xo’jalik operatsiyalar mazmuni	Summa (so’m)
Hisobvaraqlarning bog’lanishi
Debet	Kredit
1	Hisoblash mashinalarni ishga tushirish bo’yicha taqdim etilgan hisobvaraq summasiga	45 000 000	3100	6010
2	QQS summasiga	8 100 000	4410	6010
3	Ishga tushirish bo’yicha hisobvaraq summasi to’landi	53 100 000	6010	5110
4	QQS summasi byudjet oldida hisobga olindi	8 100 000	6410	4410
5	Kelgusi davr xarajatlarini muayyan qismi hisobdan chiqarildi (45 000 000 /6 • 2)	15 000 000	9420	3100

Tuzatiladigan va tuzatib bo’lmaydigan (yakuniy) yaroqsiz mahsulotlardan yuqotishlarni hisoblash qaydnomasi

Kalkulyatsion xarajat moddalari	Tuzatiladigan yaroqsiz mahsulot (ming so’m)	Yakuniy yaroqsiz mahsulot (ming so’m)	Jami (ming so’m)
Ichki yaroqsiz mahsulot
Materiallar hisob narxi bilan	2 450	3 200	5 650
Hisob narxidan og’ishlar	343	448	791
Jami:	2 793	3 648	6 441
Mehnat haqi	1 450	1 500	2 950
Ijtimoiy to’lovga ajratmalar	174	180	354
Umumishlab chiqarish xarajatlari bir qismi hisobdan chiqarildi (aniqlang)	1 791	1 836	3 627
Jami xarajatlar:	6 469	7 434	13 903
Tashqi yaroqsiz mahsulot		6850	6850
Brakdan zarar so’ndirildi: - imkon foydalanish narxi bo’yicha materiallar qabul qilindi; - javobgar shaxslardan undirildi	- 1 550	420 1 754	420 3 304
Yaroqsiz mahsulotdan yuqotishlar	4 919	12 110	17 029

Yaroqsiz mahsulotlardan yuqotishlar hisobi qaydnomasi

№	Xo’jalik operatsiyalari mazmuni	Summa (so’m)	Hisobvaraqlarning bog’lanishi
			Debet	Kredit
1	Asosiy ishlab chiqarishdan yakuniy yaroqsiz mahsulot hisobdan chiqarildi	7 434 000	2610	2010
2	Materiallar hisob narxi bilan hisobdan chiqarildi	2 450 000	2610	1010
3	Materiallar qiymatidan og’ishlar hisobdan chiqarildi	343 000	2610	1610
4	Tuzatiladigan yaroqsiz mahsulotni tuzatish uchun ish haqi hisob qilindi	1 450 000	2610	6710
5	Ijtimoiy to’lovlar uchun ajratma qilindi	174 000	2610	6520
6	Umumishlab chiqarish xarajatlarini bir qismi hisobdan chiqarildi	1 791 000	2610	2510
7	Iste’molchilar tomonidan aniqlangan yaroqsiz mahsulot hisobdan chiqarildi	6 850 000	2610	4010
8	Foydalanish mumkin narx bilan materiallar qabul qilindi	420 000	1090	2610
9	Javobgar shaxs hisobidan yaroqsiz mahsulot uchun mablag’ undirib olindi	3 304 000	6710	2610
10	Tuzatiladigan yaroqsiz mahsulotdan yuqotishlar hisobdan chiqarildi	4 919 000	2010	2610
11	Yakuniy yaroqsiz mahsulotdan yuqotishlar hisobdan chiqarildi	11 849 000	2010	2610

Tekshirish: hisobvaraq № 2610ning debet va kredit aylanmasi farqi nolga teng bo’lish kerak:

(7434 + 2450 + 343 + 1450 + 174 + 1791 + 6850) – (420 + 3304 + 4919 + 11 849) = 0
Chiqarilgan mahsulotning haqiqiy tannarxi quyidagi formula bilan hisoblanadi:
TM_h = TICh_b + X - HCh – TICh_o
bu erda:
TM_h – tayyor mahsulotni haqiqiy ishlab chiqarish tannarxi;
TICh_b – tugallanmagan ishlab chiqarish hisobot davri boshida (2010 hisobvaraqning oy boshidagi qoldig’i);
X – hisobot davri xarajatlari (2010 hisobvaraqning debet aylanmai);
HCh – hisobot davri qaytarishlar va hisobdan chiqarish (2010 hisobvaraqning kredit aylanmai);
TICh_o – tugallanmagan ishlab chiqarish hisobot davri oxirida (2010 hisobvaraqning oy oxiridagi qoldig’i).
TM_h = 12 654 000 + (1 044 917 140 + 15 134 000 + 112 345 000 + 113 546 000 + 11 849 000) – 7 434 000 – 15 452 000 = 1 287 559 140 so’m.
“Tayyor mahsulot sotishi hisobi” bo’yicha buxgalteriya yozuvlari tuzamiz:

№	Xo’jalik operatsiyalari mazmuni	Summa (so’m)	Hisobvaraqlarning bog’lanishi
			Debet	Kredit
1	Mahsulot sotishdan olingan tushum	2 655 000 000	4010	9010
2	Mahsulot realizatsiyasidan hisoblangan QQS	405 000 000	4010	6410
3	Sotilgan mahsulot tannarxi hisobdan chiqarildi	1 672 730 000	9110	2810
4	Mahsulot sotish xarajatlari hisobdan chiqarildi (qara yordamchi ishlab chiqarish xarajatlarini taqsimlash qaydnomasi)	6 758 000	9910	9410
5	Sotishdan yakuniy moliyaviy natija aniqlandi (foyda) (2 655 000 – 405 000 – 1 672 730 – 6758)	570 512 000	9910	8710

Nazorat savollari

1. Korxona xarajatlari va sarflari haqida tushuncha bering.

2. Mahsulot tannarxi turlarining qanday turlari bor?
3. Mahsulot tannarxini kalkulyatsiyalashning qanday usullarini bilasiz?
4. Buxgalteriya hisobi va soliq hisobi bo’yicha xarajatlar tushunchasidagi asosiy farqlar nimalardan iborat?
5. Korxona xarajatlarining tasnifini aytib bering.
6. Korxonaning qanday xarajatlari soliq maqsadlari uchun me’yorlashtiriladi?
7. Kelgusi davrlar xarajatlariga qanday xarajatlarni kiritish mumkin?
8. Korxonaning oddiy faoliyatiga tegishli xarajatlar tushunchasini ochib bering?
9. Boshqa xarajatlarga nimalar kiradi?
10. Korxonaning ustama xarajatlari qanday hisobdan chiqariladi?
11. Korxonaning xarajatlari buxgalteriya hisobida qanday sharoitlarda tan olinishi mumkin?
Buxgalteriya hisobi faqat debet va kreditdan iborat emas,
u kompaniya boshqaruvi uchun hamma narsaga yo’l
ko’rsatuvchi kompas sifatida xizmat qilishi kerak.
Matsusita Konosuke.


9 BOB. MAHSULOT, TOVAR (ISH, XIZMAT)LAR
VA ULARNI SOTISH HISOBI


9.1. Asosiy me’yoriy-huquqiy hujjatlar

1. O’zbekiston Respublikasi Fuqarolik kodeksi 26-29 boblar.

2. O’zbekiston Respublikasi Soliq kodeksi 10-12 bo’limlar.
3. «Buxgalteriya hisobi to’g’risida”gi O’zR qonuni (yangi tahrir). 13.04.2016 y. № O’zRQ-404.
4. “Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalarni shakllantirish tartibi to’g’risidagi Nizom”. (O’zR Vazirlar Mahkamasining 1999 yil 5 fevraldagi 54-sonli qarori (o’zgartirishlar va ilovalar bilan)).
5. “Xo’jalik sub’ektlari xarajatlari va moliyaviy natijalarini shakllantirish hisobini takomillashtirish tartibi to’g’risida” (o’zgartirish va ilovalar bilan). (O’zR VMning 2003 yil 15 oktyardagi № VMQ-444 qarori).
6. O’zR 2-son BHMS “Asosiy xo’jalik faoliyatdan tushgan daromadlar” (O’zR Adliya vazirligida 1998 yil 26 avgustda 483-son bilan ro’yxatga olingan).
7. O’zR 4-son BHMS “Tovar-moddiy zahiralar (yangi tahrirda)” (O’zR Adliya vazirligida 2006 yil 17 iyulda 1595-son bilan ro’yxatga olingan).
8. O’zR 19-son BHMS “Inventarlashni tashkil etish va o’tkazish” (O’zR Adliya vazirligida 1999 yil 2 noyabrda 833-son bilan ro’yxatga olingan).
9. O’zR 21-son BHMS “Xo’jalik yurituvchi sub’ektlar moliyaviy-xo’jalik faoliyatining buxgalteriya hisobi hisobvaraqlari rejasi va uni qo’llash bo’yicha Yo’riqnoma”. (O’zR Adliya vazirligida 2002 yil 23 oktyabrda 1181-son bilan ro’yxatga olingan).
10. O’zR 22-son BHMS “Chet el valyutasida ifodalangan aktivlar va majburiyatlarning hisobi” (O’zR Adliya vazirligida 2004 yil 21 mayda 1364-son bilan ro’yxatga olingan).
11. “Buxgalterlik hisobida hujjatlar va hujjatlar aylanishi to’g’risidagi Nizom”. (O’zR Adliya vazirligida 2004 yil 14 yanvarda 1297-son bilan ro’yxatga olingan).
12. “O’zbekiston Respublikasida naqd pulsiz hisob-kitoblar to’g’risidagi NIZOM” (Markaziy bank qarori 26.04.2013, №9/1, O’zR Adliya vazirligida 2013 yil 3 iyunda 2465-son bilan ro’yxatga olingan).