Guliston davlat universiteti biologiya kafedrasi

12. Amaliy mashg’ulot.
Mavzu: Belgilarning to’liqsiz birikkan holda irsiylanishiga doir masalalar echish.
Maqsad: T.Morganning xromosom nazariyasiga muvofiq belgilarni to’liq va to’liqsiz birikkan holda belgilarni irsiylanishidagi xolatlar bilan tanishish.
Kerakli jihozlar: Kompyuter prosessori, ekran, xromosomada genlarning birikkan holda joylashishi va ayrim vaqtlarda meyoz jarayonining profaza bosqichida krossingover xodisasining ro’y berishi tufayli genlarning rekombinatsiyaga uchrashi (drozofilla pashshasi misolida), jins bilan bog’liq belgilarni irsiylanishiga doir masalalarni yechilish tartibi aks etgan slaydlar.
Ishning bajarilish tartibi: Talabalar dastlab jins tiplari tasvirlangan jadval, jinsiy xromosomaga birikkan genlar va jins bilan birikkan holda belgilarning irsiylanishiga ta’luqli slaydlar bilan ekranda tanishib chiqadilar. Xromosomaga to’liq birikkan holdagi irsiylanishda: 1). Quyidagi genotipga ega bo’lgan organizmlar hosil qiladigan gametalari bo’yicha qanday farq qiladi?
A B A B A b
1) ═ ═ ; 2) ═══ ; 3) ═══
a b a b a B
Masalaning yechilishi:
Bu masalada berilgan uchchala organizm ham genotip bo’yicha digeterozigotali, lekin ular bir-biridan genlarning xromosomalarda qanday tartibda joylashganligi bilan va shunga ko’ra hosil qiladigan gametalarining genotipi hamda ularning tiplari bilan farq qiladi.
A B A B A b a B a b
1) ═ ═ - ─ ─; ─ ─; ─ ─; ─ ─ yoki AB, Ab, aB, ab tipdagi gametalarni
a b hosil qiladi. Chunki A va B genlari boshqa-boshqa xromosomalarda joylashgan.
A B A B a b
2) ═══ q ─── ; ─── tipdagi, ya’ni faqat ikki tipdagi (agar A va B
a b genlari orasida, gomologik xromosomalar o’rtasida
krossingover ketmasa) gametalarni hosil qiladi.
A b A b a B
3) ═══ q ─── ; ─── tipdagi gametalarni hosil qiladi.
a B
2). To’liqsiz birikkan holdagi irsiylanishda; A va B genlari bo’yicha digeterozigotali drozofila pashshalari retsessiv gomozigotali pashshalar bilan chatishtirilganda, keyingi avlodda 43,5 % Aabb ; 43,5 % aaBb; 6,5 % AaBb va 6,5 % aabb genotipga ega pashshalar olingan. Shu genlarning xromosomada qaysi tartibda joylashganligini aniqlang.
Masalaning yechilishi:
masalaning shartiga ko’ra, Aabb va aaBb genotipli pashshalar eng ko’p bo’lgani uchun ular normal gametalarning qo’shilishidan, AaBb va aabb genotipli pashshalar esa kam miqdorda bo’lgani uchun ularni krossover gametalar bilan normal gametalarning qo’shilishidan hosil bo’lgan, deyish mumkin. Shunga ko’ra, A va B genlari bo’yicha digeterozigotali pashshalarning genotipini quyidagicha yozish mumkin:
A b
═══
a B
Bunday holda olingan natijani quyidagicha ifodalash mumkin:
A b a b
P ♀ ═══ X ♂ ═══
a B a b
A b A B A B
═══ → ═×═ → ═══
a B a b a b

A b a B A B a b a b

g ───, ───, ───, ─── ───

A b a B A B a b

F_B ═══; ═══; ═══; ═══.
a b a b a b a b
43,5% 43,5% 6,5% 6,5%
normada krossingover natijasida