Guliston davlat universiteti pedagogika va psixologiya kafedrasi oila pedagogikasi
Oila – ijtimoiy institutlarning eng qadimgis
Yüklə 0,83 Mb.
|
|
Oila – ijtimoiy institutlarning eng qadimgisidir. Insoniyat tarixi qanchalik
turfa va murakkab bo’lishiga qaramay, ayniqsa, ushbu maskan o’z tizimi, tarkibi va jamiyat oldidagi majburiyatlarini bajarish nuqtai nazaridan asl mohiyatini saqlanib qolgan ijtimoiy tuzilma sanaladi Jamiyatning ajralmas bo’lagi bo’lgan oila nafaqat har bir shaxs, balki har bir millat, elat taraqqiyotida ham muhim o’rin tutadi. Biror bir xalq, millat yoki jamiyat yo’qki, u o’zining rivojlanish tarixida va taraqqiyot istiqbolini belgilashda oila va uning atrofidagi muammolarni, qadriyatlarini inobatga olmagan bo’lsa. Har qanday jamiyatning rivoji, millatning taraqqiy etishida oilaning o’rni alohida ekanligini ta’kidlar ekan, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov quyidagilarni bayon etadi: “Har qaysi millatning o’ziga xos ma’naviyatini shakllantirish va yuksaltirishda, hech shubhasiz, oilaning o’rni va ta’siri beqiyosdir. Chunki insonning eng sof va pokiza tuyg’ulari, ilk hayotiy tushuncha va tasavvurlari birinchi galda oila bag’rida shakllanadi. Bolaning xarakterini, tabiati va dunyoqarashini belgilaydigan ma’naviy mezon va qarashlar – yaxshilik 6
tushunchalarning poydevori oila sharoitida qaror topishi tabiiydir” 2 . Oila nikohga yoki a’zolarining ijtimoiy turmush tarzi, o’zaro axloqiy javobgarligi va o’zaro yordamiga asoslangan qon-qarindoshlarning kichik guruhi 3 . Insonparvar demokratik huquqiy davlatda mavjud bo’lgan oilaga quyidagicha ta’rif mavjud: “Oila jamiyatning tabiiy va asosiy bo’g’ini bo’lib, yuridik ma’noda nikoh, qarindoshlik, farzandlikka olish yoki boshqa shakllarda bolalarni doimiy tarbiyaga olishdan kelib chiqadigan tegishli huquq va majburiyatlar bilan bog’langan shaxslar doirasidan iborat bo’lgan milliy mustaqillik mafkurasiga, umuminsoniy qadriyatlar va sharqona an’analarga asoslangan oilaviy munosabatlarni rivojlantirib, uni mustahkamlashga qaratilgan fuqarolar ittifoqidan iboratdir” 4 . Psixolog olimlar oilani kichik bir ijtimoiy guruh sifatida ta’riflaydilar. Oilani tashkil etuvchi ushbu guruh nikoh orqali hamda yaqin urug’chilik rishtalari bilan bir-biriga bog’langan bo’lib, ular o’rtasidagi munosabatlarga xos bo’lgan muhim jihatlar – bu o’zaro mehr-muhabbat, g’amxo’rlik, mas’uliyatlilik va albatta, hayot, turmush tarzidagi umumiylikdir 5 . Sotsiologiya oilaga yaxlit ijtimoiy organizmning qismi, jamiyat bo’g’ini, ijtimoiy tarbiya jamoasi sifatida qaraydi. Ijtimoiy-iqtisodiy sohada sodir bo’layotgan o’zgarishlar albatta, oilada o’z aksini topadi. Biroq boshqa – ishlab chiqarish, kasbiy, siyosiy-ijtimoiy birlashmalardan farqli ravishda oila to’g’ridan- to’g’ri qayta qurishga uchramaydi. Oilaning axloqiy, psixologik jihatdan yangilanishi uzoq, murakkab, qarama-qarshiliklarga bog’liq jarayondir. Iqtisodiy o’zgarishlarga nisbatan yangi axloq me’yorlarga asoslangan ijtimoiy munosabatlar oilada sekin sur’atlarda shakllanadi. Oilaviy o’zgarishlarning amalga oshishida ijtimoiy-iqtisodiy omillardan tashqari biologik, psixologik, demografik omillar ham ishtirok etadi. Psixologlarning qayd etishicha, shaxs hayotining birdan-bir to’g’ri yo’li – bu oilaviy hayot sanaladi. Oilaviy hayotning samarasi unda sog’lom muhit qaror topganligi bilan belgilanadi. Binobarin, “oila sog’lom ekan, jamiyat mustahkam, jamiyat mustahkam ekan, mamlakat barqarordir” 6 . Oila inson uchun mehnat qobiliyatini tiklash va dam olish joyi. Shuningdek, oila muhim tarbiya o’chog’i hamdir. Oilada bolalar tarbiyasida ota-bobolar, momolardan qolgan, ming yillar mobaynida hayot sinovlaridan o’tgan yaxshi udum, odatlar mavjud. Pedagog olima M.Inomova oilaning quyidagi jihatlarini alohida ajratib ko’rsatgan: - oila o’ziga xos va takrorlanmas ta’sirga ega; - oila bola uchun o’ziga xos “ko’zgu” bo’lib, ota-onaning shaxsiy namunasi, ibrati bola tarbiyasida muhim ahamiyat kasb etadi; 2 Каримов И. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Тошкент: “Маънавият”, 2008. – 52-бет. 3 Педагогический энциклопедический словарь – Москва: Владос, 2002. – С.257. 4 Каримова О. Оила ҳуқуқи асослари – Тошкент: “Ўқитувчи”, 2003. 5 Каримова В. Оилавий ҳаёт психологияси – Тошкент: Фан, 2006. – 10-бет. 6 Ўша асар. Каримов И.А. Юксак маънавият – енгилмас куч. – Тошкент: “Маънавият”, 2008. – 58-бет. 7
his-tuyg’ular jamuljam bo’ladi; - oila sharoitida bolalarda o’zgalarga nisbatan hamdardlik tuyg’ulari ham tarbiyalanadi; - oiladagi maishiy turmushda bolaning ishtirok etishi ham axloqiy tarbiyaning muhim omili sanaladi; - oila – er-xotinlik, ota-onalik vazifalarini aks ettiradi. Ota-onaning bir-biriga bo’lgan muhabbati bolaga ta’sir ko’rsatadigan asosiy tarbiyaviy omillardan biriga aylanishi mumkin 7 . Demak, oila – tarbiyaviy jamoa va hech kim hech qanday holatda oilaning vazifasini bajara olmaydi. Oila hayoti ko’p tomonlamali munosabatlar bilan tavsiflanadi: ijtimoiy- biologik, xo’jalik-iqtisodiy, axloqiy, psixologik. Oila rivojining har bir bosqichi bir funktsiyasining tugashi, boshqasining paydo bo’lishi, uning a’zolarining ijtimoiy faoliyatining o’sib borish ko’lami va tavsifi bilan bog’liq. V.A.Slastenin, I.F.Isaev, E.N.Isaevlarning fikricha, oila jamiyat va shaxsga munosabati bo’yicha muhim ijtimoiy ahamiyatga ega funktsiyalarni bajaradi. Xo’sh, oliy ta’lim tizimida “Oila pedagogikasi”ning o’quv fani sifatida o’qitilishi qanday nazariy va amaliy ahamiyatga ega? Ushbu o’quv fani doirasida qanday masalalar o’rganiladi? Bo’lajak pedagog hamda psixolog sifatida talabalar “Oila pedagogikasi” bo’yicha qanday bilim, ko’nikma va malakalarni o’zlashtira olishlari zarur? “Oila pedagogikasi” fanining mohiyatini to’la anglab olish uchun yuqoridagi kabi savollarga javob topish talab etiladi. Quyida ana shular to’g’risida so’z yuritiladi. O’quv fanining umumiy mohiyatini anglab olishda har bir fan, o’quv fani asoslarini o’zlashtirishda bo’lgani kabi tanya tushunchalar mazmunidan etarlicha xabardor bo’lish talab etiladi. “ Oila pedagogikasi” o’quv fanining markazida oila, nikoh, qon-qarindoshlik, Yüklə 0,83 Mb. Dostları ilə paylaş:
|