Guliston davlat universiteti xolbekova m., Fayzullayeva o

Na ko’kning fonari o’chmasdan,
Na yulduz sayr etib ko’chmasdan,
Na ufq o’ramay yoqut-zar,
Na bulut silkitmay oltin par
Toang kulmasdan burun turardi. (U.)
Muhokama uchun savollar:
1. O’tgan zamon fe’li boshqa zamon fe’llari o’rnida qo’llana oladimi?
2. O’tgan zamon fe’l shaklining kelasi zamon ma’nosida ishlatilishiga misollar keltiring.
3. Hozirgi zamon fe’lining o’tgan zamon ma’noda ishlatilishi qanday natija beadi?
4. Kelasi zamon fe’llari o’tgan va hozirgi zamon shakllari o’rnida kelishiga misollar keltiring.
5. Maqollar qaysi zamonda bo’ladi.
6. Mayl shakllarining modal ma’nolari.
7. Shaxs-son qo’shimchalarining o’ziga xos uslubiy xususiyatlari qaysilar?
8. Uslubiy bo’yoqdorlik shaxs-son qo’shimchalari orqali ifodalanishiga misollar keltiring.
9. Og’zaki nutq va badiiy asarlarda II shaxsga murajaatda I shaxs ko’pligidan foydalanishini izohlang.
10. Bo’lishsizlik shakllarining qanday qo’shimcha va yuklamalar yordamida ifodalanishini sanab bering.
11. Ritorik so’roq gaplarning o’ziga xos xususiyatlarini tushuntiring.
12. -ma qo’shimchasining bo’lishlilikni tasdiqni bildirishni asoslab bering.
13. na..na yuklamasi –ma qo’shimchasi bilan birga qo’llansa inkor ma’nosi yanada kuchaytirishiga misollar keltiring.
Mavzu bo’yicha echimini kutayotgan ilmiy muammolar:
1. Bo’lishsizlik shakllari yasovchi qo’shimchalarning yana qanday modal ma’nolarda qo’llanishi mumkinligini ilmiy dalillang.
2. Shaxs-son qo’shimchalarini orasida sinonimlik bormi? Siz nima deb o’ylaysiz?
3. Sifat darajasini ko’rsatuvchi –roq qo’shimchasining boshqa vazifalarda ham qo’lanishi ilmiy dalillang.
4.Olmoshlarning o’ziga xos turlarini uslubiy qo’llanishidagi ayrim muammolar.
G) Modul bo’yicha yakuniy xulosa.
1. Sifat so’zlarning uslubiy tavsifi. Sifatlarning muhim stilistik vosita ekanligi. Sifatlarni tanlash va qo’llash usullari. Qiyosiy va orttirma daraja ko’rsatkichlarining semantik-stilistik va sinomik xususiyatlari. Sifat yasovchi qo’shmchalar sinonimiyasi. Sifatlarni ot vazifasida ishlatilish va buning stilistik xususiyati.
2. Sonlarning stilistik imkoniyatlari. Son turkumining semantik-grammatik xususiyatlari. Sonlarda forma yasovchi qo’shimchalar sinonimiyasi.
3. Olmoshlarning semantik-uslubiy imkoniyatlari. Kishilik olmoshlarining turli vaziyatlarda uslubiy ma’nolarda qo’llanishi. Ko’rsatish olmoshlari. Belgilash olmoshlari. Bularning –lar qo’shimchasini olish hollari. So’roq olmoshlari, gumon olmoshlari. Bularni qo’llashdagi uslubiy usul va san’atlar. Olmoshlarning matnni uyushtirish vazifasi. Olmosh turlarining nutq uslublarida ishlatilish xususiyatlari.
4. Hozirgi zamon fe’l shakllari boshqa zamon shakllari o’rnida qo’llanib, ular anglatishi lozim bo’lgan ma’noni ifodalashi mumkin. Ilmiy asarlarda bu hodisa zamon shakllarining ko’chishi sifatida talqin qilinadi.
Kelasi zamon fe’llari -ajak (-yajak) qo’shimchasi G’G’shaxs-son qo’shimchalari, -r, -ar, vositasidan yasalgan sifatdosh yoki –a, -y bilan yasalgan ravishdoshG’G’shaxs-son qo’shimchalari modeli asosida hosil bo’ladi va harakatning nutq paytidan keyin bajarilganligini bildiradi. Kelasi zamon yana –a, -y bilan yasalgan ravishdosh G’G’bilan, shaxs-son qo’shimchasi modelida ham bo’ladi. Ularning hammasi harakatning nutq paytidan keyin bajarilishini ko’rsatish bilan bir umumiy mahrajga birlashadi va bir-birlari bilan sinonimik munosabatda bo’ladi