Guliston davlat universiteti xolbekova m., Fayzullayeva o

So’zlashuv uslubining fonetik xususiyatlari. Bu uslubda ham adabiy tilga, ham og’zaki nutqqa xos talaffuz xususiyatlarini ko’rish mumkin. Bu uslubga xos talaffuz me’yorlarini 2 turga bo’lish mumkin:
Birinchisi - aktyorlar, o’qituvchilar, suxandonlar, notiqlar nutqiga xos bo’lib, bunda har bir so’z dona – dona talaffuz qilinishi, nutqning fonetik bo’laklari: fraza, takt to’g’ri ajratilishi lozim.
Ikkinchisi - oddiy so’zlashuv nutqiga xos bo’lib, adabiy talaffuzdan farqlanuvchi va unga qarama-qarshi bo’lgan xususiyatlar ifodalanishi mumkin.
Ular quyidagilar:

1. 
   So’z boshidagi i tovushi juda qisqa talaffuz qilinishi mumkin; (i)p, (i)lon, (i)t, (i)sh kabi.
   
2. 
   So’z oxiridagi q tovushi v tarzida aytiladi; qoshiq-qoshuv, so’roq-so’rov, oshiq-oshuv kabi.
   

Kishi ismlari qisqartirib aytiladi: Muazzam – Muaz, Nozima – Nozi, Salima – Sali, Bahodir – Boho, Baxtiyor – Baxti kabi.

3. 
   So’z tarkibidagi tovushlarning tushib qolishi: quflamoq (qulflamoq), tashamoq (tashlamoq), ko’kartmoq (ko’kartirmoq), barikkaram (bargikaram), Bo’lsa–bo’sa kabi.
   
4. 
   So’z tarkibidagi tovushlarning o’rin almashishi: La’nat – na’lat, sharpa – shapra, Sarvi – Savri, Saltanat – Santalat kabi. : qiyg’ir- qirg’iy, o’rpimoq- o’pirmoqdir.Bular so’zlashuv uslubiga xos.
   
5. 
   So’zlarda tovushlarning orttirilishi: Ayvon – hayvon, echmoq – chechmoq, yangidan – yangitdan, qamchi – qamchin kabi.
   
6. 
   So’zlarda bir tovush o’rniga boshqasining qo’llanishi: nusxa – nusqa, qamish – qamich, munchoq – mo’nchoq yoki bo’nchoq, bog’lamoq – boylamoq kabi.
   
7. 
   Qo’shimchalar qo’shilishi natijasida o’zak negizlarning qisqarishi: olibdi – opdi, kelibdi – kepti, bo’libdi – bo’pti kabi.
   
8. 
   Tovush almashinishi: bo’qoq (buqoq), mo’nchoq (munchoq), ko’mirchak (kemirchak), ko’ynak (ko’ylak), tanov (tarnov), qamich (qamish), nusqa (nusxa), qalmoq (qarmoq), qimillamoq (qimirlamoq), tiqillatmoq (tiqirlamoq), boylamoq (bog’lamoq), maxtamoq (maqtamoq) va boshqalar.
   
9. 
   Qo’shimchalar qo’shilishi natijasida o’zak-negizlarda hosil bo’ladigan qisqartmalar: opti (olipti), kepti (kelibdi), opkepti (olib kelibdi).
   

Talaffuzning bu usuliga xos ko’rinishlaridan badiiy adabiyotda og’zaki nutqini aks ettiruvchi o’rinlarda, asar qahramonlari nutqida foydalaniladi.
Badiiy asarlarda bunday holatlarni ko’plab uchratish mumkin.
Adabiy so’zlashuv usuli tilning adabiy me’yorlariga mos, tartibga solingan va ishlangan bo’lishi bilan xarakterlanadi. Uning tili sodda: jargon va sheva elementlaridan xolidir. Adabiy so’zlashuv usuli o’z adabiy tilini bilgan kishilar uchun tanish va ma’lum bo’lgan asosiy usul hisoblanadi. Tilning adabiy so’zlashuv usuli kundalik aloqa-aralashuv uchun xizmat qiladi: maktablarda va o’quv yurtlarida o’qitish ishlari shu usulda olib boriladi, undan badiiy adabiyotda juda keng foydalaniladi. qisqasi, adabiy so’zlashuv usuli umumxalq adabiy tilining eng keng va universal turidir.