5 Xoʻjalik va atir sovun ishlab chiqarishning moddiy hisobi
5- Amaliy mashgulot
Mavzu: Xoʻjalik va atir sovun ishlab chiqarishning moddiy hisobi.
Uzluksiz usulda 60 % li xoʻjalik sovuni ishlab chiqarishdagi
Moddiy hisoblar
Xoʻjalik sovuni ishlab chiqarishning xom ashyo hisoblari uning yogʻli xomashyolarini va ishqor miqdorini aniqlash bilan olib boriladi.
Hisoblash uchun dastlabki maʻlumotlar
Xom ashyo
Yogʻli asosning resepturasi, %
Titr, 0C
Neytrallanish soni
Yogʻ kislotalarining oʻrtacha molekulyar ogʻirligi
Salomasning yogʻ kislotalari, Ss.
10
48
200
280
Texnik xayvon yogʻining yogʻ kislotalari, St.
5
42
204,5
274
S10-S16 fraksiyali SYOK, Ssj,
15
28
255
220
S17-S20 fraksiyali SYOK, Sj
20
48
197
284
Paxta soapstogining yogʻ kislotalari (distillangan), Sd
50
30
200
276
Sovundagi yogʻ kislotalarining miqdori S=60 % Sovun pishirish sexining quvvati Q=100 t/kun
Sovunning pishirish, TNB-2 uskunasida bevosita pishirish usulida olib boriladi.
Yogʻ kislotalari sarfini hisoblash Yogʻ kislotalari aralashmasining titri quyidagi formula boʻyicha hisoblanadi
Toʻr=Ts. Ss + Tt. St + Tsj. Ssj + Tj. Sj + Tg. Cg/100=48 . 10 + 42 . 5 + 28 . 10 + 48 .20 +30 . 55/100=35,80C,
bu erda Ts, Tt, Tsj Tsj, Tj, Td – yogʻsimon aralashmaga kiruvchi komponentlarning titri
Ss, St, Ssj, Sj, Sd – yogʻli aralashma tarkibiy qismi har birining reseptura boʻyicha miqdori, %.
Sovun ishlab chiqarishda yogʻ kislotalari va yogʻ oʻrnini bosuvchi mahsulotlar uchun ishqor sarfi bu moddalarining molekulyar ogʻirligi bogʻliq.
Yogʻ kislotalari aralashmasining oʻrtacha molekulyar ogʻirligiga quyidagi formuladan topiladi:
M oʻr=Ss. Ms + St. Mt + Ssj . Msj + Sj. Mj + Sg. Mp/100=10 . 280 + 5 . 274 + 10 . 220 + 20 . 284 + 55 . 276/100=272,3
bu yerda Ms, Mt, Msj Mj, Md – salomas, texnik yogʻ kislotalari, sintetik va distillangan yogʻ kislotalarining sintetik va distillangan yogʻ kislotalarining oʻrtacha molekulyar ogʻirligi. (ilova 3-jadval)
Yogʻli aralashmadan sovun quyidagi reaksiya boʻyicha hosil boʻladi:
RCOOH + N aOH=RCOO Na+H2O,
2RCOOH + N a2CO3=RCOONa + CO2 + H2O
Ogʻirlik boʻyicha suvsiz (quruq) sovunning chiqishi quyidagini tashkil qiladi.
Gm=RCOOH + Na-H
Sarflangan yogʻ kislotalari massasiga nisbatan quruq sovunning foizlardagi chiqishi quyidagi formula boʻyicha hisoblanadi:
Gm=(Ms+Mn-1) . 100/Ms=(272,3+23 – 1) . 100/272,3=108,07% bu erda Msr-yogʻ kislotalari aralashmasining oʻrtacha molekulyar ogʻirligi
Mn-sovun hosil qiruvchi ishqoriy metallning molekulyar ogʻirligi, Mn=23
1-vodorodning atom ogʻirligi.
1 t 60% li sovun olish uchun 3 kg miqdordagi yoʻqotishlar bilan hisoblangandagi yogʻ kislotalarining sarfi 3 kg Gs.j=600+3=603 kg Salomasning yogʻ kislotalari
Cc=Gc.j . Cc/100=603 . 10/100=60,3 kg Texnik yogʻning yogʻ kislotalari
St=Gc.j. Ct/100=603 . 5/100=30,1 kg S10-S16 fraksiyali sintetik yogʻ kislotalari
S1sj=Gs.j. Ss.j /100=603 . 10/100=60,3 kg C17 – C20 fraksiyali sintetik yogʻ kislotalari
S1j . Gsj. Sj/100=603 .20/100=120,6 kg Paxta soapstogining distillangan yogʻ kislotalari
S1d=Gc.j. Sd/100=603 . 55/100=331,65 kg Tarkibida 60% yogʻ kislotalari boʻlgan tovar holidagi sovunda haqiqiy sovunning miqdori quyidagicha aniqlanadi.
G=60 . Gm/100=60 . 108,07/100=64,84% Sovun hosil boʻlishi uchun yogʻ kislotalarining uning ogʻirligiga nisbatan foizlardagi sarfi:
Gj.k=Ms. 100/Msr + Mn – 1=272,3 . 100/272,3+23–1=92,52% Tayyor sovundagi namlik miqdori quyidagi formuladan aniqlanadi:
dm=100 – (G+O11щ+Ok+N)=100 – (64,84+0,17+0,4+1)=33,59% bu yerda Sщ va Sk – erkin natriy gidroksid va natriy karbonatning qoldigʻi,
Oщ=0,17% i Ok=0,4% N-suvda erimaydigan choʻkma va tuzlarning amaliyot natijalaridan olingan miqdori, N=I.