Mavzu: Xoʻjalik va atir sovun ishlab chiqarishning moddiy hisobi. Uzluksiz usulda 60 LI xoʻjalik sovuni ishlab chiqarishdagi
Yüklə 177,04 Kb.
|
|
a–aralashmadagi komponent ogʻirligi, kg:
M11M2....Mn – komponentni molekulyar ogʻirligi; n–komponentni molekulalar turlarining soni; G–aralashma ogʻirligi, kg; Moʻr–kislotalar aralash masining oʻrtacha molekulyar ogʻirligi. Yogʻ kislotalar aralashmasining oʻrtacha molekulyar ogʻirligini hisoblash uchun, aralashma tarkibiga kiruvchi har bir yogʻ kislotalarini molyar sonini topish kerak. Hisoblarni saddalashtirish uchun G=100 kg deb qabul qilinadi. 3.3–jadvalda keltirilgan reseptura boʻyicha G=100 kg yogʻlar aralashmasidan tayyorlangan sovun uchun, yogʻlar aralashmasining oʻrtacha molekulyar ogʻirligini quyidagicha topamiz. (3.4–jadval) Yogʻlar aralashmasining oʻrtacha molekulyar ogʻirligi: a) 67%–li sovun Moʻr=G : N67=100 : 03703=270; b) 72% li sovun Moʻr72=G : N72=100 : 0.3778=265: 5.1.3–jadvalda natriyli sovun olishda yogʻ kislotalarining nazariy sarfi hisobi keltirilgan. Bunda sovunning chiqishi sarflangan yogʻ kislotalarining ogʻirligiga nisbatan % hisobida. Hamma hisoblar 100% li suvsiz sovunga nisbatan bajarilgan.
5.1.5–jadvaldan koʻrinib turibdiki, asosiy oʻsimlik, va hayvon yogʻlaridan, sintetik yogʻ kislotalarining S17-S20 fraksiyalaridan pishirilgan sovunning chiqishi, sarflangan yogʻ kislotalar ogʻirligiga nisbatan 108 ± 0,3 % atrofida tebranmoqda. Tarkibida quyi molekuli yogʻ kislotalari koʻp miqdori boʻlgan moylar uchun hamda S10-S16 fraksiyali sintetik yogʻ kislotalar uchun sovunning chiqishi 110,0–110,7% gacha koʻtariladi. Yuqori molekulyali yogʻ kislotalari koʻp miqdorda boʻlgan moylardan, masalan raps moyi, pishirilgan sovunning chiqishi 107,2% gacha kamayadi. Kanifoldan tayyorlangan sovunning chiqishi 106,4–107,1% ulardagi kislotalar miqdoriga nisbatan. Naften kislotalari uchun 108,5%. Bu miqdor naften kislotalarining molekulyar ogʻirligiga bogʻliq. Yogʻ va yogʻ oʻrinbosarlari sarfini hisoblovchi yuqorida keltirilgan tenglama, ishlab chiqarishdagi yoʻqotishlarni hisobga olmagan holda, 100% li suvsiz sovun olishda, ularni nazariy sarfini aniqlash imkonini beradi. Zavod tajribalariga asosan, ishqor va yogʻlar sarfidagi hamma hisoblar shartli sovun birligida 40% yogʻ kislotalari, yoki ishlab chiqilgan tayyor sovunning undagi yogʻ kislotalar miqdori 40; 60; 66–68; 72% hisobida olib boriladi. Ishlab chiqarishda sovun pishirish va uni ishlash vaqtidagi yogʻlar, yogʻ-kislotalar va sovun yoʻqotishlar toʻgʻri yoʻqotishga kiradi. Yana sovun boʻlagining ogʻirligi oʻzgarishi hisobidagi yoʻqotishlar boʻladi. Sovun pishirishdagi yogʻlarning yoʻqotishlar ishlab chiqarishda qoʻllanilayotgan usulga bogʻliq. Bilvosita usul bilan sovun pishirishda, sovunosti ishqorida bir muncha sovunning erishi hisobiga yoʻqotishlar koʻpayadi. Sovun pishirish zavodlarida toʻgʻri usul qoʻllanilganda, sarflangan yogʻlar ogʻirligiga nisbatan, umumiy yoʻqotishlar 0,5% dan oshmaydi. 67% li va 72 % li sovun ishlab chiqarishda yogʻ kislotalar va yogʻ oʻrinbosarlarining sarfi 3.6–jadvalda keltirilgan. 67 % li sovundagi yogʻlar yigʻmasining oʻrtacha molekulyar ogʻirligi Moʻr – 270 boʻlganda suvsiz natriyli sovunning % da chiqishi (III–2) tenglamaga asosan ni tashkil etadi SHuningdek, 67% yogʻ kislota tarkibli sovunda sovunning oʻzi ni tashkil etadi Sovundagi namlik miqdori dm=100 – (G67+Oщ+Ok+N)=100 – (72,43+0,17+0,4+1)=26,0 bu erda Oщ va Ok – sovun tarkibidagi erkin oʻyuvchi ishqor va korbonat ishqorining miqdori, ular sovun ogʻirligiga nisbatan 0,17 va 0,4% ni tashkil yetadi. N – suvda erimaydigan choʻkma va tuzlar, tajribadan N = 1 deb qabul qilinadi. SHuningdek, 72 % sovundagi yogʻlar yigʻmasining oʻrtacha molekulyar ogʻirligi Moʻr72=265 boʻlganida suvsiz natriyli sovunning chiqishi (% da)
Izoh: Hisoblar toʻgʻri usulda sovun pishirishga qilingan. Yogʻ kislotalarini distillyasiyalashdagi va soapstokni qayta ishlashdagi chiqindilar jadvalda hisobga olinmagan. Tarkibida 72% yogʻ kislotalari boʻlgan tayyor sovundagi sovun miqdori Undagi namlik miqdori d1c=100 – (78,0+0,17+0,4+1) 20,4 % Suvsiz sovun (100%) tayyorlashga ketgan 1 kg yogʻ kislotalari uchun sarf boʻlgan ishqor miqdori quyidagi tenglama orqali topiladi. bu erda Mщ – qoʻllaniladigan ishqorning molekulyar ogʻirligi; Hosil boʻlgan suvsiz sovun ogʻirligiga nisbatan Stearin kislotasidan hosil boʻlgan suvsiz sovun tayyorlashda natriy ishqorining nazariy sarfi (III–7) tenglama boʻyicha. kg/kg yoki 14,1 % SHuningdek, paxta moyi yogʻ kislotalaridan tayyorlanganda kg/kg 14,5 % Paxta moyi yogʻ kislotalaridan olingan sovun ogʻirligiga nisbatan natriy ishqorining sarfi tenglama (III-8) orqali aniqlanadi kg/kg yoki 13,4 % Parchalangan yogʻlardan tayyorlangan sovunga sarf boʻlgan ishqor miqdorini, ularning kislota soni Ns orqali ham aniqlash mumkin. kg/t Paxta moyi yogʻ kislotalaridan pishirilgan sovunga, neytrallash koeffisienti Ns=203 boʻlganda, ishqor sarfi tenglama (III–9) boʻyicha kg/t yoki 14,5% ni tashkil yetadi tenglama boʻyicha hisoblangan Щj ning miqdori, (III–7) tenglama boʻyicha olingan miqdorga teng. Sovun pishirishda foydalanilgan yogʻ kislotalarining har xil miqdoriga ishqorning nazariy sarfi quyidagi tenglama orqali aniqlanadi kg/t bu yerda, u – 1 tonna sovun uchun yogʻ kislotalar sarfi, kg; Moʻr-sovun tayyorlashga ketgan yogʻlar aralashmasining oʻrtacha molekulyar ogʻirligi. 67 % li sovun pishirishda (yogʻ kislotalar sarfi 673,3 kg/t va Moʻr67=270 boʻlganda) ishqor sarfi kg/t ni tashkin etadi SHuningdek 72% li sovun uchun (yogʻ kislota sarfi 723,5 kg/t va Moʻr72=265 boʻlganda) kg/t Yogʻ va oʻrinbosarlari aralashmalari tarkibidagi yogʻ kislotalarining kislota soni maʻlum boʻlganda, sovun pishirishdagi ishqorning nazariy sarfi quyidagi tenglamadan aniqlanadi kg/t bu yerda, Ns – yogʻli aralashmalar tarkibiga kiruvchi komponentlarning neytrallanish soni. a – aralashmadagi komponentlar miqdori, % 67 % li sovun yogʻ kislotalari aralashmasi uchun Σ Nsa koʻrsatgichi 5.1.7 – jadvalda keltirilgan.
Tenglamaga (III–11) ΣNs . a koʻrsatgichini quyib kg/t topiladi Bundan koʻrinadiki, bu tenglamadan topilgan ishqor sarfi, yogʻ kislotalarining molekulyar ogʻirligi boʻyicha hisoblangan tenglama (III–10) natijalari bilan mos kelayapdi. Neytral yogʻlarni sovunlashga sarf boʻluvchi ishqorning nazariy miqdori sovunlanish soni boʻyicha quyidagi tenglamadan topiladi. kg/t Masalan, sovunlanish soni 0=195 boʻlgan neytral yogʻdan sovun pishirish uchun ishqor sarfi quyidagini tashkil etadi kg/t Sovun pishirish jarayonida, uning tarkibida bir muncha erkin natriy va karbon ishqorlari qolishi hisobiga, amalda ishqor sarfi nazariy hisobdan koʻproq boʻladi. Sovun tarkibida, uning ogʻirligiga nisbatan 0,15 – 0,2 % atrofida oʻyuvchi ishqor boʻladi. Hisob uchun Oщ1=0, 17 % yoki 1,7 kg/t deb qabul qilamiz. Erkin karbonat ishqori qoldigʻi esa, sovun ogʻirligiga nisbatan 0,3–05% atrofida boʻladi, uni Ok=0,4% yoki 4 kg/t deb qabul qilamiz. Kalsinasiyalangan soda qoldigʻini kaustik soda hisobida hisoblaganimizda Oщ2=Ok . 0,71=0,4 . 0,71=0,28 %=2,8 kg/t Sovun pishirishda oʻyuvchi ishqorning (erkin ishqor qoldigʻini ham hisobga olganda) sarfi quyidagiga teng boʻladi. a) 67 % li sovun uchun Щ67=SH167+Oщ1+Oщ2=100+1,7+2,8=104,5 kg/t b) 72 % li sovun uchun Щ72=Щ72+Oщ1+Oщ2=109,2+1,7+2,8=113,7 kg/t Har xil sovun tayyorlashda natriy va kaliyni oʻyuvchi va karbonat tuzlari qoʻllaniladi. Ishlab chiqarishda qattiq sovun pishirish uchun natriy ishqori ishlatiladi. Sovun pishirishda umumiy ishqor sarfini ishqor hisobida hisoblanadi. Boshqa ishqorga hisoblanganda oʻtish koeffisientidan foydalaniladi. Oʻtish koeffisienti quyidagi tenglamada topiladi bu yerda Mщk – hisoblanayotgan ishqorning ekvivalent ogʻirligi 5.1.8–jadvalda, ishqorning bir turidan boshqasiga oʻtilgandagi, oʻtish koeffisientini hisoblash berilgan.
Izoh: 40; 56,1; 53; 69,1 – NaON, KON, Na2CO3, K2CO3 ishqorlarning ekvivalenti massasi. Sovun pishirishda, ishqor va sodaning sarfini aniqlashda, alohida karbonatli sovunlanish darajasini belgilab olish kerak. Yogʻlarni qayta ishlash zavodlarida uzluksiz usulda sovun pishirilganda karbonat sovunlanish darajasini 80% deb qabul qilish mumkin. Qolgan 20 % ti kislotalarni, parchalangan yogʻ tarkibidagi gliseridlarni ham hisobga olganda, ishqor bilan sovunlanadi. 67 % li sovun pishirilganda soda sarfi quyidagini tashkil etadi kg/t Shunga mos ravishda ishqorning sarfi: kg/t bu yerda 0,97 va 0,92 – sotuvdagi soda mahsulotlaridan kalsinasiyalangan va kaustikli sodaning miqdori. 1,01 – soda mahsulotlarining yoʻqotishini hisobga oluvchi koeffisient 67 % li sovun tayyorlashda sarf boʻlgan soda mahsulotlarning, ishqor hisobidagi miqdori quyidagiga teng: kg/t 72 % li sovun tayyorlash uchun soda sarfi: kg/t Soda mahsulotlarining, ishqorga hisoblangandagi solishtirma sarfi quyidagiga teng: kg/t Yüklə 177,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||