Mavzu: Xoʻjalik va atir sovun ishlab chiqarishning moddiy hisobi. Uzluksiz usulda 60 LI xoʻjalik sovuni ishlab chiqarishdagi

Soapstokni qayta ishlashga ketgan ishqor sarfining hisobi
Qayta ishlashga paxta moyining soapstoki quyidagi tartibda beriladi deb qabul qilamiz

Soapstok yogʻining tarkibi	Miqdori (yogʻga hisoblanganda)
	%	kg
Sovunlangan yogʻ	50	500
Neytral yogʻ	42	420
Sovunlanmaydigan moddalar	8	80
Jaʻmi:	100	1000

Tajribadan maʻlumki, 50 % sovunlanmaydigan moddalar yelim osti ishqori bilan ketadi. 50 % esa qayta ishlanayotgan soapstok sovunida qoladi.
Yogʻ kislotasiga hisoblaganda qayta ishlangan soapstokning chiqishi
J=500+420 ^. 0,956+0,5 ^. 80=942 kg/t
Soapstok tarkibidagi 0,42 t neytral yogʻni sovunlashga ketadigan ishqor sarfi yuqoridagi (III–12) tenglama boʻyicha hisoblanadi
kg/t
Soapstok tarkibidagi har bir kg sovunlanmaydigan moddalarni parchalash uchun taxminan 0,3 kg ishqor sarf boʻladi yoki
kg/t
Soapstokga koʻp marotalab tuzlash bilan ishlov beriladi.
Tashlab yuboriladigan sovunosti elimining miqdorini, soapstok tarkibidagi yogʻ ogʻirligiga nisbatan 200 % va undagi erkin ishqor qoldigʻini 0,3 % deb qabul qilsak, sovunosti yelimi bilan birga yoʻqotilgan ishqor miqdori quyidagiga teng boʻladi:
kg/t
Tindirilayotganda sovunni shliflab, tarkibida 60 % yogʻ kislotasi va 0,3 % erkin ishqori boʻlgan soapstok yadrosi olinadi.
Erkin ishqor qoldigʻini hosil boʻlishiga kerak boʻlgan natriy ishqori sarfi quyidagiga teng boʻladi:
kg/t

Xom ashyo	Sovun ishlab chiqarishdagi xom ashyo sarfi					Xom ashyoning umumiy sarfi
	67%		72%
	1 t uchun, kg	70t uchun, t		1 t uchun, kg	30 t uchun, t		kuniga, t		oyiga, ming t		yiliga ming t
Jami yogʻ va yogʻ oʻrinbosarlar	673,3	47,1		723,5	21,7		68,8		2,07		21,5
Shuningdek:Yogʻ kislotalari
kungaboqar salomasi	202,0	14,1		144,7	4,4		18,5		0,56		5,8
paxta moyi soapstogi	53,9	3,8
distillangan paxta moyi soapstogi	-	-		-	-		3,8		0,11		1,2
Sintetik yogʻ kislotalar	134,7	9,4		72,3	2,2		2,2		0,07		0,7
S10-S16 fraksiyasi	168,3	11,8		180,9	5,4		14,8		0,44		4,6
S17-S18 fraksiyasi	-	-		180,9	5,4		17,2		0,52		5,4
Mol yogʻi yogʻ kislotalari Kanifol	67,3	4,7		108,5	3,2		3,2		0,1		1,0
Distillangan naftin kislotalari	47,1	3,3		36,2	1,1		5,8		0,17		1,8
Jami ishqorlar	139	9,8		151,0	-		3,3		0,1		1,0
Shuningdek:	24	1,7		26	4,5		14,3		0,42		4,5
Ishqor (NaON)	115	8,1		125,0	0,8		2,5		0,07		0,8
soda Na2CO3					3,7		11,8		0,35		3,7
Jami yogʻlar va ishqorlar	812,3	56,9		874,5	26,2		83,1		2,5		26,0

Soapstokdan sovun olish uchun kerak boʻlgan ishqorning umumiy sarfi (1 t yogʻ kislotasi hisobida) quyidagiga teng:
kg/t
Oddiy yogʻlardan pishirilgan sovunga nisbatan bu holda ishqor sarfi, soapstok tarkibidagi sovunlangan yogʻlar hisobiga, taxminan 35 % kamayadi.
Sovun resepturasiga 8 – 10 % soapstok yadrosini qoʻshish, sovun ogʻirligiga nisbatan, 0,5-0,6 % ishqorni iqtisod qilish imkonini beradi. Odatda, buni hisoblashda qabul qilishmaydi.
Paxta moy ishlab chiqarish zavodlaridagi sovun sexlarida, tarkibiga koʻp miqdorda soapstok qoʻshib sovun pishirishda, ishqor iqtisodi sezilarli boʻladi va uni hisobga olish kerak boʻladi.
Bajarilgan hisobga asosan sovun sexini xom ashyoga ehtiyoji aniqlanadi. 3.10-jadvalda kuniga 100 t sovun (yiliga 31,2 ming tonna) ishlab chiqaruvchi sovun sexining yogʻli xom ashyo va soda mahsulotlariga ehtiyoji keltirilgan.

Atir sovun ishlab chiqarishdagi moddiy hisoblar

Atir sovun ishlab chiqarish uchun xom ashyo va mahsulotlar sarfining hisobi yiliga 20 ming tonna quvvatga ega boʻlgan sexning misolida olib boriladi. Ayollar mehnati ustunligini hisobga olgan holda sexning bir kunlik quvvatini hisoblash uchun uzlukli ish haftasiga ega boʻlgan ikki smenali ish joriy qilinadi. (yiliga 290 ish kuni). Sexning kunlik quvvati 70 t deb qabul qilinadi, shuningdek:
tarkibida 79–80 % yogʻ kislotalari boʻlgan oliy navli atir sovun – 50 %
tarkibida 74–75 % yogʻ kislotalari boʻlgan atir sovun – 50 %.
Sentrifugalash yoʻli bilan ajratib oliyonatgan sovun osti elimlaridan
72 % li xoʻjalik sovuni ishlab chiqariladi. Bunday sovun miqdori quyida keltirilgan hisobga koʻra kuniga 3,8 t ni yoki yiliga 1100 t. ni tashkil qiladi.
Ishlab chiqarilayotgan sovun assortimenti 5.2.1–jadvalda keltirilgan. Xom ashyo va mahsulotlar sarfi har bir sovun turi uchun alohida hisoblanadi. Bunda 72 % li xoʻjalik sovuni ishlab chiqarish uchun ishlatiladigan sovun osti elimlari tarkibidagi yogʻ kislotalar miqdorini atir sovun tarkibidagi yogʻ kislotalarining oʻrtacha 5 % ga teng deb olinadi, yoki sovun pishirish uchun yuborilayotgan yogʻ kislotalarining oʻrtacha miqdori ni tashkil qiladi.

Sovun turlari	Ishlab chiqarilayotgan sovun miqdori
	Kuniga, t				Yiliga, ming t
	Jami	atir sovun		72 % li xoʻjalik sovuni	Jami	atir sovun		72 % li xoʻjalik sovuni
		80 % li	74 % li			80 % li	74 % li
Jaʻmi ishlab chiqarilayotgan mahsulot	70	5	35	3,8	20	10	10		1,1
Shu jumladan
Qogʻozga oʻralmagani	35	14	21	3,8	10	4	6		1,1
Qogʻozga oʻralgani	35	21	14	-	10	6	4		-
Bir boʻlak sovun massasi, g
250	-	-	-	3,8	-	-	-
100	67	35	32	-	19,1	10	9,1		1,1
50	2	-	2	-	0,6	-	0,6		-
10-20	1	-	1	-	0,3	-	0,3		-
Umumiy miqdoridan
boʻyalgan sovun	35	14	21	-	10	4	6		-
boʻyalmagan sovun	35	21	14	3,8	10	6	4		1,1

5.2.2–jadval

Yogʻ kislotalari	Atir sovun resepturasi boʻyicha
	80 % li		74 % li
	%	kg/t	%	kg/t
Hayvon yogʻi
Paxta yogʻi salomasi	60	507	40	313
Sintetik yogʻ kislotalari	20	169	20	156
S10-S16 fraksiya	20	169	25	195
S17-S20 fraksiya	-	-	15	117
Sovun osti elimi tarkibidagi yogʻ kislotalar miqdori	100	845	100	781
Jaʻmi pishirish uchun beriladi	4,75	40	4,75	37
Ishlab chiqarishdagi yoʻqotishlar	0,6	5	0,6	4
Undan
sovun pishirish vaqtida	0,25	2	0,25	2
sovunga ishlov berish vaqtida	0,35	3	0,35	2
1 t sovun ishlab chiqarish uchun sarf	95,25	805	95,25	740

Atir sovuni yogʻli aralashmasining titri komponentlar titrlarining oʻrtacha qiymati koʻrinishda aniqlanadi.

100 kg atir sovuni yogʻli aralashmasining oʻrtacha molekulyar ogʻirligini hisobi

Yogʻ kislotalari	Komponentning molekulyar massasi, Mj	Sovun ishlab chiqarish uchun komponent sarfi g (kg da)		Sovun yogʻli aralashmasidagi komponentning mol miqdori n=g /Mj
		80 % li	74 % li	80 % li	74 % li
Hayvon yogʻi	274	60	40
Paxta yogʻi salomasi	278	20	20
Sintetik yogʻ kislotalari	220	20	25
S10-S16 fraksiyasi	284	-	15	-
S17-S20 fraksiyasi				-	-
Jami		100	100	0,382	0,385
Yogʻ kislota aralashmasining oʻrtacha molekulyar ogʻirligi		-	-

a) 80 % li sovun titri

b) 74 % li sovun titri

bu yerda: t_j, t_s, t_k1 va t_k2 – yogʻli aralashma komponentlarining titrlari,

hayvon yogʻi yogʻ kislotalarining titri t_j=44 ⁰C;